چالش بهاران با متادون

مراکز بازپروری که شهرداری تهران در مناطق مختلف تهران برای بیماران بهبودیافته از اعتیاد در حدود یک سال اخیر آماده کرد، فارغ از انتقادات مختلف، شکل جدیدی از بازپروری و راه نجات برای بیماران معتاد بهبودیافته است. مراکزی که تاکنون نسبت به هزینه‌های درخور‌توجه و نامعلومی که برایشان شده، کارایی مورد نظر را نداشته است.

اعضای شورای شهر تهران از جمله مجتبی شاکری، عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران در این مدت بارها درباره عملکرد مراکز بهاران و ماندگارنبودن افراد به‌اصطلاح بهبودیافته در این مراکز تذکر داده است. شاکری تأکید دارد تعداد خروجی این مراکز متعدد پرهزینه و انگشت‌شمار هستند؛ درحالی‌که قرار بود شهرداری تهران از این مراکز نتایج بیشتری بگیرد. اما این موضوع چندی قبل از سوی مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران رد شد و این مدیر شهرداری تهران ضمن دفاع از مجموعه‌های بهاران اعلام کرد همین خروجی محدود و اندک براي‌شان کفایت می‌کند و آنها از کارشان راضی هستند.

مراکز بهاران به نسبت کمپ‌های ترک اعتیادی که تاکنون دیده‌ایم، تفاوت زیادی دارد و شاید بتوان گفت برای یک معتاد متجاهر یا خیابان‌گرد که قصد ترک دارد، تفاوت یک کمپ ترک اعتیاد با مجموعه بهاران تفاوت یک هتل با یک اتاق درجه چندم یک مسافرخانه باشد.

بازدیدهایی که خبرنگاران از مجموعه‌های بهاران داشته‌اند نشان می‌دهد امکانات پیش‌بینی‌شده برای خوراک و پوشاک و محل خواب و استحمام و مطالعه و به‌خصوص یادگیری مهارت، مراکز بهاران را در درجه‌ای بالاتر از همه مراکز بازپروری قرار داده است. اما سؤال اینجاست که چرا این مراکز باکیفیت و پرهزینه نمی‌توانند نظر معتادان را برای ترک کامل و برگشتن به زندگی و پاکی جلب کنند؟ از سال گذشته و اوایل سال ٩٥ که این مراکز در حال تجهیز و جذب بودند، موضوع استفاده از متادون مطرح شد و حتی برخی از افراد جذب‌شده را که تمایل به استفاده از متادون داشتند دوباره به کمپ‌ها برگرداندند تا پس از پاکی کامل به بهاران برگردند. آن زمان حجت‌الاسلام میثم امرودی، معاون وقت شهردار تهران که به نوعی دنبال‌کننده این مراکز بود، تأکید داشت به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهد افرادی که تمایل به متادون دارند، وارد بهاران شوند.

با اين حال، این مراکز در این مدت با خلوتی و کارایی‌نداشتن و درعین‌حال امید به فراگیرشدن به کارشان ادامه داده‌اند. اگرچه شاکری، عضو شورای شهر چندین‌بار در صحن علنی شورای شهر تهران درباره فرار این معتادان ارجاع‌داده‌شده به بهاران‌ها تذکر داده و گفته بود به نظر نمی‌رسد خروجی این مراکز به تعداد انگشت‌های یک دست هم برسد، اما مهدی قدیمی، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران می‌گوید بیش از ٤٠٠ نفر از این افراد تاکنون به طور کامل بهبود یافته‌اند و حدود ٤٠ نفر آنها هم در اربعین امسال به عنوان نیروی خدماتی به کربلا اعزام شده‌اند. او می‌گوید می‌تواند اسم و آدرس این افراد را بدهد تا سراغشان بروند، اما سؤال اینجاست که چرا چنین روشنگری درباره عضو شورا صورت نمی‌گیرد تا او قانع شود؟

