اوجگیری هنر خاورمیانه

فرارو- حتی پیش از آن که انقلابات سیاسی اخیر در خاورمیانه به سر خط اخبار بدل شود، نقاشان، هنرمندان آثار چاپی، دیوارنگاران و سایر هنرمندان این خطه مشغول به نمایش کشیدن وضعیت ملتهب منطقه در آثارشان بودند. حال آثار این هنرمندان توجه شمار روزافزونی از سرمایه‌گذران و شیفتگان بین‌الملیِ هنر را به خود جلب کرده است.
 
به گزارش فرارو به نقل از بی‌بی‌سی‌، در یک دهۀ گذشته، سرمایه‌گذاران و مجموعه‌داران بیش از هر زمان دیگری و با قیمت‌های بی‌سابقه مشغول خرید آثار هنرمندان خاورمیانه‌ای بوده‌اند. این روزها رکوردهای قیمت در حراجی‌های ساتبی در دوحۀ قطر و کریستی در دوبی مرتباً در حال شکسته شدن است. میزان فروش آثار هنری در حراج کریستی دوبی مابین سالهای 2012 تا 2014 بیش از دو برابر شده و به رقم 29 میلیون و ششصد هزار دلار رسیده است.
 
ایران اولین حراج هنرهای معاصر خود را در جولای سال 2013 برگزار که در آن 80 اثر، مجموعاٌ به قیمت تقریبی دو میلیون دلار فروخته شد. در سال 2006، حراج ساتبی لندن میزبان اولین نمایشگاه اختصاصی آثار هنر معاصر خاورمیانه بود. بسیاری این نمایشگاه را نقطۀ عطف گرایش بین‌المللی به خرید آثار هنری این منطقه می‌دانند. بعضی این جهشی که در میزان توجه به هنر این منطقه صورت گرفته را مهر تاییدی بر ارزش سرمایه‌گذاری در هنر خاورمیانه می‌دانند.

لینا لازار، مدیر حراجی ساتبی و متخصص شناخته شدۀ هنر معاصر در این زمینه می‌گوید: "مردم فکر نمی‌کردند که این همه اثر در خاورمیانه تولید شده باشد. همه شگفت زده شده بودند. می‌گفتند: جدی؟ این اثر از لبنان می‌آید؟ سوریه؟ عراق؟ عربستان؟"

 
نگاه به آینده 
قیمت آثار هنری خاورمیانه‌ای در حال افزایش است، اما برخی کارشناسان معتقدند که این قیمت‌ها همچنان از ارزش واقعی آثار کمتر است.
 
در نتیجه، این احتمال وجود دارد که مجموعه‌دارانی که زودتر دست به جیب شوند، شاهد افزایش چشمگیر آثار در اختیارشان باشد. هر چند که در حال حاضر میزان بازفروش آثار چندان بالا نیست.
 
الکساندرا کیندرمن، سخنگوی حراج کریستی می‌گوید: "این صنعت شاهد رشد و تکامل فراوانی بوده است." حراج کریستی در سال 2005 شعبه‌ای در دوبی راه اندازی کرد. در آن زمان هنوز بازار آثار هنری خاورمیانه اینچنین داغ نشده بود. تا سال 2010 مجموعه‌داران شخصی متوجه این گنجینه شده و به سراغ آن آمده بودند. کیندرمن اشاره می‌کند که در ده سال گذشته 80 گالری هنری در امارات متحدۀ عربی بازگشایی شده است. موزۀ لوور قصد دارد تا در طی چندماه آینده شعبه‌ای در ابوظبی افتتاح کند و حراجی‌های کوچک نیز به تدریج در حال ظهور هستند. یکی از مهمترین گالری‌های منطقه گالری "ایام" است که اولین بار در سال 2006 در دمشق افتتاح شد، سپس سر از لندن در آورد و پس از آن در جای جای خاورمیانه برگزار شده است.

خالد سماوی، مالک گالری ایام می‌گوید: "من فکر می‌کنم که امروز، قیمت آثار هنری خاورمیانه در مجموع منصفانه است. برخی از هنرمندان خوب، هر چند خودشان دنبال قیمتهای بالاتر هستند، اما همچنان قیمت آثارشان برای خریداران به صرفه است، و به محض این که وارد رادار مجموعه‌داران هنری بین‌المللی شود، قیمت آثارشان شدیداً افزایش خواهد یافت."
 
