چاهی که ترامپ در خاورمیانه برای خودش کند

فرارو- موضوع حمله اسرارآمیز به تاسیسات نفتی عربستان سعودی در ۱۴ سپتامبر و نحوه واکنش محتمل آمریکا و متحدانش به آن، همچنان در صدر اخبار رسانه‌های آمریکایی و منطقه‌ای است. آمریکایی‌ها و نیز سعودی‌ها، به صراحت ایران را به دست داشتن در حملات، متهم کردند، اما برخی ناظران معتقدند که هم آمریکا و هم عربستان، در پاسخ دادن به ایران محدودیت‌هایی دارند.

به گزارش فرارو، در جدیدترین تحول مرتبط با حملات موشکی و پهپادی به تاسیسات نفتی بقیق و خریص در عربستان، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، عازم این کشور شد و با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، درباره تلاش‌های دو طرف برای مقابله با ایران گفتگو کرد.

پمپئو در این سفر، حملات یادشده را «اقدام جنگی» توصیف کرد و با بن سلمان درباره تاسیس ائتلافی علیه ایران گفتگو‌هایی انجام داد. این قوی‌ترین موضع گیری یک مقام آمریکایی درباره حملات ۱۴ سپتامبر است. پمپئو، از همان ابتدا، ایران را عامل حمله به تاسیسات نفتی سعودی متهم کرد و مدعی شد ایران پشت تقریبا ۱۰۰ حمله به عربستان بوده است.

طبق اعلام مقامات عربستان سعودی، حملات به تاسیسات نفتی عربستان در بامداد شنبه بین ساعت ۳:۳۱ و ۳:۴۱ اتفاق افتاد و در جریان آن، حدود ۵۰ درصد تولید نفت شرکت آرامکو، معادل ۵.۷ میلیون بشکه یا پنج درصد عرضه جهانی نفت، مختل شد. با هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی شرکت آرامکو، قیمت جهانی نفت حدودا ۱۹ درصد افزایش یافت که از زمان حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۱، بیشترین افزایش بود.

پاسخ ناکارامد به "حملات بی‌سابقه"
دیپلمات ارشد آمریکا پس از دیدار با بن سلمان در توئیتی نوشت: «امروز با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، دیدار کردم تا حملات بی‌سابقه علیه زیرساخت‌های نفتی عربستان را بررسی کنم. آمریکا کنار عربستان است و از حق آن برای دفاع از خود، حمایت می‌کند. رفتار تهدیدآمیز رژیم ایران، تحمل نخواهد شد.»

اما در حالی که پمپئو به مناسبت انتصاب رابرت اوبرایان به سمت مشاور امنیت ملی جدید آمریکا، درباره ضرورت رهبری از موضع قدرت سخن می‌گفت، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از اشتباهات کشورش در ورود به جنگ‌های خاورمیانه انتقاد می‌کرد.

ترامپ روز چهارشنبه درباره پیشنهاد حمله به ایران به خبرنگاران گفت: «حمله کردن خیلی آسان است. اما اگر از لیندسی (گراهام) بپرسید، از او بپرسید، رفتن به خاورمیانه چگونه بود و چه کارایی داشت؟ چگونه حمله به عراق، کارآمد بود؟ بنابراین ما در این زمینه اختلاف نظر داریم. می‌دانید، زمانی زیادی برای انجام برخی کار‌های بی‌رحمانه وجود دارد. شروع کردنش بسیار آسان است.»

ترامپ در این اظهارات به انتقادات سناتور لیندسی گراهام پاسخ داد. گراهام، که مواضع سختگیرانه‌ای نسبت به ایران دارد، اخیرا در توئیتی که ترامپ هم به آن واکنش نشان داد، مدعی شد که ایران «پاسخ سنجیده» ترامپ در ماجرای سرنگونی پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک در تنگه هرمز را نشانه ضعف دیده است. از این رو، گراهام هم اکنون در مسئله حمله به تاسیسات نفتی عربستان، از پاسخ نظامی آمریکا به ایران حمایت می‌کند.

