جنجال یک فیلم هندی در افغانستان!

مجیب مهرداد_بی بی سی | فیلم جنجالی پانی‌پت امروز در شهرهای گوناگون هند روی پرده‌های سینما رفت. نشر تریلر این فیلم‌ که موضوع آن هجوم احمدشاه ابدالی به هند است، در هفته‌های اخیر واکنش‌های‌ گسترده را در افغانستان برانگیخت.

فراورده‌های سینمای بالیوود در افغانستان از محبوبیت ویژه‌ای برخوردارند، طوری‌ که مردم افغانستان برای تماشای فیلم‌های تازه‌ای که در بالیود تولید می‌شوند، در شهرهای افغانستان لحظه شماری می‌کنند، اما بسیاری‌ها در افغانستان پیش از اکران فیلم پانی‌پت با بازیگری سنجی دت در نقش احمدخان ابدالی و ارجون کپور در نقش سپهسالار مراتهه‌ها، چنین پیش‌بینی کردند که این فیلم چهره‌ نامناسبی از احمدشاه به نمایش گذاشته است.

واکنش‌ها در افغانستان گوناگون بودند، منشاء بخشی از این واکنش‌ها از نگاه حرمت‌آمیز به روایت تاریخی رسمی که در آن احمدشاه ابدالی مورد ستایش قرار دارد سرچشمه می گیرند، شماری دیگر، ساخت فیلم‌هایی چون پانی‌پت را به لحاظ اثرات منفی سیاسی این فیلم‌ها بر روابط دیپلماتیک و فرهنگی هند و افغانستان بررسی کردند، شماری دیگر نیز در مخالفت با این نظریات، حق بازخوانی روایت تاریخی را حق مردم هند دانستند و از کاربران خشمگین خواستند تا به حق خودمختاری ملت‌ها در بازخوانی رخدادهای تاریخی شان احترام بگذارند.

احمدشاه ابدالی در روایت رسمی تاریخ افغانستان از حرمت خاصی برخوردار است و به نحوی بنیانگذار افغانستان پنداشته می‌شود اما در هند به علت هفت بار حمله به این کشور که میان سال‌های ۱۷۴۸ و ۱۷۶۷ اتفاق افتاده‌اند، از او به عنوان متجاوز یاد می‌شود.

فیلم پانی‌پت درباره جنگ سوم پانی‌‎پت است که در آن احمدشاه ابدالی پس از جنگی خونین بر لشکر مراتهه‌ها پیروز می‌شود.

من هم امروز با توجه به واکنش‌ها در افغانستان برای دیدن این فیلم به سینما رفتم. اشتیاق تماشاچیان هند برای تماشای این فیلم اما بسیار اندک بود، معمولا در روز اول نمایش فیلم‌های هندی، بلیت‌های فیلم‌ها فروخته می‌شوند و سالن‌های سینما پر می‌شوند، اما در روز اول نمایش این فیلم در یکی از سالن‌های مهم شهر چندیگر بیش از نود درصد صندلی‌‌های سالن خالی بودند.

احمدشاه درانی که به احمدشاه ابدالی نیز معروف است، بنیانگذار امپراطوری درانی که شامل سرزمین‌های افغانستان و پاکستان امروز می‌شود، است. از او به عنوان بنیانگذار افغانستان هم یاد می‌شود

فیلم برخلاف نگرانی‌ای که در افغانستان خلق شده بود و برخلاف روند جدیدی که در فیلم‌های هندی اخیرا آغاز شده است، با جنگ پانی‌پت و احمدشاه ابدالی برخورد محتاطانه‌ای داشت. در این فیلم از فجایع خونین رخداد پانی‌پت که در آن گویا پس از پایان جنگ هزاران اسیر مراتهه از دم تیغ گذرانده می‌شوند، خبری نبود. احمدشاه ابدالی در این فیلم برای جنگ پانی‌پت انگیزه‌ای ندارد و با تحریک و نیرنگ نجیب‌الدوله یکی از قدرت‌های وابسته به دربار مغولی هند که از قدرت‌گیری مراتهه‌ها و سستی حکومت مغولی در هند نگران است و با همکاری شجاع الدوله یکی از نواب‌های هندی ناخواسته وارد این جنگ می‌شود.

بر اساس روایت این فیلم، خالی بودن خزانه احمدخان ابدالی و تصرف ثروت‌های افسانه‌ای هند، از انگیزه‌های اصلی هجوم احمدخان به هند است، حتی پیش از شروع جنگ پانی‌پت احمدشاه ابدالی از سپهسالار مراتهه‌ها درخواست صلح می‌کند و می‌گوید اگر دهلی را به او واگذار کند، از جنگ دست می‌کشد و دوباره به قندهار بر می گردد. سپهسالار مراتهه‌ها می‌گوید که مرز میان هندوستان و افغانستان "اتک" است و لشکر او باید در آنسوی مرز اتک باشد که اشاره ظریف و کنایی‌ای به داعیه معروف "مالکیت افغانستان بر اراضی شمال پاکستان" دارد. رد این شرط احمدشاه درانی باعث می‌شود تا جنگ به وقوع بپیوندد.

