ناقوس جهانی رکود تولید

ناقوس رکود تولید در جهان به صدا درآمد. یونیدو ضمن هشدار درباره اثرات گسترده افزایش نرخ بهره و هزینه انرژی، نسبت به آینده بخش صنعت تردید‌هایی را وارد کرد. آخرین گزارش بازوی صنعتی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد شاخص تولید صنعتی جهان یکی از پایین‌ترین نرخ‌های رشد را در فصل چهارم ۲۰۲۲ تجربه کرده؛ ضمن اینکه در دسامبر، رشد صفر شده است. جهش صنایع های‌تک در کنار کاهش چشمگیر تولید صنایع با فناوری «پایین» و «متوسط رو به پایین» از اتفاقات مهم بخش صنعت در آخرین فصل۲۰۲۲ است.

به گزارش دنیای اقتصاد، آیا جهان برای رکود آماده می‌شود؟ در حالی که روند رشد ماهانه تولید صنعتی جهان در دوازدهمین ماه از سال ۲۰۲۲ متوقف شد، آمار‌ها از افول صنعتی در دنیا حکایت دارد. مرور آخرین گزارش‌های سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) نشان می‌دهد که رشد شاخص تولید صنعتی جهان در دسامبر ۲۰۲۲ به صفر تنزل پیدا کرده است. نرخ رشد شاخص تولید صنعتی جهان نیز در پایان فصل چهارم ۲۰۲۲ با کاهش قابل‌توجهی روبه‌رو شده و به سطح نازل ۵/ ۱ درصد رسیده است. سال ۲۰۲۱ در همین فصل، جهان شاهد رشد ۳ تا ۴ درصدی شاخص تولیدات صنعتی بود؛ اما در ۲۰۲۲ این عدد نصف شد. عامل اصلی این افول، افت چشمگیر رشد تولید کالا‌های با فناوری پایین و کالا‌های با سطح فناوری متوسط رو به پایین است. نزول نرخ رشد شاخص تولید صنعتی آسیا و اقیانوسیه (بدون احتساب چین) و اروپا (با احتساب روسیه) به سطوح ۵/ ۱ و ۶/ ۱ درصد در کنار سقوط این نرخ در آمریکای شمالی تا سطح ۸/ ۰‌درصد دیگر دلیل بروز این افت بوده است.

از آن سو برنده بزرگ این فصل آمریکای جنوبی است که توانسته است در شرایط افت دسته جمعی تولید در پنج‌قاره، نرخ رشد ۷/ ۳ درصدی را تجربه کند. یونیدو تاکید دارد عمده این جهش که در سه‌فصل متوالی تکرار شده، ناشی از عملکرد خیره کننده مکزیک در بخش صنعت است. در بین رشته‌فعالیت‌های صنعتی، حوزه محصولات الکتریکی و قطعات وابسته بیشترین نرخ رشد را در فصل چهارم سال ۲۰۲۲ تجربه کرده و پشت‌سر این بخش، صنعت خودرو و بخش‌های وابسته قرار گرفته است. همچنین بدترین عملکرد را در بین رشته فعالیت‌های صنعتی حوزه مبلمان به خود اختصاص داده و پس از این بخش، بخش منسوجات وضعیت سختی را تجربه کرده است. یونیدو عمده‌ترین دلایل سقوط تولید صنعتی در جهان را در آخرین گزارش خود اعلام کرده است.

این نهاد مرجع جهانی تاکید کرده است مهم‌ترین چالش‌های تولید جهانی، به ترتیب شامل «هزینه بالای انرژی»، «رشد نرخ‌های بهره در جهان»، «اختلالات مداوم در زنجیره تامین مواد خام و کالا‌های واسطه ای» هستند که به تضعیف اعتماد سرمایه‌گذاران و افزایش عدم‌اطمینان منجر شده‌اند. این عوامل باعث شده‌اند تا فعالیت‌های تولیدی در بسیاری از اقتصادها، به ویژه اقتصاد‌های صنعتی در اروپا، با چالش‌های فزاینده و چشم انداز‌های بی ثباتی مواجه شوند و تداوم آن‌ها به‌سختی ممکن شود. بررسی روند حرکت شاخص تولیدات صنعتی جهان در فاصله فصل دوم ۲۰۱۵ تا فصل آخر ۲۰۲۲ گویای این نکته است که گرچه کرونا به سکته تولید در جهان منجر شد، اما بعد از واکسیناسیون جهانی، روند رشد تولید احیا شد. حال، اما در فصل چهارم نشانه‌هایی از شوک جدید احساس می‌شود؛ تحلیلی که تا زمان اعلام گزارش فصل اول ۲۰۲۳ درخصوص صحت و سقم آن باید صبر کرد.