به‌هرروی، گویا موضوع استفاده از متادون حداقل در برخی از مراکز بهاران هنوز یکی از موارد مهم اختلافی است که به نتیجه هم نرسیده. محمدرضا آذرنیا، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران به موضوع فرار و خروج درخورتوجه افراد ارجاع‌داده‌شده به مراکز بهاران شهرداری تهران اشاره کرد و به «شرق» گفت: پیش‌تر دو موضوع شهرستانی‌بودن این معتادان بهبودیافته و استفاده از متادون در مراکز بهاران جزء موارد اختلافی ما با شهرداری تهران درباره مراکز بهاران بود اما درحال‌حاضر در مورد اول یعنی جذب بیماران بهبودیافته شهرستانی توافق صورت گرفته است. او می‌گوید شهرداری تهران درباره استفاده از متادون برای برخی از بیماران بهبودیافته از اعتیاد اختلاف نظر دارد و تابه‌حال موافقت خود را برای استفاده از متادون در برخی از مراکز بهاران اعلام نکرده است.

آذرنیا می‌گوید این پیشنهاد از سوی شورای هماهنگی به شهرداری داده شده است و ما معتقدیم با این روش می‌توان تعداد بیشتری از این افراد را در بهاران نگه داشت و به مرور متادون را هم حذف کرد. او می‌گوید تعداد معتادان بهبودیافته‌ای که نیاز به متادون دارند بخش کوچکی از کل تعداد بهبود‌یافتگان را تشکیل می‌دهد، اما اگر بتوان همین تعداد را هم برگرداند موفقیت درخورتوجهی است. آذرنیا می‌گوید مسئله هزینه‌ها و کاری که شهرداری تهران درباره بهاران انجام داده برای ما ارزشمند است و استدلال این مجموعه در استفاده‌نكردن از متادون را هم می‌پذیریم، اما واقعیت این است که بسیاری از این افراد توان ترک یک‌باره را ندارند و می‌توان با متادون آنها را به‌تدریج از اعتیاد دور کرد.

اما مهدی قدیمی، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران می‌گوید: شهرداری تهران هیچ‌گاه چنین شرط و پیشنهادی را قبول نکرد و نمی‌کند چراکه با قبول این پیشنهاد امنیت و سلامت محله‌های شهری را به خطر می‌اندازد.

او به «شرق» توضیح داد و گفت: مجموعه‌های بهاران از ابتدا برای افراد بهبودیافته از اعتیاد که دیگر به طور کامل پاک شده و به زندگی برگشته‌اند پیش‌بینی شده و اگر بدانیم فردی هنوز وابستگی به مواد مخدر دارد، او را به این مراکز نمی‌آوریم. این مراکز در محله‌های شهری و در کنار خانه‌های مردم فعال شده‌اند و نمی‌توان با حضور افرادی که احتمال بازگشت دارند و از متادون استفاده می‌کنند، کیفیت این مراکز را زیر سؤال ببریم.

قدیمی می‌گوید پذیرش افراد شهرستانی را قبول کردیم؛ چراکه همه می‌دانند که نزدیک به ٨٠ درصد کارتن‌خواب‌ها و معتادان شهر تهران را افرادی از شهرهای دیگر تشکیل می‌دهند و نمی‌توان این واقعیت را کنار گذاشت که آنها نمی‌توانند به‌راحتی به شهرهای خود برگردند. ما نیز این افراد را پذیرش و به آنها کمک می‌کنیم كه تا زمانی که آماده برگشت به خانواده شوند، در بهاران باقی بمانند. مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران با بیان اینکه برای ترک اعتیاد در کمپ‌ها و همه مراکز ترک اعتیاد روش‌های مختلف پرهیزمدار، کاهش مصرف و... را استفاده می‌کنند، گفت: مجموعه‌های بهاران یک کمپ نیستند، بلکه افراد منتقل‌شده به بهاران باید به‌طورکامل اعتیاد را ترک کرده باشند.

