ره صد ساله را نمی‌توان یک شبه طی کرد!

فرارو- کاهش قیمت نفت همچنان ادامه دارد و حال به 79 دلار برای هر بشکه رسیده است. در این شرایط مشکلات وابستگی به درآمدهای نفتی بیش از گذشته مطرح و مورد توجه قرار گرفته است. 

با کاهش درآمدهای نفتی، زنگ خطر کسری بودجه زده شد و مسئولان بیش از بیش بر روی صادرات غیر نفتی تمرکز کردند. طیب نیا، وزیر اقتصاد و دارایی عنوان کرد که این کاهش قیمت ها را به فال نیک گرفته است.

از طرفی دیگر کارشناسان اقتصادی عنوان کردند که درست است که آغاز عدم وابستگی به درآمدهای نفتی اتفاقی مثبت برای اقتصاد است اما نمی توان ره صد ساله را یک شبه طی کرد. زیرا صادرات غیر نفتی در گروی افزایش تولید محقق می شود. آن هم تولیدی با کیفیت بالا که بتواند حجم صادرات را بیش تر از گذشته کند.

در حال حاضر حجم تجارت خارجی کشور در شش ماهه اول سال بالغ بر 50 میلیارد دلار عنوان شده است که اگر صادرات خدمات فنی ـ مهندسی، گردشگری، حمل‌و‌نقل، ترانزیت و سایر بخش‌های صادرات خدمات را هم به آن اضافه کنیم حدود 53 میلیارد دلار خواهد شد. از این مقدار، صادرات کالا با احتساب میعانات گازی به رقم  23.2 میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال گذشته 20 درصد رشد داشته است. صادرات کالا و خدمات بدون احتساب میعانات گازی هم رقمی حدود 16.7 میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 10 درصد افزایش داشته است.

هیچ شرکتی با کیفیت شناخته نشد
امروز روز ملی کیفیت است. به همین مناسب یازدهمین دوره برگزاری جایزه ملی کیفیت برگزار شد تا از این طریق و بررسی های فنی لازم بهترین شرکت ها با بهترین کیفیت ها معرفی شده و از آنان تقدیر شود. اما از میان بیش از 100 سازمان و واحد تولیدی و خدماتی هیچ کدام نتوانستند رتبه برتر کیفیتی را به دست آورند و 700 امتیاز مورد نیاز را کسب کنند. در بهترین حالت واحدهای تولیدی و خدماتی در رتبه 500 ایستادند.

با این شرایط که صادرات غیر نفتی بیش از گذشته در دستور کار قرار گرفته است حتی یک شرکت با کیفیت در ایران وجود ندارد.

مصطفی شریف، اقتصاددان و استاد دانشگاه در اینباره به فرارو گفت: «چرا حتی یک شرکت ما نباید معیارهای لازم برای داشتن کیفیت را داشته باشد؟ به دلیل آنکه تمام شرکت های تولیدی و صنعتی ما متکی به منابعی هستند که به نوعی رانت و وابستگی شبیه است. یعنی مبنای کار آنان بر روی تحقیق، مطالعه، توسعه و ... نبوده است و از این طریق به این نقطه نرسیده اند. ما هم باید همان کاری را بکنیم که باقی کشورهای دنیا کرده اند. صادرات غیر نفتی راهی بلند مدت است که باید آن را به هر طریقی طی کنیم. مگر کشورهای دیگری در همین اطراف ما وجود ندارند که این راه را طی کرده اند؟»

وی افزود: «متکی به نفت بودن و یا هر منبع دیگری، به طور کلی تک محصولی بودن و آن هم به صورتی که منشا ثروت ملی باشد همین وضعیت کنونی ما را به وجود می آورد. یعنی اقتصاد کشور نه به کار و نه به ارزش افزوده بلکه به یک منبع و محصول متکی است که همچون نفت عمدتا استخراج شده، به فروش رسیده و به مصرف کوتاه مدت می رسد.»

وی اظهار کرد: «تنها در شرایطی می توان از این محصول استراتژیک بهترین بهره را برد که این ثروت زیر زمینی به یک ثروت روی زمینی تبدیل شود. یعنی تولید بیشتر، تولید بیشتر یعنی ارزش افزوده بیشتر. ما تنها این منبع را استخراج می کنیم و آن را به فروش می رسانیم. در صورتی که فروش یک منبع و به دست آوردن ارز در مفاهیم اقتصادی ارزش افزوده نیست. زیرا ما هیچ کاری بر روی آن انجام نمی دهیم.»

