عدم انطباق فرهنگِ بومی با مفاهیم روانشناسی

دکتر سید محسن فاطمی با اشاره به اینکه بعضی از الگوهای روانشناسی با بستر غربی وارد کشورهای در حال توسعه شده اند گفت: زمانی که مفاهیم روانشناختی به صورت کاربردی و بومی در نیاید مشکلاتی خواهد داشت.

دکتر سید محسن فاطمی استاد روانشناسی دانشگاه هاروارد آمریکا در خصوص اینکه چرا دانش روانشناسی در کشورهای در حال توسعه رشد مناسبی نداشته است به خبرنگار مهر گفت: این موضوع چند دلیل دارد. دلیل اول این که کشورهای در حال توسعه یا کشورهایی که به توسعه می اندیشند تا زمانیکه مفاهیم روانشناختی را به صورت کاربردی و بومی در نیاورند این مشکلات را خواهند داشت.

وی تصریح کرد: دوم اینکه بعضی از الگوهای روانشناختی با بستر غربی وارد این کشورها شده اند. مثلا در نگاه به هیجان و عاطفه در چین و هند، بجای اینکه از کنترل هیجان صحبت شود با نگاه پالایش هیجان و احساسات به این موضوع پرداخته شده است. بحث بومی سازی روانشناسی می تواند مفید باشد و فقدان آن مشکلاتی را ایجاد می کند.

وی تأکید کرد: مثلا در حوزه خانواده درمانی بدون در نظر گرفتن دیدگاه فرهنگی، آن را در جایی با فرهنگ دیگر بیان کنیم. در کل روانشناسی فرهنگی، با توجه به مختصات فرهنگی بحثهای خیلی گسترده ای را ارائه داده است. این که فرهنگها تا چه اندازه می توانند مانع انتقال یک مطلب در این زمینه شوند یا می توانند تعبیر کننده باشند.

فاطمی در ادامه یادآور شد: دوم عدم اشراف به مبانی نظری روش شناختی و کاربردی بعضی از موضوعات یا مطالبی است که انجام می شود و وقتی صرفا بخواهد یک گرته برداری انجام شود بدون در نظر گرفتن مولفه های تئوریک در آن زمینه مشکل آفرین خواهد شد. این موضوع اغلب به خاطر طراحی نامناسبی اتفاق می افتد که بسترها در آن بحث نشان داده نمی شود و فقط یک سری کلیات در این زمینه بحث و بررسی  می شود.

استاد دانشگاه هاروارد تأکید کرد: نکته سوم این است که در این پل سازیها گاهی نیاز است که از داخل آن پارادایمی که بوجود آورنده زشتیها و آن الگوی نامناسب است بتوان مقداری به پارادایم های مشابه یا پارادایم های مغایر هم نگاه کرد. این بالندگی و اعتماد به نفس می خواهد و دور بودن از خود باختگی، که می تواند مانع ایجاد کند. این بحث دیگری است که در این زمینه مطرح می شود.

دکتر فاطمی در پاسخ به اینکه آیا کشورهای در حال توسعه می توانند قبل از آسیب های ناشی از ایجاد ساختار و ورود تکنولوژی، روانشناسی پیشگیرانه داشته باشند تا درمان کننده گفت: این منوط به وجود یک نگاه جامع الاطرافی است که آن نگاه جامع الاطراف بتواند به آن بسترها عمیق تر نگاه کند و هم در کاوش های روش شناسی و کاوش های موضوعی بتواند تناسب بین موضوع و بستر را بهتر در نظر بگیرد. چون خود آن تناسب می تواند نقش بسیار مهمی را اجرا کند.

وی تشریح کرد: اتفاقا در غرب بعضی ها به نقد این مطلب پرداختند که گاهی کشورهای در حال توسعه یک سری بسته های(پکیج هایی) را از کشورهای توسعه یافته وارد می کنند که این پکیجها در کشور خود(کشور صادر کننده) دارای معنا است اما وقتی وارد کشورهای در حال توسعه می شود با خودش ارزشهایی را همراه می آورد که آن ارزشها یا ساختارها الزاما با آن محیط و بستر در کشور بومی(وارد کننده) تناسب ندارد.

فاطمی تصریح کرد: این می تواند به یکسری تناقض ها، تضادهای رفتاری و فکری در حوزه های مدیریت، اجرا و برنامه ریزی آموزش و حتی پژوهش منجر شود. آن هشیاری زمانی می تواند اتفاق بیافتد که کسانیکه در این حوزه هستند بتوانند از دیالوگ و گفتگوی خوب بین دو طرف و دو کمپ شرق و غرب، برخوردار باشند.

استاد دانشگاه هاروارد ادامه داد: به قول "گلدنبرگ" فهم این دیالوگ از بخش بسیار کاربردی و مهمی در این زمینه برخوردار است. این کمک می کند که در این حوزه افق هایی روشن و باز بوجود بیاید. این تفاهم در گفتگو خیلی مهم است اگر قرار باشد پل سازی صورت بگیرد باید برای ساختش این فهم صورت بگیرد.

فاطمی در پایان یادآور شد: فهم یکسویه و یک طرفه که فقط در یک منظر قرار بگیرد و بدون آشنایی و اشراف و تسلط به منظر دیگری بخواهد در این زمینه راهکار بدهد معمولا با کاستی و نقصان و در بعضی موارد با شکست مواجه است.

سید محسن فاطمی دوره فوق دکترای روان‌شناسی را در دانشگاه هاروارد آمریکا گذرانده است. او در دپارتمان روان‌شناسی دانشگاه هاروارد، دانشکده روان‌شناسی دانشگاه تورنتو و دانشکده روان‌شناسی دانشگاه تهران تدریس می‌کند. وی در دانشگاه بریتیش کلمبیا، مدرسه عالی روانکاوی بوستون، دانشگاه فینکس آمریکا، دانشگاه وسترن واشنگتن، سیتی‌یونیورسیتی سیتل، دانشگاه آنتیاک، آتاباسکا، NYT نیویرک، آپر آیووا، و برخی دانشگاه‌های دیگر آمریکای شمالی دروس مربوط به روان‌شناسی، آموزش و ارتباطات را تدریس کرده‌است. فاطمی عضو انجمن روان‌شناسی آمریکا و سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران است.