همه چیز درباره تجارت سیگار در ایران

افزايش توليد محصولات دخاني، تجارت خارجي صنعت دخانيات كشور، گسترش و متنوع‌سازي بازارهاي هدف براي سيگار ايراني بر اساس استانداردهاي روز دنيا از برنامه‌هاي كلان شركت دخانيات است. مي‌توان به جرات گفت كه از مجموع 65ميليارد نخ سيگار مصرفي كشور 25درصد آن در اختيار قاچاق است كه اگر نتوانيم مديريت كنيم، بايد صنعت دخانيات را فقط در خاطراتمان مرور كنيم. معصوم نجفيان، مديرعامل 40ساله شركت دخانيات متولد پارس‌آباد مغان است.

وي داراي مدرك كارشناسي ارشد MBA و كارشناسي مهندسي صنايع با گرايش تكنولوژي صنعتي است. مديرعامل و نايب رييس هيات مديره شركت ايدم (توليدكننده موتورهاي ديزلي)، عضو هيات مديره و معاونت برنامه‌ريزي و توسعه شركت ملي فولاد ايران و عضويت در هيات مديره شركت گواه (خدمات پس از فروش شركت ايران خودرو ديزل) از سوابق كاري نجفيان در عرصه صنعت كشور است. افزايش توليد و فروش سيگار و افزايش سهم سيگار داخلي از بازار داخل، افتتاح خطوط توليد سيگار در مجتمع‌هاي مازندران و آذربايجان غربي، توليد برندهاي جديد تير اسليم مشكي و بهمن سوپر اسليم مشكي، ايجاد امنيت شغلي و رسيدگي به مسایل رفاهي كاركنان شركت باعث شده است، برخي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي به ويژه اعضاي كميسيون صنايع و معادن، شركت دخانيات را يكي از موفق‌ترين بنگاه‌هاي اقتصادي كشور قلمداد كنند.

از این رو، درباره آخرين وضعيت شركت دخانيات، میزان مصرف، تولید و قاچاق سیگار، صادرات و واگذاری این شرکت با معصوم نجفيان، مديرعامل دخانيات به گفت‌وگو نشسته‌ايم.
***

میزان تولید شرکت دخانیات در هفت ماهه امسال چگونه بود و تا پایان سال به چه میزان خواهد رسید؟
در سال 1391 در مجموع حدود 16میلیارد نخ سیگار تولید شد. در سال جاری نیز تاکنون آمار تولید شرکت از مرز 16میلیارد نخ گذشته است. در واقع نه تنها کل تولید سال گذشته محقق شده است، بلکه میزان فروش هفت ماهه اول سال با کل فروش سال 91 نیز برابری می‌کند. این درحالی است که شرکت دخانیات برای سال آینده نیز برنامه تولید 28میلیارد نخ سیگار را هدف‌گذاری کرده است که از این میزان 4میلیارد نخ صادر خواهد شد.

 بر اساس آمارهای موجود در کشور سالانه 65میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود که به طور حتم هم‌اکنون این آمار با رشد مواجه شده است، از این میزان چقدر از طریق مبادی غیررسمی (قاچاق) تامین می‌شود و مبادی غیررسمی سیگار در ایران کدام مناطق است؟ همچنین طی سال گذشته شرکت دخانیات آمار قاچاق سیگار را اعلام کرد، چرا هم اکنون این شرکت شفاف‌سازی نمی‌کند؟
از زمانی که مدیریت این شرکت را به‌دست گرفتم، به دفعات در خصوص میزان قاچاق سیگار به کشور اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی صورت گرفت. مصرف سرانه سیگار در ایران 855‌نخ است که البته بیشترین سرانه مصرف سیگار در دنیا به کشور روسیه با 2هزار و 500 نخ سیگار اختصاص دارد و کمترین مصرف سیگار به کشورهای افغانستان، پاکستان و هندوستان با کمتر از 500نخ سیگار تعلق دارد.