حال و روز صنایع در دسامبر ۲۰۲۲

چین در بین همه مناطق و کشور‌ها یکی از بهترین عملکرد‌ها را در زمینه رشد تولید صنعتی داشت. مرور شاخص تولید صنعتی یونیدو نشان می‌دهد که در آخرین ماه از سال ۲۰۲۲ چین با نرخ ۴/ ۱‌درصد بهترین سطح رشد تولید صنعتی را به ثبت رسانده است. از آن سو آمریکای شمالی با افت جدی، نرخ رشد منفی ۸/ ۰‌درصد را برای این ماه تجربه کرده است. از آمار‌های جالب دیگر این گزارش رشد صفر شاخص تولید صنعتی قاره اروپا (با احتساب روسیه) و نیز رشد نازل ۱/ ۰ درصدی تولید صنعتی در آسیا -اقیانوسیه (بدون احتساب چین) است که هردو گویای سکته تولید در این مناطق طی دسامبر ۲۰۲۲ است.

در این ماه محصولات با سطح فناوری متوسط و بالا همچنان رشد مناسبی به میزان ۴/ ۲ مثبت را تجربه کردند؛ اما کالا‌های با فناوری پایین افت ۱/ ۲ درصدی و کالا‌های با فناوری متوسط رو به پایین افت ۲/ ۲ درصدی را تجربه کردند. صنایع برتر این ماه نیز شامل «صنایع سازنده محصولات الکترونیکی و قطعات وابسته»، «صنعت ماشین آلات و تعمیر و نگهداری» در کنار «سایر محصولات صنعت حمل‌ونقل» بودند. همزمان صنایعی نظیر «منسوجات»، «مبلمان» و «محصولات کاغذی» نیز وضعیت سختی را در این ماه تجربه کردند. از نکات جالب توجه درباره آمار‌های یونیدو در دسامبر ۲۰۲۲، افول پیوسته جهان در زمینه تولید کالا‌های کمتر پیچیده و تمایل فراگیر به ساخت محصولات با فناوری بالاست؛ موضوعی که تداوم آن احتمالا از تغییر الگوی سرمایه‌گذاری صنعتی در جهان حکایت خواهد داشت.

افول دسته جمعی در فصل آخر ۲۰۲۲

یکی از نکات جالب پیرامون عملکرد صنعتی جهان در فصل چهارم ۲۰۲۲ این بود که نرخ رشد همه قاره‌ها و مناطق و کشورها، در این فصل کمتر از فصل سوم بود. ضمن اینکه این کمترین نرخ رشد شاخص تولید صنعتی جهان طی شش‌فصل اخیر بود؛ وضعیتی که در اروپا، آسیا-اقیانوسیه و نیز آمریکای شمالی تکرار شده است. در این بین البته عملکرد یک بازیگر، متفاوت از بقیه بوده است. این بازیگر آمریکای جنوبی است که به مدد جهش خیره کننده مکزیک توانسته است رشد قابل‌توجهی را به ثبت برساند. داده‌های یونیدو نشان می‌دهد که در فصل چهارم ۲۰۲۲ این کشور توانسته است رشد ۵/ ۴ درصدی را از منظر شاخص تولیدات صنعتی تجربه کند. البته مکزیک تنها شگفتی ساز این فصل نبود و ویتنام توانسته است در این فصل رشدی بالغ بر ۱۱ درصد را به ثبت برساند.

عربستان سعودی نیز با نرخ رشد ۴/ ۲۰ درصدی، دیگر بازیگر مهم این فصل به شمار می‌رود. اندونزی و مالزی از شرق آسیا نیز با نرخ‌های ۲/ ۵ درصدی و ۴ درصدی رشد تولید صنعتی، وضعیت قابل قبولی در این فصل از سال ۲۰۲۲ داشته اند. در فصل آخر ۲۰۲۲ گرچه آمریکا و هند با نرخ‌های رشد ۹/ ۰ درصدی عملکرد ضعیفی از خود بروز داده اند، اما سوئیس، اسپانیا و فرانسه وضعیت مناسبی را تجربه کرده اند؛ هرچند کاهش نرخ رشد چین در کنار نزول جدی ژاپن، کانادا، آلمان، انگلستان و ایتالیا اثر سوئی بر روند شاخص تولیدات صنعتی جهان داشته است.

گزارش یونیدو تاکید دارد کشور‌های در حال توسعه و اقتصاد‌های کوچک‌تر در پایان فصل چهارم ۲۰۲۲ توانسته اند از بحران اقتصادی ناشی از بروز کرونا به طور کامل خارج شوند. این بهبود در حدی بوده که یونیدو رشد این بخش از کشور‌ها را در جایی بالاتر از نرخ رشد کشور‌های صنعتی قرار داده است. یونیدو تاکید کرده است این گروه از کشور‌ها دارای اقتصاد‌های ناهمگن؛ اما به طور قابل‌توجهی دارای یک بخش صنعتی قوی هستند؛ بخشی که در فضای پساکرونا به سمت تولید محصولات با بهره‌وری و شدت فناوری بالاتر تغییر مسیر داده و از همین محل رشد مناسبی را کسب کرده است. این مهم از آن جهت جالب توجه است که با روند رشد صنایع مختلف از منظر فناوری همبستگی کامل دارد. در واقع در حالی که رشد تولید کالا‌های با فناوری پایین و متوسط متوقف و حتی منفی شده، تولید محصولات های‌تک و پیچیده رونق بالایی در فصل چهارم ۲۰۲۲ داشته است. شواهد یونیدو گویای سود بالای کشور‌های توسعه یافته از رشد تولید محصولات های‌تک و زیان عمده این اقتصاد‌ها از افت تولید در صنایع با فناوری پایین و متوسط است.

