ماجرای مهدویان و فردوسی

فرارو- یک اظهار نظر از محمد حسین مهدویان کارگردان جوان سینما درباره فردوسی خالق شاهنامه موجی از واکنش‌ها را در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت. عده‌ای به او تاخته اند، عده‌ای از او دفاع کرده اند و عده‌ای دیگر موضع کسانی که به او تاخته اند را زیر سوال برده اند.

به گزارش فرارو، اما مهدویان چه گفته بود؟ او در ویژه برنامه تلویزیونی فیلم فجر با اجرای رضا رشیدپور در واکنش به اظهار نظری از رشیدپور که فیلم او یعنی لاتاری را در دفاع از خشونت دانست، گفت: «اگر بخواهیم این‌طوری نگاه کنیم، شاهنامه فردوسی را هم می‌توان اثری فاشیستی، نژادپرستانه، پر از شعار و خشونت تعبیر کرد»؛ و بعد از تأیید تلویحی رشیدپور، مهدویان ادامه داد: «می‌خواهید من بعضی از ابیات فردوسی را بخوانم که خیلی فاشیستی است؟»

این اظهار نظر خیلی سریع به صورت تقطیع شده و از حالت جمله شرطی خارج شد و در فضای مجازی اینگونه منتقل شد که مهدویان گفته است "شاهنامه فردوسی یک اثر فاشیستی نژادپرستانه پر از شعار و خشونت است." نقل قولی که با اصل اظهار نظر او کمی متفاوت بود.

با این حال ناظران و فعالان فضای مجازی کمتر به این تفاوت توجه کردند و به شدت از مهدویان انتقاد کردند.

حتی کار به جایی کشید که میرجلال الدین کزازی شاهنامه شناس برجسته در واکنش به سخنان مهدویان گفت: «کسی که چنین دیدگاهی درباره شاهنامه که نامه فرهنگ و منش ایرانی است دارد، آشکارا نشان می‌دهد که با این دفتر خرد و دانایی و روشن‌رایی یکسره بیگانه است.»

او افزود: «آن فیلمساز با شاهنامه بیگانه است از سوی دیگر در ایران هم که نماد روشنایی و ویژگی‌های ارزنده و برازنده انسانی است ما با چهره‌هایی روبه‌رو هستیم که یکسره سپید و پاک نیستند.»

دکتر ابوالفضل خطیبی نیز در یادداشتی در انتقاد از سخنان کارگردان لاتاری گفت: «جناب مهدویان! اکنون که ادعای شاهنامه‌خوانی و شاهنامه‌فهمی کرده‌ای، اگر موافق هستی، در یک برنامۀ زندۀ تلویزیونی روبه‌روی من بنشین.»

او افزود: «از نگاه من شاهنامه یک متن مقدس نیست و می‌توان آن را بی‌رحمانه نقد کرد و هیچ اشکالی ندارد که کسی در سیمای ملی با مخاطبان میلیونی به این نتیجه برسد که شاهنامه یک اثر فاشیستی است و آن را در معرض داوری همگان بگذارد، ولی در همین سیمای ملی که خط قرمز‌های آن بیداد می‌کند، آیا اجازه می‌دهند که همۀ آثار و تأکید می‌کنم همۀ آثار بدون سانسور در برنامه‌ای زنده نقد شوند؟!».

اما همایون شجریان، هنرمند و خواننده موسیقی سنتی درصفحه اینستاگرام خود خواستار عذرخواهی مهدویان به خاطر توهین به فردوسی و شاهنامه شد. او نوشت: «شاهنامه بخشی از چند میراث بزرگ و مهم فرهنگی کشورمان است که همه دنیا با نگرش به آن می‌توانند عظمت زبان و فرهنگ مارا درک کنند ....»

سهراب پورناظری دیگر موزیسن موسیقی سنتی هم در این رابطه در توئیتی از صداوسیما و مهدویان انتقاد کرد و نوشت: «به نظر شما این فاجعه کمتر از زلزله و گرانى و هواى اهواز و کشتى سانچى هست؟ بخدا که نه. یک طرف به فردوسى مى گوید "فاشیست"طرف مقابل هم مى گوید "قبول دارم حرفتو قبول دارم حرفتو". این هم نوبرانه جشن فجر امسال»

نکته جالب این است که انتقادات از مهدویان هم از جانب اصولگرایان بود و هم از جانب اصلاح طلبان. با این حال در فضای مجازی او را به عنوان فیلمسازی حکومتی معرفی می‌کردند.

سید علی اکبر جعفری شاعر آیینی در یادداشتی در انتقاد از سخنان مهدویان، خطاب به او نوشت: «خواندن شاهنامهٔ چند صد صفحه‌ای وقت زیادی از شما می‌گیرد که به جای آن می‌توانید صد‌ها فیلم سینمایی و سرالد تماشا کنید. مطالعه دربارهٔ فاشیسم هم همین طور؛ وقت گیر است. اما راه ساده تری هم وجود دارد. اصول فاشیسم را در ویکی پدیا هم می‌توان پیدا کرد. آن‌ها را بخوانید و ببینید کدام یک از آن‌ها در شاهنامه وجود دارد؟ «عدم اعتقاد به صلح» یکی از اصول فاشیسم است. خب این اصل در کدام داستان یا بیت شاهنامه دیده می‌شود؟ احتمالا می‌فرمایید: یکی از همان بیت‌ها که می‌خواستم در برنامهٔ هفت بخوانم و فرصت نشد؛ دیر نشده؛ آن بیت را در پاسخ به این نوشته بیاورید.»