 

---

اما به نظر می‌رسد ترامپ درباره هرگونه درگیری نظامی با ایران، حتی به شکل محدود، مردد است. به همین دلیل، اخیرا در اقدامی که گراهام آن را ناکارامد دانسته است، به وزارت خزانه‌داری دستور داد تحریم‌های ایران را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. اما بسیاری از ناظران، از جمله سناتور گراهام، معتقدند که تحریم‌ها دیگر کارساز نیست. این سناتور در واکنش به دستور تحریمی جدید ترامپ گفت: «تحریم‌ها تاکنون کارامد نبوده‌اند و من شک دارم که مطلقا کارامد خواهند بود. بنابراین، فکر می‌کنم یک پاسخ متناسب نظامی مناسب وضعیت است.»

مقامات دولت ترامپ، گزینه‌هایی برای او تهیه کرده‌اند که شامل درگیری با ایران نمی‌شوند. افزایش تحریم‌های اقتصادی، اعزام نیرو‌های بیشتر آمریکایی به منطقه برای تقویت بازدارندگی و تشدید حملات سایبری از جمله این گزینه‌هاست. افزون بر این، روز یکشنبه و دوشنبه گذشته، وزارت دفاع آمریکا، چندین گزینه دیگر به رئیس‌جمهور این کشور داد که شامل حملات به تاسیسات نفتی ایران (پالایشگاه آبادان و جزیره خارک) و سایت‌های موشکی و پایگاه‌های سپاه پاسداران می‌شود. اما این حملات، ریسک بالایی برای آمریکا دارند. چرا که مقامات ایران تهدید کرده‌اند که در صورت حمله به ایران، آن‌ها پاسخ خواهند داد. امری که ممکن است، برخلاف میل ترامپ، ایران و آمریکا را وارد زنجیره‌ای از کنش‌ها و واکنش‌های نظامی کند. این در حالی است که ترامپ از اساس با درگیری نظامی با ایران مخالف است و حتی اگر روزی تحت فشار سهمگین محافل جمهوریخواه قرار گیرد، احتمالا فقط با یک حمله محدود موافقت خواهد کرد. او به هیچ وجه تمایلی به جنگ تمام عیار با ایران ندارد و این را به صراحت چندین بار بیان کرده است.

احیای ایده ائتلاف سازی
با آشکار شدن محدودیت‌های کاخ سفید در زمینه پاسخ دادن به ایران، مایک پمپئو، بار دیگر ایده ائتلاف سازی علیه ایران را مطرح کرده است. وی در سفر به عربستان، گفت: «ماموریت من اینجا این است که با شرکایمان در منطقه کار کنیم. با شرکای اروپایی‌مان هم کار خواهیم کرد. ما برای ایجاد یک ائتلاف به منظور تهیه طرحی برای بازداشتن آن‌ها (ایران) کار می‌کنیم.»

اما ائتلاف‌سازی هم کار آسانی نیست. آمریکا از ماه‌ها پیش این ایده را پیشنهاد کرده بود، ولی با واکنش سرد متحدانش روبرو شد. این کشور طرحی را دنبال می‌کند که به موجب آن در خلیج فارس، دریای عمان، تنگه‌های باب المندب و هرمز، ائتلافی بین المللی دریایی ایجاد شود تا با تحرکات ایران مقابله کند. فقط بریتانیا و استرالیا و به تازگی عربستان و امارات به این ائتلاف پیوسته‌اند.

ترامپ در با وعده پایان دادن به جنگ‌های خارجی به ریاست جمهوری آمریکا رسید و هیچ تمایلی به جنگ با ایران ندارد. او در دو سال اخیر تلاش کرد از طریق ابزار‌های غیرنظامی، مثل تحریم‌های اقتصادی و فشار سیاسی، ایران را به پذیرش خواسته‌های آمریکا وادار کند. کاخ سفید، در این راه، تقریبا از تمام تحریم‌های مهم، نظیر تحریم‌های نفتی و بانکی، استفاده کرده است. از این رو، هم اکنون، دیگر تحریم موثری باقی نمانده است که بر روی محاسبات ایران تاثیر بگذارد. به همین دلیل، وقتی ترامپ دستور تشدید تحریم‌های ایران در واکنش به حملات به آرامکو را صادر کرد، بسیاری از ناظران در کارامدی تحریم‌های جدید که قرار است ۴۸ ساعت پس از صدور دستور ترامپ اعلام شوند، تشکیک کردند.