او می‌گوید از نظر ما فردی که هنوز متادون مصرف می‌کند، وابستگی به این مواد دارد و هنوز به مرحله پاکی کامل نرسیده و نباید وارد مراکز بهاران شود.

از آنجایی که این موضوع از همان ابتدای شکل‌گیری مراکز بهاران جزء موارد اختلافی بود و حتی برخی خبرهای تأییدنشده حکایت از استفاده غیرقانونی متادون در این مراکز داشت، این موضوع را از حجت‌الاسلام‌والمسلمین ناصحی، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران پرسیدیم؛ او تأکید کرد در بازدید‌هایی که تاکنون از مجموعه‌های بهاران داشته‌ایم، این موضوع را به‌طورکامل ممنوع و اعلام کردیم نباید از این مواد استفاده کنند. در آنجا هم صحبت‌هايي را كه درباره مصرف متادون در بهاران شنیده بودیم، مطرح کردیم و آنها هم گفتند همه این موارد شایعه است. ما با استفاده از این نوع مواد مخالف هستیم، چرا که استفاده از متادون را ادامه اعتیاد می‌دانیم.

واقعیت این است که موضوع بازگشت معتادان به زندگی، آن‌هم در شرایط اجتماعی و اقتصادی سختی که جامعه ما در آن قرار گرفته،  موفقیت زيادي نداشته است. سال گذشته وقتی جمع‌کردن معتادان متجاهر چند منطقه در محله هرندی به یک مسئله فرامحله‌ای و شهری و حتی حاکمیتی تبدیل شد و گزارش اقدامات به سمع و نظر مقام معظم رهبری هم رسید، راه‌های مختلفی برای ساماندهی این آسیب عیان‌شده پیش‌بینی شد. یکی از اقداماتي که شهرداری تهران آن را شروع کرد، همین مراکز بهاران بود، مراکزی که از همان ابتدا درباره نتایج و خروجی‌هایش انتقاد و اما و اگر زیادی وجود داشت.

شهردار تهران هم دفاع همه‌جانبه‌ای از اين موضوع داشت و اعلام کرد اگر حتی یک نفر از بهاران نجات پیدا کند و به زندگی برگردد، او به نتیجه مورد نظرش رسیده است. حالا هم مهدی قدیمی، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، با همین استدلال بدون آنکه رقم دقیقی از هزینه‌های بهاران اعلام کند، می‌گوید ما کارمان را با همین تعداد محدود ادامه می‌دهیم و از نظر ما این تعداد هم کفایت می‌کند. مراکزی که امروز به نام بهاران در نقاط مختلف شهر تهران ایجاد شده، در زمان راه‌اندازی و جانمایی با اعتراض‌هاي مردمی همراه بود.

بسیاری از محله‌هایی که برای بهاران در نظر گرفته شده بود، با مخالفت اهالی محله‌ها، تغییر کردند. شهرداری تهران درباره این مراکز با یک سابقه قدیمی‌تر؛ یعنی ایجاد مشکل گرمخانه‌هایی مانند خاوران برای مردم و احتمال نشت معتادان در محلات روبه‌رو بوده و هست. شهروندان نگران هستند این افراد به‌اصطلاح بهبودیافته که درصد احتمال بازگشت به اعتیادشان بسیار بالاست، برای آنها و خانواده و محل آسیب ایجاد کنند و تا حد زیادی هم حق دارند. به نظر می‌رسد این معادله چندمجهولی مراکز بهاران، استفاده از متادون، ایجاد تشویق‌های بیشتر برای جذب و نگه‌داشتن بیماران معتاد در مراکز بهاران و نگرانی‌های مردمی و... باید به نحوی زودتر حل شود، چراکه ممکن است با پایان این دوره مدیریت شهری و تغییر مدیریت، درباره همین اقدامات و زیرساخت‌های ایجادشده چالشی جدی به وجود آيد و دامنه کارها از دست برود و آسیب‌های جدیدی رخ نشان دهد.