این گزارش به تفکیک رشته فعالیت ها، عملکرد فصل چهارم کشور‌های صنعتی و در حال توسعه را تحلیل کرده است. برای نمونه وضعیت صنعت خودرو در این گزارش مناسب، اما شکننده تصویر شده است. به‌رغم رشد بالای صنعت خودرو، یونیدو هنوز هم با تردید به احیای این بخش نگاه می‌کند؛ چرا که رشد این صنعت در حال کاهش است. رشد تولید صنعت خودرو که از دوره کرونا ضربه سختی دید، در فصل چهارم ۲۰۲۲ نسبت به فصل سوم ۲۰۲۲ حدود ۶/ ۰‌درصد کم شده و حتی خودروسازان بزرگ چین، ژاپن، کره و ایالات‌متحده آمریکا در فصل چهارم نسبت به سه‌ماهه سوم ۲۰۲۲ کاهش تولید داشته اند. این کاهش نرخ رشد در حالی رخ داده که بخش تولید محصولات الکترونیکی و قطعات وابسته هنوز هم با نرخ‌های رشد ۸ درصدی شگفتی ساز است. برندگان این صنعت در فصل چهارم عمدتا از چین، ژاپن، ایتالیا، آلمان و ترکیه هستند؛ حال آنکه سازندگان ایالات‌متحده آمریکا، کره‌جنوبی، هند و انگلستان وضعیت مناسبی را در این صنعت طی فصل چهارم ۲۰۲۲ تجربه نکرده اند. بخش دارو نیز با سوخت تقاضای انبوه کشور‌های صنعتی و توسعه یافته روند روبه رشدی را در فصل چهارم تجربه کرده است.

جزئیات دیگری از گزارش یونیدو

یونیدو که هر سه‌ماه گزارشی مفصل پیرامون وضعیت تولید صنعتی در جهان منتشر می‌کند، در پژوهش خود سعی می‌کند روند‌های رشد فعلی تولیدات جهان را در کشور‌ها و قاره‌ها به تفکیک بخش‌های اصلی و رشته‌فعالیت‌ها ارائه کند. این گزارش داده‌های تولیدی را که توسط دفاتر ملی آمار (NSOs) در کشور‌های عضو UNIDO جمع آوری و منتشر شده است، ارزیابی می‌کند. داده‌های فصل چهارم سال ۲۰۲۲ یونیدو اولین شاهد آماری است که تصویر دقیقی از عملکرد صنایع جهان براساس داده‌های قابل اتکا ارائه می‌کند. اهمیت این آمار‌ها در تازگی آن است. از آنجا که بسیاری از تحقیقات اقتصادی مبتنی بر آمار‌های سالانه در مورد ساختار کسب‌وکار است، داده‌های فصلی به کاربران گزارش‌های بین‌المللی به‌ویژه سیاستگذاران و صاحبان صنایع قدرت درک بیشتری داده و ارزیابی‌های تازه تری را از روند تولید جهان و فراز و فرود صنایع ارائه می‌دهد.

بر این مبنا از سه‌ماه آخر سال ۲۰۲۱ تا فصل سوم ۲۰۲۲، تولید جهانی نرخ رشد سالانه‌ای بین ۳ تا ۴‌درصد را به‌طور مستمر تجربه کرده است. با این حال، این روند در سه‌ماه چهارم سال ۲۰۲۲ تغییر کرد؛ زمانی که رشد به طور قابل‌توجهی کاهش یافت و به ۵/ ۱‌درصد رسید. در مقایسه سه‌ماهه، تولید جهانی ۳/ ۰‌درصد زیان دید. چالش‌های مداوم برای تولید جهانی، مانند قیمت‌های بالای انرژی، افزایش نرخ‌های بهره جهانی و اختلالات مداوم در زنجیره تامین مواد خام و کالا‌های واسطه ای، منجر به تضعیف اعتماد و افزایش عدم‌اطمینان شده است. در نتیجه، فعالیت‌های تولیدی در بسیاری از اقتصادها، به ویژه اقتصاد‌های صنعتی در اروپا، با چالش‌های فزاینده و چشم انداز‌های بی ثباتی مواجه هستند.

این گزارش برآورد‌های سه‌ماه چهارم سال ۲۰۲۲ و همچنین برآورد‌های تجدیدنظرشده برای سه‌ماه سوم سال ۲۰۲۲ را ارائه می‌دهد.