وزیری که «تخریب» را «مرمت» می‌‏نامد

موضوع تخریب بافت تاریخی شیراز سابقه‌ای ۲۵‌ساله دارد. سابقه‌ای که برای درک ابعاد «طرح توسعه حرم شاهچراغ (ع)» باید از آن آگاه بود. از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ طرحی با عنوان «بین‌الحرمین» در شیراز اجرا شد که طی آن هشت هکتار از بافت تاریخی شیراز، مابین حرم شاهچراغ (ع) تا سیدعلاالدین حسین (ع) تخریب و به‌جای آن پاساژ، پارکینگ طبقاتی، هتل و سالن اجلاس شورای شهر ساخته شد.

به گزارش هم‌میهن، با آغاز طرحی با عنوان «ساماندهی محدوده ۵۷ هکتاری اطراف حرم شاهچراغ (ع)» طی تخریب‌هایی هشت‌ساله از ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷، چهار هکتار از بافت تاریخی شیراز، ۱۰ بنای ثبت ملی و ده‌ها بنای ارزشمند دیگر که ثبت ملی نبودند، اما اهمیت تاریخی داشتند، از دست رفت. طرح موسوم به ۵۷ هکتاری از ۱۳۹۷ تا بهمن ۱۴۰۱ متوقف شد تا اینکه مدیران استانی به فکر قانونی کردن تخریب‌ها افتادند. آن‌ها در سفر استانی هیئت‌دولت، مصوبه‌ای را تصویب کردند تا اجرای طرح مذکور مجدداً از سر گرفته شود.

این‌ها بخشی از صحبت‌های محمدمهدی کلانتری، نویسنده کارزار «درخواست ثبت ملی بافت تاریخی شیراز» است. او با اشاره به کارزار «مخالفت با تخریب ۲۰۰ خانه تاریخی شیراز» می‌افزاید هنگامی که مشاهده کرد برگزاری آن کارزار موجب توجه به بنا‌های ثبت تاریخی شد تصمیم به ایجاد کارزاری برای توجه به پلاک‌های ارزشمندی که ثبت ملی نشده است گرفت. هرچند مهندس مهیار قدوسی، حفاظت‌گر در پاسخ به روزنامه هم‌میهن می‌گوید: «مخالفت با تخریب ۲۰۰ خانه تاریخی شیراز» فقط موجب کاهش تعداد این خانه‌ها از عدد ۲۰۰ به عدد ۶۰ شد، نه متوقف شدن آن اتفاق. برخلاف آنچه عنوان می‌شود، در طرح توسعه حرم شاهچراغ (ع)، ۳۶۰ هکتار از بافت تاریخی شیراز تخریب خواهد شد، نه ۵۷ هکتار. به گفته طراحان قرار است با این تخریب‌ها و سپس توسعه حرم، «شیراز تبدیل به بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه شود.»

۱۸ بهمن ۱۴۰۱ بود که خبر آمد «در ادامه تخریب‌های سازمان‌یافته در بافت تاریخی شیراز برای توسعه حرم حضرت شاهچراغ (ع) و ایجاد راه‌های ارتباطی و اتصال تمام حرم‌های امامزادگان مدفون در پهنه ۳۶۰ هکتاری این بافت ارزشمند، تخریب بنا‌های تاریخی مسیر امامزاده ابراهیم (ع) تا حرم شاهچراغ (ع) از روز دوشنبه ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ آغاز شد.» به گفته شاهدان عینی، از همان روز لودر‌ها و بولدوزر‌هایی به تخریب و آواربرداری بنا‌های تاریخی و ارزشمند این مسیر پرداختند و به ساکنان بنا‌های مستقر در این مسیر اخطار شفاهی تخلیه داده شد.

با آنکه هنوز روند تملک بنا‌ها انجام نشده بود، عملیات تخریب وارد فاز اجرائی شد. با وجود تخریب‌های گسترده‌ای که در ۲۵ سال اخیر در پهنه ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز اتفاق افتاد، در حال حاضر این بافت دارای ۲۵۰۰ اثر تاریخی ارزشمند است که فقط ۴۱۰ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است. هرچند تجربه سالیان اخیر نشان داده که ثبتی بودن یک بنا هم مانع از تخریب آن نشده و ۱۰ اثر ثبت ملی نظیر خانه‌های پورنواب، سلیمی، منتصری، رقیه رسولی و... در حدفاصل سال‌های ۸۹ تا ۹۷ توسط نهاد‌های مسئول با خاک یکسان شد.

آقای وزیر! این مرمت است یا تخریب؟

تازه‌ترین خبر‌ها از تخریب بافت تاریخی شیراز با نام سیدعزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و همچنین مصیب امیری، مدیرکل سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس و رئیس کنونی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گره خورده است. امیری، صبح روز چهارشنبه، ۲۶ بهمن در امامزاده ابراهیم (ع) با رسانه‌های استانی نشستی برگزار کرد. نشستی که طبق گفته مهیار قدوسی نتیجه‌ای دربر نداشت و رسانه‌ها از صحبت‌های امیری قانع نشدند. در همین روز بود که ضرغامی، آن‌چیزی را که در شیراز رخ داده است نه «تخریب» که «مرمت» نامید.