در شبکه های اجتماعی نیز بحث انتقاد از مهدویان به شده داغ شد. عده‌ای به زبان طنز موضع او را زیر سوال بردند. هشتک " من فردوسی هستم" در این رابطه فعال شد و بسیاری از کاربران توئیتر با استفاده از این هشتگ به دفاع از فردوسی پرداختند.

فردی از مهدویان دعوت کرد تا در برنامه‌زنده تلویزیونی رو در رو شاهنامه را بخواند تا اگر ۵ هزار بیت را درست خواند برایش جایزه گزافی تهیه کند.

یا مخاطبی پیشنهاد خرید شاهنامه را برای این کارگردان جوان ارائه کرد. برخی به او معنی کلمه «فاشیست» را یادآوری کرده‌اند.

برخی مطلبی از شخصیت‌های شاهنامه مثال زده و نوشته‌اند: «کافی است فقط داستان زال را بخواند، شاهنامه حماسه‌ای است در ستایش ایرانیان، اما نژادپرستانه نیست.»

اما برخی نیز به دفاع از حق آزادی بیان مهدویان پرداختند، مخاطبی به نام احسان در این باره نوشت: «صرف‌نظر از اینکه حرف مهدویان درست بوده یا غلط، او «حق» دارد «نظرش» را درباره اشعار فردوسی یا «هر کس» و «هر چیز» دیگری آزادانه بیان کند. این هجمه‌ها به او برای عذرخواهی و ... نشان از عدم احترام به آزادی بیان است.»

کاربری به نام امید هم نوشته است: "طرف درست یا غلط درباره‌ی یک اثر ادبی اظهار نظر کرده، جماعتی رگ گردن‌شون ورم کرده که باید عذرخواهی کنه. لابد باید از مرحوم فردوسی پوزش بخواد. حقیقت اینه این اندیشه‌ی مقدس‌پندار در همه‌ی جز به جز تفکر ما ریشه کرده، مختص به دین و سیاست نیست. "

روزنامه خراسان هم در این باره گزارشی منتشر کرد و با اشاره به تقطیع سخنان مهدویان نوشت: «مشخص نیست صحبت‌های مهدویان اولین بار توسط چه کسانی تقطیع شده و با چه هدفی جمله شرطی او در این گفت: وگو حذف شده؛ اما مهدویان هم می‌توانست برای بیان منظورش از عبارت‌های دقیق تری استفاده کند به خصوص این که بین نقد فیلم و یک برنامه زنده مثل هفت، ذکر مثال از شاهنامه که شاهکاری ماندگار است برای دفاع از محتوای یک فیلم کمی نامانوس بود.»

سایت عصر ایران هم در یادداشتی به حمایت از مهدویان پرداخت. نویسنده این سایت نوشت: «برخی می‌گویند در غرب به دانشجوی فلسفه تکلیف می‌کنند که افلاطون، کانت و هگل … را نقد کند. دانشجویی که تازه الفبای فلسفه را شروع کرده باید بگوید مشکل چهارچوب فلسفی افلاطون کجاست. به ما در ایران تقدیس یاد می‌دهند. هر کس بزرگان هزار سال پیش ما را دست‌نیافتنی‌تر و نقدناپذیرتر بداند، باسوادتر است!»

با وجود این انتقادات و اظهار نظر‌ها مهدویان در شبکه دو سیما بابت سخنانش عذرخواهی کرد و گفت: «اسم فرزندم «آرش» است، او ۴ ساله است و برایش قصه‌های شاهنامه را تعریف می‌کنم، بخاطر تعابیرم عذرخواهی می‌کنم، در واقع خواستم به فردوسی پناه ببرم. خواستم بگویم به او اقتدا کرده‌ام. اگر شاهنامه نبود من اصلا شجاعت ساختن چنین فیلمی را پیدا نمی‌کردم.»

محمد حسین مهدویان کارگردان جوان متولد سال ۱۳۶۰ است. مهدویان برای ساخت فیلم ایستاده در غبار مورد تحسین قرار گرفت و سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۹۴ را دریافت کرد. او دارای مدرک کارشناسی سینما (گرایش کارگردانی) از دانشگاه سوره و همچنین کارشناسی ارشد تهیه‌کنندگی از دانشگاه صدا و سیما است.

او برای فیلم ماجرای نیمروز برای دومین بار سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر ۱۳۹۵ را دریافت نمود. ماجرای نیمروز باکسب چهار سیمرغ بهترین فیلم، بهترین فیلم از نگاه ملی، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و بهترین طراحی صحنه و لباس، برخلاف برخی پیش بینی‌ها مبنی بر کنار گذاشته شدن از کسب سیمرغ با رای هیئت داوران بیشترین تعداد و مهم‌ترین جوایز را کسب نمود. مهدویان در هنگام دریافت سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، این جایزه را مهم‌ترین جایزهٔ جشنواره نامید.

برخی منتقدان مهدویان او را کارگردانی حکومتی می‌دانند که از رانت‌های فراوانی برای پیشرفت استفاده کرده است.