در پایان فیلم احمدشاه ابدالی برای دیدن سپهسالار زخم خورده و مغلوب مراتهه‌ها به میدان جنگ می‌رود، با آن که او احمدشاه ابدالی را در آخرین رمق حیاتش با شمشیرش در حالی که برزمین افتاده است، زخم می زند، احمدشاه اما تحت تاثیر شجاعت او قرار می‌گیرد و با او برخورد حرمت‌آمیز دارد و پس از آن امر برگشت سپاهش را می‌دهد.

در پایان فیلم شاه مراتهه‌ از احمدشاه ابدالی نامه‌ای دریافت می‌کند که در آن احمدشاه از شجاعت و دلاوری مراتهه‌ها به نیکویی یاد می‌کند و می‌گوید که دیگر با آن‌ها جنگی ندارد. فیلم با این جمله به پایان می‌رسد"احمدشاه ابدالی، دیگر هرگز به هندوستان برنگشت."

در این فیلم از کلیشه‌هایی که در فیلم کابل اکسپرس (۲۰۰۶)، پدماوتی (۲۰۱۸) و کیساری (۲۰۱۹) که در این فیلم‌ها کلیشه‌هایی چون بی‌رحمی یکی از اقوام افغانستان ( در فیلم کابل اکسپرس)، خونخواری شاهان مسلمان (در فیلم پدماوتی) و زن‌ستیزی و وحشی‌گری قبایل (در فیلم کیساری) نمایش داده شده بود، خبری نیست.

همان طوری که شماری از راجاهای هندی به لشکر مراتهه‌ها خیانت می‌کنند و میدان جنگ را رها می‌کنند، فرمانده توپ‌خانه مراتهه‌ها مسلمانی به نام ابراهیم عابد است که تاپای جان در کنار سپهسالارمراتهه‌ها در برابر لشکر احمدشاه می‌جنگد.

یکی از بیوه‌های یکی از نواب‌های مسلمان نیز به لشکریان مراتهه‌ها در این جنگ یاری می‌کند.

در این فیلم با مساله مسلمان و هندو با احتیاط برخورد شده است، هرچند در جایی در لشکر احمدشاه ابدالی انگیزه‌های اسلامی را در جنگ به گونه ملایم نشان می‌دهد، اما به روایت این فیلم احمدشاه درانی جز گسترش قلمرو حاکمیتش و چپاول ثروت‌های هند انگیزه دیگری ندارد.

این فیلم با روحیه ناسیونالیسم معاصر هندی البته با نگاهی وسیع به حضور اقوام و مذاهب هند ساخته شده است. در این فیلم لشکر مراتهه‌ها با روحیه دفاع از هندوستان؛ با همکاری، سیک‌ها، راجپوت‌ها و مسلمانان می‌جنگند. در این فیلم معلومات نادرست تاریخی نیز قابل بررسی اند، نام معاصر افغانستان بر قلمرو وسیع امپراطوری احمدشاه ابدالی نسبت داده شده است، این جنگ، جنگ افغانستان و هندوستان خوانده شده است. احمدشاه ابدالی در این فیلم شهنشاه افغانستان خوانده می‌شود و لشکر او لشکر افغانی نامیده می شود که با واقعیت تاریخی هویت جغرافیایی امپراطوری او و سپاهیان او همخوانی ندارد.

یکی از نخستین آثار هنری که در آن افغان‎‌ها در هند بازنمایی شده اند قصه کوتاه "کابلی والا" اثر رابندرانات تاگور، شاعر و نویسنده برنده نوبل ادبیات است، این اثر که از روی آن در سال ۱۹۵۷ فیلمی به زبان بنگالی و سپس در سال ۱۹۶۱ به زبان هندی ساخته شد، نخستین اثری است که به روایت یک خانواده افغان مهاجر مقیم کلکته می‌پردازد.

پس از آن در فیلم‌های چالیا (۱۹۶۰)، زنجیر (۱۹۷۳) و خدا گواه (۱۹۹۲) دوباره چهره افغان‌ها در سینمای هند به نمایش در می‌آید. در این فیلم‌ها افغانی‌ها انسان‌هایی خون گرم، با وفا و شجاع نشان داده می‌شوند.

نخستین فیلمی که در آن کلیشه‌های ناخوشایند از مردم افغانستان ساخته می‌شود، فیلم کابل اکسپرس به کارگردانی کبیرخان است که خود ریشه‌های پشتونی دارد. پس از آن ساختن کلیشه‌های منفی از افغان‌ها در سینمای هند در فیلم‌های پدماوتی و کیساری ادامه می‌یابد.

بازنمایی این کلیشه‌ها اما با نشر تریلر فیلم پانی‌پت در هند نیز با انتقادهایی رو به رو شده است. پس از نشر تریلر فیلم پانی‌پت، شماری از نویسندگان هندی در حساب‌های توییتری‌شان علیه این فیلم موضع گرفتند و آن را باعث خدشه‌دار شدن روابط حسنه سیاسی و فرهنگی میان هند و افغانستان دانستند.

رسانه‌های هندی نیز به نشر مطالبی درباره برخورد احتیاط آمیز با تاریخ روابط افغانستان و هند پرداختند.