مصرف سالانه سیگار در جهان به 5هزار و 600 میلیارد نخ می‌رسد، به‌گونه‌ای که کشور چین بزرگ‌ترین تولیدکننده سیگار جهان محسوب می‌شود که سالانه 2هزار و 250میلیارد نخ سیگار تولید می‌کند و در واقع 43درصد تولید سیگار جهان به این کشور تعلق دارد، هر چند که مصرف سالانه سیگار در چین 38درصد مصرف سیگار در جهان است. با توجه به میزان مصرف بالغ بر 65میلیارد نخ سیگار در کشور در سال 91، معادل 16میلیارد نخ آن از طریق تولید داخل، 16میلیارد نخ توسط تولید مشارکتی، 7میلیارد نخ نیز از سوی عاملیت‌های صنعتی (در مجموع 39 میلیارد نخ) و  بیش از 8میلیارد نخ نیز از طریق واردات به طور رسمی تامین شد. از این رو حدود 25درصد از میزان مصرف سالانه کشور به صورت قاچاق و از مبادی غیررسمی که عمدتا نیز از کردستان عراق است وارد کشور می‌شود.

علت عمده قاچاق سيگار به ايران چيست؟
كشور چين با مساحت بيش از 9ميليون كيلومتر مربع و 17كشور همسايه يك درصد قاچاق سيگار دارد، اما در ايران كه 6/1ميليون كيلومتر مربع و 7 كشور همسايه دارد، معادل توليد داخلي و مشاركتي، قاچاق سيگار انجام مي‌شود. اين روندي است كه افزايش عوارض و تعرفه‌هاي گمركي واردات موجب آن شده است. افزايش توليد و ارتقاي كمي و كيفي توليدات داخل به صورت مستقيم بر قاچاق تاثير دارد.

يكي از آمارهايي كه در كشورمان همه ساله بر ميزان آن افزوده مي‌شود قاچاق سيگار است كه علاوه بر تبعات منفي و زيانباري كه در بحث سلامت و بهداشت جامعه دارد در عرصه فعاليت‌هاي اقتصادي نيز به شدت مخرب و مسموم است؛ بنابراين باید با توليد و ارتقاي كمي و كيفي محصول درصدد بسترسازي و ايجاد ظرفيت‌هاي جديد توليدي باشيم تا بتوانيم با تكيه بر الگوها و فناوري‌هاي نوين توليدي در ارتقاي صنعت دخانيات و مبارزه با پديده قاچاق نقش اساسي و محوري را ايفا كنيم. افزايش توليد محصولات دخاني، تجارت خارجي صنعت دخانيات كشور، گسترش و متنوع‌سازي بازارهاي هدف براي سيگار ايراني بر اساس استانداردهاي روز دنيا، از برنامه‌هاي مهم كلان شركت دخانيات است.

از سوي ديگر، خيلي‌ها اذعان داشتند كه با افزايش قيمت سيگار مصرف‌كننده گرايشي به سمت آن نخواهد داشت كه متاسفانه نه تنها مصرف كاهش نيافت، بلكه هم واردات و هم توليد ملي تحت‌الشعاع آن قرار گرفته و بازار مصرف نيز در اختيار قاچاق قرار گرفت و درآمد ملي پيش‌بيني شده در بودجه كشور نيز از محل توليد و واردات كالاي دخاني نيز محقق نشد. ايران يكي از دو كشور دنيا است كه بالاترين ميزان قاچاق سيگار را دارا است. ايران نيم درصد از سهم بازار جهاني فروش دخانيات و رقمي حدود 30درصد بازار مصرف داخل كشور را در اختيار دارد. اين در حالي است كه نوك پيكان حملات به سوي اين شركت است كه متاسفانه يك تصميم كارشناسانه و اقتصادي براي 70درصد ديگر مدنظر نبوده است.

