تحلیلی بر سه مفهومِ انحرافی در سال ۲۰۲۰

فرارو- "جفری فرانکل*"، استاد دانشگاه هاروارد و عضو تیم مشاوره اقتصادی "بیل کلینتون" رئیس جمهور اسبق آمریکا، در مقاله‌ای برای "پایگاه خبری پراجکت سیندیکیت"، کاربستِ اشتباه سه واژه و مفهوم در سال ۲۰۲۰ را مورد توجه قرار داده است. وی در این رابطه می‌نویسد:

«دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و همچنین پاندمی ویروس کرونا، سرخط مهمترین اخبار جهان در سال ۲۰۲۰ را به تسخیر خود درآوردند. در این زمینه، به طور خاص سه مفهوم و واژه که مرتبط با آن‌ها بودند، تا حد زیادی به واژگانی تبدیل شدند که این سال را تعریف کرده و از آن تصویری به دست می‌دادند: پیگیری توهمات، قوی سیاه، و رشد‌ِجهش‌گونه"».

به گزارش فرارو، دونالد ترامپ در دوره ریاست جمهوری خود به طور میانگین تقریبا هر سه روز یکبار از واژه "پیگیری‌توهمات/ witch hunt" استفاده کرده است. البته که وی از این مفهوم صرفا در رابطه با مسائل مرتبط با استیضاح خود استفاده نکرده است. وی از این مفهوم برای پاسخ دادن به ادعا‌ها مبنی بر بی کفایتی اش در مقابله با بحران شیوع ویروس کرونا در آمریکا، تحقیقات در مورد فرار مالیاتی اش، وقوع اقدامات غیرقانونی در تشکیلات اقتصادی اش، و همچنین در دیگر موارد چالشی و جنجال‌برانگیز استفاده کرده است.

تاکنون گمانه زنی‌های مختلفی در مورد مجرم بودن یا نبودنِ ترامپ در بسیاری از مواردی که وی از واژه تعقیب توهمات علیه منتقدانش استفاده کرده، مطرح شده است با این حال، نه منتقدان و نه حامیان ترامپ، هیچگونه واکنشی به نوعِ زبان و کلماتی که ترامپ برای مقابله با مخالفانش از آن‌ها بهره می‌گیرد نمی‌کنند. شاید این مساله به این دلیل باشد که آن‌ها فکر می‌کنند این مساله چندان هم مهم نیست.

واژه پیگیری توهمات برای نخستین بار در ابتدای عصر مدرن اروپا مورد استفاده قرار گرفت و سپس به آمریکا راه یافت. این واژه اساسا برای پیگرد و تعقیب قضایی و مجازات آن دسته از افرادی که تعلقات خاص مذهبی داشتند مورد استفاده قرار می‌گرفت. بر اساس ارزیابی ها، در اروپا، جمعیتی بالغ بر ۴۰ تا ۶۰ هزار نفر که اغلب آن‌ها زن بودند، در فاصله میان سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۷۸۲، اعدام شدند (به جرم تعقیب توهمات و افکار و ایده‌های خرافی). آمریکایی‌ها نیز در این زمینه به نوعی سابقه دار هستند و در فاصله سال‌های ۱۶۹۲ تا ۱۶۹۳، دادگاه‌های مرتبط با پیگیری افکار و ایده‌های متوهمانه و خرافی، شاهد محاکمه ۳۰ نفر و اعدام ۱۹ تن بودند.

این اصطلاح به طور خاص در اواسط قرن بیستم و زمانی که سخن از تعقیب کمونیست‌ها بود، بار دیگر و به شدت مورد استفاده قرار گرفت. در واقع در آن دوران، پیگرد کمونیست‌ها به نحو گسترده‌ای از سوی مردم در قالب یک اصطلاح و مفهوم به نام پیگرد انسان‌های خرافی و متوهم، بیان می‌شد.

با این همه در دوره ریاست جمهوری ترامپ، وقتی وی و حامیانش از این واژه (پیگیرد متوهمان و انسان‌های خرافی) سخن گفته و می‌گویند، استفاده از این واژه را مستند به یک ادعای کاملا متفاوت می‌کنند. آن‌ها مدعی هستند که مخالفان ترامپ بر این باورند که از او هیچ کاری برنمی آید و یافتن هر نکته‌ای که به محکوم شدنِ او منتهی شود را وظیفه اصلی خد ارزیابی می‌کنند. در واقع آن‌ها از این منظر به ترامپ می‌نگرند و به هر کاری دست می‌زنند تا از او عیب و ایرادی پیدا کنند (در این مسیر، دنبال توهمات خود می‌روند). در این چهارچوب، معنای اصلی که ترامپ از بیان واژه پیگیری‌توهمات در رابطه با منتقدان خود اراده می‌کند، در واقع، تلاش آن‌ها برای آزار و اذیت ترامپ است. در این راستا باید گفت که ترامپ از لغتی استفاده می‌کند که اساسا معنا و سبقه تاریخی آن را نمی‌شناسد و نمی‌داند.