نکته‌ای که قدوسی، در مورد آن به هم‌میهن چنین می‌گوید: «وقتی آقای ضرغامی واژه «مرمت» را به‌جای واژه «تخریب» به‌کار می‌برند به‌نظر می‌رسد که به‌شکل کلی باید در مورد مفهوم این واژه‌ها تجدید‌نظر و با یکدیگر جابه‌جایشان کرد؛ به‌گونه‌ای‌که زین‌پس به‌جای واژه «مرمت» واژه «تخریب» و به‌جای «تخریب»، «مرمت» را به‌کار برد. طبق آنچه ما در حال مشاهده آن هستیم، مرمتی در کار نیست و آنچه رخ داده است و همچنان ادامه دارد چیزی جز تخریب نیست. این تخریب‌گران، قصد ایجاد محوری زیارتی از امامزاده ابراهیم (ع) و همچنین از سیدتاج‌الدین غریب (ع) به شاهچراغ (ع) را دارند و قصدشان خیابان‌کشی از میان بافت تاریخی است. احساس من این است که آقای ضرغامی به اطلاعاتی کامل، در مورد آنچه برای بافت تاریخی شیراز رخ داده است، دسترسی ندارند.»

طرحی در کشوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

«زمانی که در مورد بافت تاریخی شیراز صحبت می‌کنیم باید بدانیم که مالک شخصی نمی‌تواند با این ادعا که «خانه خودم است و می‌خواهم تخریبش کنم» در مورد آن تصمیم بگیرد؛ چه نعوذبالله خودِ شاهچراغ باشد و چه یک شهروند معمولی.» قدوسی با بیان این جملات که به روند تملک خانه‌های بافت تاریخی شیراز اشاره دارد می‌افزاید: «نکته‌ای که در این میان مغفول مانده است طرحی به نام «طرح جامع حفاظت شهری بافت تاریخی شیراز» است که در سال ۱۳۹۸ توسط گروهی ایتالیایی آماده و قرار شد برای دخل‌وتصرف در بافت تاریخی شیراز به‌عنوان طرحی بالادستی مورد توجه قرار بگیرد. مراحل آماده‌سازی این طرح، سه یا چهار سال پیش به پایان رسید و به پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری به مدیریت مصیب امیری تحویل داده شد، اما اکنون هیچ‌کس به آن دسترسی ندارد. اگر این طرح به‌صورت عمومی منتشر شود آن‌وقت دیگر نیازی به این‌همه دور خود چرخیدن نیست.

این طرح با هزینه‌ای حدود یک‌میلیاردو ۸۰۰ میلیون تومان انجام شد، اما همان‌طور که اشاره کردم در حال حاضر در دسترس نیست. آنچه ما نیازمند آن هستیم توسعه نگاه‌مان به بافت تاریخی است. چیزی که برای ما ارزشمند است کلیت بافت تاریخی است و درنتیجه عکس و فیلم گرفتن از خانه‌های بافت تاریخی شیراز و بیان اینکه، به‌عنوان مثال ۸۰ درصد یکی‌شان فروریخته و دیگری فاقد کاشی‌کاری هفت‌رنگ است و آن‌یکی سال‌هاست که رنگ نشده است را اشتباه می‌دانیم. به نظر ما چنین دلایلی واهی است و این خانه‌ها فارغ از این موارد، حائز اهمیت تاریخی و ارزش‌های فرهنگی‌اند. به عقیده ما، این نگاه است که باید تغییر کند. آن تعداد از فعالان میراث فرهنگی که معتقدند بافت تاریخی باید ثبت ملی شود، کم نیستند. اتفاقی که تمام اسناد و مدارک موردنیاز آن در «طرح جامع حفاظت شهری بافت تاریخی شیراز» ذکر شده است. این طرح، طرحی بالادستی است که هرگونه دخل‌وتصرف در بافت تاریخی شیراز باید بر اساس آن انجام شود، هرچند در حال حاضر چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد و هیچ حرفی از آن طرح در میان نیست.»

به‌جای کارزار، باید طرح جامع را بیرون آورد

دیگر خبری که این روز‌ها در مورد تخریب بافت تاریخی شیراز منتشر شده است اینکه ۲۰۰ نفر از فعالان حوزه‌هاى معمارى، شهرسازى و میراث‌فرهنگى، با صدور بیانیه‌ای در پی خبر تخریب بافت تاریخی شیراز، تأکید کردند: «ضروری است بافت و بنا‌های ارزشمند تاریخی شهر شیراز، فوراً توسط وزارت میراث فرهنگی ثبت ملی شوند و از تخریب بافت تاریخی شیراز جلوگیری به‌عمل آید.» قدوسی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان در برابر طرح تخریب بافت تاریخی شیراز ایستاد، می‌گوید: «به عقیده من با امضاء و کارزار نمی‌توان جلوی این اتفاقات را گرفت. ما معتقدیم کار درست، بیرون کشیدن همان طرح جامع است که باید به‌سرعت در دستور کار قرار بگیرد.»