این استاد دانشگاه تصریح کرد: «اگر مبنای میان مدت و بلند مدت ما بر همین روال باشد به صراحت می توان گفت که چندان موفقیتی را به دست نخواهیم آورد. هشدارهایی همچون افزایش کار، تولید و ارزش افزوده چیزهایی جدید نیستند. این صحبت ها بارها و بارها گفته شده بود. هشدارهایی در موردآنکه نیاز است وابستگی به نفت کاهش یابد. اما مگر آنکه خشکسالی شود که ما را تکان دهد و بگوید باید مصرف آبمان را تغییر دهیم. مگر آنکه قیمت نفت به این صورت کاهش پیدا کند و بحث کسری بودجه مطرح شود که مسئولان در خصوص وابستگی اقتصاد به نفت تکان بخورند.»

حتما باید فشار باشد تا تغییر صورت بگیرد
شریف با اشاره به اظهارات وزیر اقتصاد مبنی بر مثبت بودم کاهش قیمت نفت گفت: «این صحبت ها حرفی درست است در صورتی که در عمل هم محقق شود. ما از این حرفا هم خیلی زده ایم و هم خیلی شنیده ایم. سالیان سال است که بحث عدم وابستگی به درآمدهای نفتی مطرح است. اما گام عملی مهم است. فشارهای کاهش قیمت اندکی بر روی این روند تاثیر گذاشته است اما چندان ما را جلو نبرده است. ممکن است با بازگشت قیمت ها به گذشته باز هم در همان مسیر قبلی قرار بگیریم.»

وی افزود: «ما باید ببینیم که ژاپن چگونه بدون داشتن هیچ منبع و ثروتی به یکی از بزرگ ترین کشورهای اقتصادی تبدیل شد؟ برای آنکه این کشور به نیرو انسانی خودش متکی است. بر روی توسعه و تحقیق متمرکز است. این مسیر، مسیر قطعی موفقیت است. صادرات غیر نفتی ای که همین الان هم در حال انجام است صادرات موفقی نیست. زیرا تمام این کالا ها عمدتا مبتنی بر کالاهای اولیه و منابع موجود در کشور هستنند. یعنی یا فرآیندی بر روی آنان انجام نمی شود  یا با یک فرآیند بسیار جزئی و ابتدایی صادر می شوند. پتروشیمی هم گل سر سبد این نوع صادرات است. یعنی درصد بالایی از صادرات غیر نفتی ما را منابع پتروشیمی تشکیل داده اند که با فناوری بسیار جزئی صادر می شوند. یعنی هیچ کدام از این صادرات ارزش افزوده ای برای ما ندارند؛ محصولی که با کار و تلاش و کوشش به دست آمده باشد. به همین دلیل اگر به جز تولید همراه با ارزش افزوده صادرات را انجام دهیم، غیر از آنچه که امروز به دست آورده ایم اتفاقی برای اقتصادمان نمی افتد.»

وی تحقق این اتفاق را در بلند مدت پیش بینی کرد و گفت: «برای به دست آوردن چنین موقعیتی قطعا یک عزم ملی نیاز است و به گونه ای نیست که بشود ره صد ساله را یک شبه طی کرد. عزم ملی هم به آن معنا که من استاد، دانشجویان، مسئولان، مجلسیان و همه و همه در یک راستا قدم بردارند. در این صورت عزم ملی به یک کار عملی تبدیل می شود. دیگر کشورهای دنیا مگر چه راهی را پیش گرفته اند؟ هیچ چیز  جز این نیست که در مقام عمل قرار گرفته و بر تولید و تولید و تولید و ارزش افزوده تاکیده کرده اند.»

درست است که شرایط کنونی و کاهش قیمت ها نوعی عامل فشار محسوب شده است و این فشار ها تا جایی پیش رفته که قیمت در نظر گرفته شده برای هر بشکه نفت در لایحه بودجه سال آینده را به 75 تا 80 دلار رسانده، اما شاید قیمت ها به روال گذشته باز گردند و این فشارها هم از میان برود؛ در این شرایط روال کارها به گذشته بازخواهد گشت؟ همانند آن که پس از بارندگی ها دیگر هشدارهای بهینه مصرف کردن آب پایان یافت. همان طور که کارشناسان بارها اعلام کرده اند صحبت هایی که این روزها نقل مجالس شده حرفهای تازه ای نیستند؛ هشدارهایی که بارها و بارها پیش از این هم داده شده بود.