او معتقد است که امید به سود در سرمایه‌گذاری نباید تنها ملاک خرید آثار باشد و می‌افزاید: "من معتقدم که هنر قیمت ندارد و مردم باید بیشتر به جنبۀ فرهنگی و زیبایی آن توجه کنند. آنها باید به جنبۀ سرمایه‌گذاری به عنوان یک مزیت افزودۀ درازمدت نگاه کنند، نه دلیل اصلی برای خرید."
 
سلطان القاسمی، یک مجموعه دار مشتاق ساکن دوبی، مبلغ هنر خاورمیانه‌ای و موسس "بنیاد هنر برجیل" می‌گوید: "من باور دارم که این سالها را باید سالهای شکل‌گیری جهانی شدن هنر عرب بدانیم."
 
چرایی محبوبیت هنر خاورمیانه‌ای
ریکو فرانسس، مدیر مجموعه‌های هنری و گالری‌های دانشگاه آمریکایی بیروت، جهش در خلاقیت هنری، علاقۀ مجموعه‌داران بین‌المللی و افزایش قیمت‌ها را ناشی از چند عامل می‌داند. یکی از این عوامل از نظر او فعالیت‌های سیاسی در مقیاس بزرگی بوده است که در منطقه روی داده، از جمله التهابات سال 2009 در ایران، و الهام بخش هنرمندان شده است. همزمان حراج‌های بین‌المللی و نمایشگاه‌ها شروع به نمایش تولیدات هنری منطقه کرده‌اند. عامل دیگر را می‌توان جهش در مطالعۀ آکادمیک هنر در خاورمیانه دانست.
 
این دوره فرصت بی‌سابقه‌ای را برای هنرمندان خاورمیانه‌ای پدید آورده تا آثارشان دیده شود و درآمدی داشته باشند. همزمان فرصت بکری برای مجموعه‌داران و سرمایه‌گذارانی پدید آمده تا فارغ از محدودیت‌های صادراتی‌ای که در کشورهای دیگری با آن مواجهند دست به انتقال آثار بزنند.

قیمت آثار اکثر هنرمندان سرشناس خاورمیانه‌ای، همچون محمود سعید، عبدول هادی القزار، علی عمر ارمس، پرویز تناولی و شفیق عبود، در طول سالهای اخیر افزایش یافته است. در اکتبر سال 2013، اثری از فحر النیسا زید، هنرمند ترکیه-اردنی، در حراج کریستی به قیمت دو میلیون و هفتصد هزار دلار فروخته شد و چیزی نمانده بود تا رکورد جهانی قیمت را که با دو میلیون و هشتصد هزار دلار در اختیار پرویز تناولی، هنرمند ایرانی است بشکند. اثر تناولی در سال 2008 این رکورد را کسب کرده است.
 
القاسمی در این رابطه می‌گوید: "هنر خاورمیانه به تازگی توانسته قیمت‌های بیشتری کسب کند. در نتیجه هنرمندان می‌توانند تمام وقت به کار هنر بپردازند، در حالیکه قبلاً به آن بعنوان سرگرمی پاره وقت نگاه می‌شد. این موضوع باعث می‌شود ایشان وقت کنند راجع به روشها و آثار دیگر مطالعه کنند و یاد بگیرند."
 
کاووک مراد، گرافیست سوری ساکن نیویوک، که با موسیقدانان از جمله "یویو ما"، نوازندۀ ویولن سل، می‌گوید: وقتی که به درهای فرصتی که به روی برخی همکارانش فکر می‌کند، به آینده خوشبین می‌شود. او می‌گوید: "من باید منتظر لحظۀ مناسب باشم. من خیلی شانس آوردم که این اجراها نصیبم شد."
 
برخی معتقدند که آثار هنر خاورمیانه‌ای دچار حباب قیمتی شده است و نسبت به تجاری شدن بیش از حد هنر خاورمیانه هشدار می‌دهند. اما کیندرمن، که آثاری در محدودۀ قیمتی پانصد تا ششصد هزار دلار را به حراج می‌گذارد، می‌گوید که گردش آثار هنری فروخته شده در دوبی بسیار پایین است. موضوعی که معنای آن می‌تواند خریداری آثار از سوی مشتریان به منظور نگهداری طولانی مدت باشد.

همچون سایر بازارها، در بازار هنر هم کسی نمی‌تواند، مانع افردای شود که می‌خواهد آثار هنری را به قیمت دلخواه بخرند. هر چند که بالا باشد.
 
فرانسس می‌گوید: "هنر همیشه همین طور بوده است. هنر به هر قیمتی که شاهان و امپراطوران حاضر به خریدش باشند، می‌ارزد."