 

احتیاط سعودی
ترامپ برای پاسخ دادن به ایران از سوی برخی محافل نزدیک به کاخ سفید، تحت فشار است. مایکل مورل، سرپرست سابق سازمان سیا، روز دوشنبه گفت: «اینجا لازم است پاسخ دهیم. خصوصا اگر حملات از جانب ایران انجام شده باشند. این یک اقدام جنگی است.» اما ترامپ تمایلی به این پاسخ نظامی ندارد. زمانی که از وی درباره حملات تلافی‌جویانه احتمالی آمریکا علیه ایران سوال شد، پاسخ داد: «گزینه‌های بسیاری وجود دارد. گزینه نهایی وجود دارد و گزینه‌هایی کمتر از آن هم وجود دارند.»

حتی اگر ترامپ هم به پاسخ نظامی به ایران متمایل شود، سعودی‌ها ممکن است بنا به دلایل متعدد با این امر موافقت نکنند. چرا که اولا، هرگونه پاسخ آمریکا به ایران، به احتمال زیاد دامنگیر سعودی‌ها خواهد شد. ثانیا، سعودی‌ها نسبت به حمایت ترامپ در هر گونه جنگ احتمالی عربستان با ایران، اطمینان ندارند. این بی‌اعتمادی، به وضوح در رسانه‌های سعودی قابل مشاهده است. گذشته از این، حملات اخیر به بقیق و خریص، آسیب‌پذیری لایه‌های دفاعی سعودی را نمایان کرد.

سوای بحث‌های نظامی، ولیعهد سعودی، نگران برنامه‌های اقتصادی خودش است. او قصد دارد بخشی از سهام شرکت عظیم آرامکو را بفروشد. این فروش، بخش کلیدی برنامه‌های اقتصادی بن سلمان است. ولیعهد ۳۴ ساله سعودی، چشم اندازه بلندپروازانه‌ای به نام «چشم انداز ۲۰۳۰» برای نوسازی عربستان و کاهش وابستگی آن به نفت آغاز کرده است. از این رو، سعودی‌ها معتقدند که در هر جنگ احتمالی چیز‌های زیادی برای از دست دادن دارند. این بیزاری سعودی از ریسک‌های احتمالی، بیش از پیش گزینه‌های ترامپ در برابر ایران را محدود می‌کند.

یک سال پس از خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و اعمال همه تحریم‌های مهم، ابزار‌های غیرنظامی کاخ سفید در برابر ایران کاهش محسوسی یافته است. اندیشکده اطلاعاتی استراتفور موقعیت آمریکا را اینگونه توصیف می‌کند: «ایالات متحده اکنون با تصمیم دشواری مواجه شده است. واشنگتن ممکن است محاسبه کند که یک حمله با این وسعت علیه زیرساخت‌های حیاتی نفت سعودی، مستلزم یک پاسخ نظامی است تا بازدارندگی برقرار شود. اما تاکنون، ترامپ نسبت به اتخاذ اقداماتی که ممکن است تعهد نظامی آمریکا در خاورمیانه را افزایش دهند، بی‌رغبت بوده است. این دقیقا در شرایطی است که واشنگتن تلاش می‌کند تمرکز و منابعش را به غرب اقیانوس آرام و اروپا منتقل کند.»

ترامپ با خروج از برجام و تحت فشار قرار دادن ایران، شرایط امنیتی منطقه را حساس و شکننده کرده است. پمپئو در سفر به عربستان، سهوا به این امر اذعان کرد و گفت: «من استدلال می‌کنم آنچه که اینجا شاهد آن هستید، نتیجه مستقیم معکوس کردن شکست عظیم برجام است.» ترامپ اکنون در برابر ایران با گزینه‌هایی مواجه شده که همگی بین بد و بدتر در نوسان هستند.