 امروز در تلاشيم تا حضور خود را در سال حماسه سياسي و حماسه اقتصادي در مقياس گسترده‌اي در اين بازار ارتقا بخشيم كه اين امر نيازمند حمايت گسترده نهادهاي ذي‌ربط است. كوتاهي در تامين نياز بازار مصرف سبب افزايش قاچاق خواهد شد، بيش از يك سوم تجارت بين‌المللي سيگار يعني ميلياردها دلار در سال به طور مستقيم و غيرمستقيم از راه غيرقانوني و با فرار از پرداخت عوارض گمركي و ماليات صورت مي‌گيرد. اين واقعيت موجب كاهش قيمت و افزايش تقاضاي سيگار، همچنين زير سوال رفتن قوانين مالياتي مربوط به سيگار كه در جهت كاهش مصرف آن وضع شده‌اند، مي‌شود.

سلامت عده بيشتري از انسان‌ها به خاطر افزايش مصرف سيگار به خطر مي‌افتد و قاچاق سيگار بستري مناسب براي جرايم سازمان يافته، پولشويي و اخاذي مي‌شود.

آخرین وضعیت صنعت دخانیات در جهان چگونه است؟
 گردش مالی محصول سیگار در کشور سالانه 4هزار و 500 میلیارد تومان است که  55درصد این رقم یعنی 2هزار و 500 میلیارد تومان سهم قاچاق سیگار است و هزار و 500میلیارد تومان نیز سهم واردات و تولید داخل می‌شود. براساس آمار ارائه شده، سالانه پنج هزار و 600 ميليارد نخ سيگار در دنيا مصرف مي‌شود كه تجارتي معادل 330ميليارد دلار در سال را به خود اختصاص مي‌دهد. اگر فروش نفت كشور سالانه 70ميليارد دلار درآمد داشته باشد، تجارت جهاني سيگار معادل با درآمد پنج سال فروش نفت كشور خواهد شد. حدود 100 ميليون نفر در جهان به كسب و كار در صنعت دخانيات مشغول هستند.

بنابراين، براي درك بهتر مساله و مبارزه موثر با مصرف آن بايد به همه جنبه‌هاي آن توجه كرد. كشورهاي آمريكا، ژاپن، كره و برخي كشورهاي ديگر با سرمايه‌گذاري در صنعت دخانيات و حمايت از صادرات كالاهاي دخاني سالانه درآمد بسيار هنگفتي را كسب مي‌كنند و به صورت يك صنعت سودآور به آن نگاه ويژه دارند. اما در ايران برخي از كارشناسان بر اين باورند كه نبود صنعت دخانيات و توليد آن در ايران نافي مصرف آن نخواهد شد. اين درحالي است كه از ميزان بيش از 65ميليارد نخ در سال رقم زيادي در اختيار توليدات داخلي نيست كه بايد براي تامين بخش خالي اين بازار برنامه‌ريزي كرد.

گفته می‌شود بخش اعظم واردات سیگار به ایران از کشورهای سوییس، ترکیه و امارات صورت می‌گیرد، آیا هم اکنون نیز واردات از این مبادی انجام می‌شود؟
هرگونه نظارت بر واردات بر عهده مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور و زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده و وظیفه ما تنها تامین، تولید و فروش است.

آیا شرکت دخانیات برنامه توسعه ای برای ورود به بازارهای صادراتی دارد؟
به منظور ارتقای صادرات و ورود بیشتر به بازارهای هدف صادراتی باید در مرحله نخست ارتقای کیفی را در کشور محقق کنیم که این امر تنها با در اختیار داشتن پرسنل با انگیزه و مجرب امکان پذیر خواهد بود. در این زمینه و در راستای امنیت شغلی به منظور ایجاد انگیزه در کارکنان برنامه‌ریزی‌هایی در دستور کار داریم تا بتوانیم میزان تولید را 40درصد افزایش دهیم. تحقق این امر تنها با ایجاد امنیت شغلی میسر خواهد بود؛ چرا که هم اکنون در شرکت دخانیات ایران بیش از  7هزار نفر به صورت مستقیم و رقمی بیشتر از این به صورت غیرمستقیم در این صنعت مشغول به فعالیت هستند.