دومین واژه‌ای که در سال ۲۰۲۰ به نحو گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفت، مفهوم "قوی سیاه/ black swan" بود. زمانیکه ویروس کرونا به سرعت به خارج از مرز‌های چین گسترش یافت و وضعیت بهداشت و سلامت در دیگر کشور‌های جهان و همچنین شرایط اقتصادی و شغلی را نیز به نحو قابل توجهی تحت تاثیر قرار داد، بسیاری از واژه قوی سیاه برای توصیف پدیده پاندمی ویروس کرونا استفاده کردند.
سال ۲۰۰۷، انتشار کتابی به نام "قوی سیاه" اثر "نسیم نیکولاس طالب" نویسنده لبنانی-آمریکایی که به خوبی بحران اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ را مورد توجه قرار می‌داد، استفاده از این واژه (قوی سیاه) را به یک اصطلاح رایج در میان مردم آمریکا و همچنین جهان تبدیل کرد. نسیم طالب از لغت قوی سیاه برای توصیف رویدادی استفاده کرد که کاملا غافلگیرانه روی داده و هیچکس تاکنون نمونه آن را در تاریخ مشاهده نکرده است. با این همه، استفاده از این استعاره، به مراتب جنبه‌های معنایی و فلسفی عمیق تری از آنچه گفته شد را نیز داراست.

اهمیت تاریخی مفهوم قوی سیاه در فلسفه بریتانیا نهفته است. "دیوید هیوم" و "جان استوارت میل" فلاسفه سرشناس بریتانیایی نظیر اغلب مردم کشورشان، فکر می‌کردند قو‌ها فقط سفید هستند. این در حالی است که بر اساس اسناد و شواهد، کاوشگران هلندی در سال ۱۶۹۷ قوی سیاه را در استرالیا کشف کرده بودند و از وجود این نوع از گونه جانوری خبر داده بودند.

بهترین شیوه استفاده از استعاره قوی سیاه این است که به این نکته اشاره شود که متخصصان لایق و دقیق باید بتوانند داده‌های مربوط به سال ها، دهه‌ها و حتی قرن‌های گذشته در کشور‌های مختلف را به خوبی جمع آوری کرده و سیاست گذاران ذی صلاح نیز بایستی به دقت به سخنان آن‌ها گوش فرادهند (اینگونه تصور نشود که افراد همه چیز را می‌دانند).

درست در همین راستاست که از این استعاره برای توصیف سال ۲۰۲۰ و وقوع پاندمی ویروس کرونا استفاده می‌کنند. پیش از وقوع این بحران، بسیاری از کارشناسان و متخصصان حوزه بهداشت و سلامت هشدار داده بودند که وقوع اتفاقی نظیر آنچه در سال ۲۰۲۰ و با شیوع پاندمی ویروس کرونا اتفاق افتاد، نه تنها محتمل است بلکه زود یا دیر، رخدادِ آن قطعی است. با این حال، در بسیاری از کشورها، رهبران سیاسی به این ندا گوش نداده و عملا جهان مجبور شده تا بهایی سنگین را برای این بی‌توجهی رهبرانِ سیاسی پرداخت کند.

از این رو، پاندمی ویروس کرونا در سال جاری میلادی، تا حدی یک قوی سیاه بود. با این حال، اینگونه نبوده که این اتفاق به نحوی غافلگیر کننده حادثه شود. در این راستا، استفاده از واژه قوی سیاه به تمامی معنا، برای توصیف روند شیوع پاندمی کرونا در جهان و آثار و تبعات آن، چندان دقیق به نظر نمی‌رسد.

در نهایت باید گفت که واژه "رشد تکثیرگونه/ exponential" نیز حتی از مدت‌های قبل از پاندمی ویروس کرونا، به نحو گمراه کننده و غلطی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این واژه اغلب معادل واژه "سریع" درنظرگرفته شده است. با این حال، این معنا کاملا غلط است. رشد تکثیرگونه، یک مفهوم و واژه در حوزه علم ریاضیات است. این واژه اصلا به معنای سریع و یا رشد با سرعت نیست.

همزمان با شیوع ویروس کرونا در کشور‌های مختلف جهان، واژه رشد تکثیرگونه بار دیگر به نحو دقیقی مورد استفاده قرار گرفت. از این واژه در این دوره برای توصیف تعداد مبتلایان به ویروس کرونا استفاده شده است. در چهارچوب شیوع ویروس کرونا و همچنین ابتلای افراد مختلف به این ویروس، از واژه رشد تکثیرگونه به درستی استفاده شده، زیرا در جریان کرونا، افراد مبتلا قادرند چندین فرد دیگر را نیز به ویروس کرونا مبتلا کنند. از این رو، از این واژه در راستای توصیف شاخص R ویروس کرونا (ضریب شیوع کرونا: هر نفر قادر است چند تن دیگر را به ویروس کرونا مبتلا کند)، استفاده شده است.

*جفری فرانکل، وی استاد دانشگاه هاروارد و عضو سابق تیم مشاوره اقتصادی بیل کلینتون رئیس جمهور اسبق آمریکا است.