كاتاليست؛ عنصر فراموش شده در آلودگی هوا

بازار خبر نوشت: حالا که بحث آلایندگی هوای تهران و چند کلان‌شهر دیگر داغ است، باید هوش و حواس مسئولان را به نکته‌ای که اغلب به آن توجه نمی‌شود،‌ جلب کرد.

در چرخه فعالیت خودروهای درون‌سوز، گازهای مصرف‌شده یا همان دوده که شامل Co2 هستند می‌بایست برای ورود سوخت به درون سیلندرها از طریق اگزوز خارج شوند. پدید‌ه‌ای مرگبار که در صورت نصب قطعه مبدل کاتالیست قدری قابل کنترل‌تر می‌شوند.

کاتالیست چیست؟

Catalytic converter قطعه‌ای است با آلیاژ سبک فلزی که درون آن فیلترهایی از جنس آلومینا به صورت گلوله‌ای و یا سرمامیک تو دور تو قرار گرفته است. کاتالیست‌ها تا باعث رفع اثر 90 درصد گازهای سمی می‌شوند. به‌گونه‌ای که هیدروکربن‌های نسوخته که از موتور خارج می‌شوند را به آب و دی اکسید کربن تبدیل می‌کنند. علاوه بر این اکسید ازت را به گاز ازت تبدیل می‌کنند.

دمای بسیار بالا، یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب و افت کارایی کاتالیست‌ها است. معمولاً دمای ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد به بالا، باعث ته‌نشینی و چسبیدن فلزات درون آن می‌شود. عامل اصلی در افزایش دما عدم جرقه‌زنی شمع‌ها و یا عدم تنظیم موتور است.

سموم رایج در کاتالیست‌ها، عبارتند از: سرب، فسفر و سولفور که معمولا جزئی از افزودنی‌های معمولی به بنزین و روغن هستند. سرب، معمولاً به عنوان عامل ضد صدا، فسفر به عنوان ماده افزودنی در روغن شناخته شده‌اند. ضربه‌های مکانیکی خارجی وارده بر مبدل‌های کاتالیستی، باعث ترد شدن بدنه و به مرور شکستن آن می‌شود.

چرا نصب نمی‌شود؟

بنا بر مصوبه هیئت وزیران در سال 1382 کلیه خودروهای ساخت داخل می‌بایست به این مبدل مجهز شوند. اما سوال مهم این است که چرا این اتفاق گهگاه نمی‌افتاد و جدی گرفته نمی‌شد؟

نصب کاتالیست شاید به پاکیزگی هوا کمک کند ولی از آن سو باعث افت توان موتور می‌شود. تصور کنید فردی را که بیرون دادن نفس خود با یک مانع روبه‌رو شود. طبیعتاً عملکردد او پایین می‌آید. برای موتورها نیز چنین است.

شاید به همین خاطر باشد که در گذشته برخی از خودروسازان به منظور افزایش راندمان خودروهای خود یا از کاتالیست‌های نه چندان قدرتمند بهره می‌بردند و یا اصلاً آنها را نصب نمی‌کردند.

دلیل دیگر، هزینه بالای تولید این قطعه بوده است. در برخی از این مبدل‌ها از فلزاتی گران‌بها چون پلاتین، پالادیم و رودیم استفاده می‌شود که به خودی خود جزو مواد اولیه هزینه‌زا محسوب می‌شوند.

البته همیشه خودروسازان مقصر نیستند. عمر مفید کاتالیست‌ها بین 50 تا 60 هزار کیلومتر برآورد می‌شود. از نظر زمانی شاید چیزی معادل 3 تا 4 سال. در ایران گفته می‌شود کاتالیست‌ها نهایتاً باید تا 70 یا 80 هزار کیلومتر فعالیت کنند. بعد از آن باید توسط مالک خودرو تعویض شوند. البته در این بین عدم نظارت کافی مراکز معاینه فنی نیز تاثیر مهمی دارد.