 همچنین برای توسعه صادرات به‌رغم ایجاد انگیزه در پرسنل، باید از ماشین‌آلات جدید با برندهای جدید استفاده شود. تاکنون با برنامه‌ریزی صورت گرفته کشورهای هدف صادراتی از سوی شرکت دخانیات شناسایی شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به عراق و کشورهای همجوار اشاره کرد. تاکنون به میزان 20میلیون یورو توتون و تنباکو از سوی شرکت به بازارهای صادراتی صادر شده است. به اعتقاد من، برای دستیابی به صنعتی پایدار باید ارزبری و ارزآوری شرکت کاملا با هم برابری داشته باشد.

از صادرات كالاي دخاني چه خبر و بازارهاي هدف شما كدامند؟
برنامه صادرات 4میلیارد نخ سیگار از سوی شرکت به بازارهای جهانی از اهداف و برنامه‌های ما است.

همانطور که گفته شد در قبال ارز براي اين صنعت بايد ارزآوري نيز وجود داشته باشد، بنابراين شركت دخانيات ايران از طريق تدوين سياست‌هاي اقتصادي خود به ويژه در بخش صادرات، منطبق با موقعيت خود، بازار هدف را تعريف كرده و توانسته است با رقابت پذيري با رقبا، توانايي خود را براي افزايش سهم بازار مصرف داخل و ايجاد و تقويت سهم خود در بازارهاي بين‌المللي تعريف و اجرايي كند كه در همين راستا صادرات سيگار آغاز شده است. افتتاح دفتر فروش تنباكوي زرد طلايي در لبنان و صادرات سيگار به كشورهاي همجوار كه كارهاي اوليه آن انجام پذيرفته است در این راستا است.

از سوي ديگر، با راه اندازي خطوط توليد سيگار در سقز با دو برند، وارد بازار مصرف عراق خواهيم شد و سقز مي‌تواند به عنوان يك سكوي صادراتي نقش مهمي را در امر صادرات ايفا كند. براي راه اندازي خطوط توليد سيگار در دخانيات شهرستان سقز اهتمام جدي انجام گرفته است، زيرا دخانيات سقز مي‌تواند در كنار تامين نياز داخل، در بحث صادرات نيز امكان خوبي براي پيشرفت را ايجاد كند. خطوط توليد سيگار در نخستين فرصت راه‌اندازي خواهند شد و پس از آن با توجه به مصرف روزانه 2500نخ سیگار در روسیه و همچنین با توجه به  شرایط آب و هوایی این کشور به‌منظور عدم کشت توتون، این کشور هدف بعدی صادرات سیگار و توتون ما خواهد بود.

وضعیت کشاورزی  شرکت در چه شرایطی است؟
بر اساس تکلیف وزیر صنعت، معدن و تجارت، شرکت دخانیات یکی از برنامه‌های مهم و اساسی خود را به سمت کاشت توتون و صادرات این محصول استراتژیک برده است. در واقع اگر کشت توتون مورد حمایت متولیان امر قرار گیرد، می‌تواند به صورت اساسی برای کشور ارزآوری داشته باشد. برای نمونه، میزان سرانه مصرف سیگار در روسیه 2500 نخ است که این کشور به خاطر شرایط اقلیمی نمی‌تواند کشت توتون داشته باشد.

اگر توتون داخلی مورد حمایت قرار گیرد، در کنار تامین نیاز داخل می‌تواند یک کالا و محصول صادراتی باشد. با توجه به نیاز داخل به توتون و فراهم کردن زمینه‌های صادرات و اهتمام در عدم خروج ارز از کشور، شرکت دخانیات ایران 6هزار هکتار اراضی تحت کشت توتون (با تولید حدود 10هزار تن) در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، کردستان و آذربایجان غربی و 1100هکتار اراضی برای کشت تنباکو در استان‌های اصفهان، خراسان رضوی، فارس، مرکزی و بوشهر را در اختیار دارد که این رقم با توجه به پشتیبانی فنی و مالی شرکت از کشاورزان تحت پوشش و اجرای برنامه‌های مکانیزاسیون که باعث تسهیل در امور کشت می‌شود، در آینده افزایش می‌یابد.

در حال حاضر، با توجه به مصرف سالانه بیش از 65میلیارد نخ سیگار در کشور، نیاز به توتون با توجه به خرمن‌های موجود و لزوم استفاده حداقل حدود 50درصدی توتون‌های داخلی در خرمن، کشت و تولید حدود 30هزار تن توتون در کشور ضروری است که در حال حاضر تنها یک‌سوم میزان اعلام شده در کشور تولید می‌شود. انجام این امر با رویکرد ارتقای کیفی محصول تولیدی، از خروج بیهوده ارز و مصرف کالای قاچاق جلوگیری می‌کند که البته این مهم با عنایت و پشتیبانی مسوولان مربوطه، قابل عملیاتی شدن است.

 آیا نوسان نرخ ارز تاثیری بر قاچاق سیگار به کشور خواهد داشت؟
همواره نرخ دلار با میزان قاچاق رابطه معکوسی دارد، به‌گونه‌ای که با افت قیمت دلار میزان قاچاق سیگار  به کشور با افزایش مواجه خواهد شد.

 میزان مصرف سیگار در کشور در سال جاری و تاکنون به چه میزان بوده  و آیا از منحنی رشد برخوردار است؟
براساس آمارهای موجود، مصرف سیگار طی یکصد سال گذشته با رشد 100درصدی مواجه بوده و همواره کاهش مصرف متصور نیست؛ چون سیاست مدونی در راستای کاهش مصرف در کشور وجود ندارد. امسال در مقایسه با گذشته مصرف سیگار در کشور با آمار رشد 2 تا 3درصدی همراه بوده است.

 تاثیر مذاکرات اخیر ژنو بر فعالیت‌های شرکت دخانیات ایران را چگونه می‌بینید؟  
این مذاکرات شاید در فضای کلی کشور تاثیرگذار باشد، اما به‌رغم آنکه 60درصد مواد اولیه مورد نیاز خود را از خارج و 40درصد مابقی را هم از محل تولید داخل تامین می‌کنیم، براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، تحریم‌های بین‌المللی نتوانسته بر روند تولید شرکت تاثیر بسزایی داشته باشد. زیرا تا یک سال آینده نیز مواد اولیه در انبارهای شرکت موجود است و برای تامین آنها با نوسان نرخ ارز در صورت ادامه تحریم‌ها، مشکلی نخواهیم داشت.

 وضعیت واگذاری شرکت دخانیات به کجا رسید؟
در هیات وزیران در سال 91 وظایف حاکمیتی از نظارتی تفکیک شد؛ به‌گونه‌ای که هر گونه عاملیت‌های صنعتی و مبارزه با قاچاق به سیستم حاکمیتی واگذار و تصدیگری به شرکت دخانیات ایران تفویض شد.

به اعتقاد من شرکت دخانیات همانند یک نوزاد 70ساله است که باید همواره تقویت شود؛ چراکه رقبای ما از تکنولوژی پیشرفته در زمینه ماشین‌آلات برخوردارند و ما نیز به دنبال این تجهیزات هستیم، از این رو در چنین فضایی تنها حمایت مسوولان را می‌طلبیم. واگذاری شرکت دخانیات در مراحل نهایی قرار دارد. با توجه به نامه اخیر معاون اول رییس‌جمهور، سازمان خصوصی‌سازی یک ماه فرصت دارد که 55درصد از سهام شرکت را به صندوق بازنشستگی فولاد بابت رد دیون واگذار کند که پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال این امر محقق شود.

آرزوي قلبي شما افزايش توليد و فروش است يا كاهش آن؟
من آرزو مي‌كنم كه در داخل اين كشور يك نفر سيگاري هم نباشد تا تمام توليدات صادر شود، ولي تا زمان نياز بازار مصرف داخلی، وظيفه ما توليد اين كالاي مذموم است.