اژدهای شرق محصور در قلعه انقراض

سوسمار دم تیغی که پس از گذشت یک قرن بار دیگر در کویر کرمان مشاهده شد به دلیل خشکسالی و تغییرات گسترده اقلیمی و ظاهر ترسناکش در خطر جدی انقراض قرار گرفته است.

به گزارش خبرنگار مهر، سوسمار دم تیغی یکی از جانورانی است که کمترین اطلاعات ممکن در خصوص نحوه زندگی اش در دسترس قرار دارد جانوری ماقبل تاریخ که گویی بار دیگر قصد دارد به تاریخ بپیوندد. هیچ اطلاعاتی در خصوص تعداد این جانور در دسترس نیست و آخرین بار چند سال قبل توسط یک محقق کرمانی در بیابانهای شرقی کرمان و در دشت ریگان مشاهده شده است.

خودنمایی فسیل زنده پس از یک قرن
 سوسمار دم تیغی در لیست حیوانات در معرض انقراض قرار دارد و برای نخستین بار ۱۴۷ سال قبل توسط یک محقق غربی در منطقه خسوف در خراسان جنوبی مشاهده شد و دومین مورد مشاهده این جانور به ۱۳۴ سال قبل باز می گردد و البته آخرین مورد مشاهده ثبت شده این حیوان مربوط به چند سال قبل است که توسط یک دانشجوی ایرانی انجام شد. این یعنی حدود یک قرن پس از آخرین مشاهده بار دیگر این فسیل زنده خود را نمایان کرده است.

با این وجود پس از آخرین مورد مشاهده حیوان دیگر خبری از این جانور منحصر به فرد و بی آزار به صورت رسمی و علمی نشده است. و گمان می رود در معرض انقراض جدی قرار دارد.

شرایط سخت آب و هوایی شرق کرمان در واقع امری عادی در محیط طبیعی زندگی این حیوان محسوب می شود اما خشکسالی های طاقت فرسای چند سال اخیر که گاه بی سابقه توصیف می شود و همچنین تغییرات واضح آب و هوایی و اقلیمی در این مناطق که موجب افزایش روزهای گرم و سیر صعودی درجه حرارات محیط اطراف شده است در کنار عوامل از جمله دخالت های انسانی و زیست محیطی و شکار بی رویه موجب تهدید ادامه حیات این حیوان شده است.

غذای این جانور حشرات و گیاهان محسوب می شود این درحالی است که به دلیل خشکسالی بسیاری از پوشش های گیاهی در عرصه های طبیعی کرمان در حال از بین رفتن است.

نتایج یک تحقیق علمی در خصوص کاهش مناطق مطلوب زیست گونه ها در کشور نشان می دهد تغییرات اقلیمی و دخالتهای انسانی از وسعت این مناطق هر سال می کاهد و این روند همچنان ادامه دارد.

وضعیت زندگی سوسمار دم تیغی آنچنان اسفناک است که هم اکنون مقام های اجرایی شهرستان ریگان که مهمترین زیست گاه این حیوان در کشور است در میان سکوت سازمان محیط زیست نسبت به انقراض سوسمار دم تیغی هشدار می دهند و خواستار حمایت محیط زیست از این حیوان هستند.

محمد زیبارو، فعال زیست محیطی در گفتگو با مهر اظهارداشت: شرایط سخت خشکسالی در استان کرمان طی سالهای اخیر موجب شده است با وجود وسعت استان کرمان اما بسیاری از گونه های جانوری استان کرمان در معرض خطر جدی قرار گیرند و بارها شاهد شکار بی رویه حیوانات در محیط زیست توسط شکارچیان غیر مجاز یا افراد محلی هستیم.

وی افزود: کرمان دارای گونه هایی منحصر به فرد از جمله یوزپلنگ، پلنگ، خرس سیاه آسیایی و خرس یقه دارد و کارکال است که بارها خبرهایی در خصوص تهدید محیط زندگی این حیوانات و یا شکار آنها منتشر شده است و اخیرا چندین گونه منحصر به فرد در استان یافت شده است که موجب تعجب زیست شناسان شده است.

وی یکی از این گونه را سوسمار دم تیغی دانست و افزود: این حیوان بعد از گذشت بیش از صد سال به صورت رسمی دیده و ثبت شده است و گونه مورد نظر بعد از مطالعات و ثبت علمی بار دیگر توسط کارشناسان محیط زیست در بیابان های ریگان رها سازی شد اما سوال این است که پس از آن برای رصد و مطالعه بر روی زندگی این حیوان چه اقدامی انجام شده است.

زیبارو افزود: سوسمار دم تیغی بر خلاف ظاهر ترسناکش حیوانی کاملا بی آزار است که از گیاهان بیابانی و حشرات تغذیه می کند و نمی تواند خطر برای انسان و جوامع محلی به همراه داشته باشد.

وی افزود: رزنگ بخش هایی از بدن این حیوان نارنجی است و دم این حیوان با خوارهای بسیار محکم پوشیده شده است و در زمان بروز خطر از دمش مانند یک گرز استفاده می کند.

وی ادامه داد: گونه هایی از این حیوان در افغانستان، پاکستان و هندوستان مشاهده شده اما گونه ایرانی منحصر به فرد بوده و به عنوان سوسمار خاردار ایرانی شناخته می شود که در سالهای اخیر محیط زندگی این حیوان در کشور نیز بسیار محدود شده است.

وی افزود: طول این حیوان حداکثر به ۶۰ سانتیمتر می رسد و دارای سری کوچک و دمی تخت و خاردار است که خارهای روی بدن و دم این حیوان گاه به رنگ سبز و بدن حیوان نیز نارنجی است.
نگهداری حیوان در کلکسیون های شخصی
وی مهمترین خطری که این حیوان را تهدید می کند را کمبود تغذیه و شکار به وسیله زنجیره غذایی بالا دستی دانست و افزود: برخی افراد نیز علاقه زیادی به نگهداری این حیوان کمیاب در کلکسیون های بین المللی خود دارند که جای تاسف است.

وی ادامه داد: این حیوان به هیچ عنوان گوشت خوار نیست و حتی پس از بلوغ دست از حشره خواری نیز برمی دارد و فقط از گیاهان بیابانی تغذیه می کند و نیاز اندکی نیز به آب دارد.

وی افزود: حیوان زمانی که گرفتار می شود از ضربه های دم خود برای گریختن از محل استفاده می کند و ضربات حیوان بسیار دردناک است اما هیچ گونه زهری ندارد.

این محقق محیط زیست کرمان ادامه داد: جانور در هر بار تولید مثل حدود ۷ تا ۱۰ تخم می گذارد اما باید توجه داشت که خشکسالی در استان موجب کاهش زاد و ولد و حتی کاهش تعداد تخمگذاری جانوران شده است و یکی از مهمترین دلایل عدم مشاهده این حیوان در منطقه نیز همین امر است.

وی گفت: بر اساس قوانين و مقررات سازمان حفاظت محيط زيست گونه مذکور تحت حمايت و حفاظت قرار دارد.

باقری: خواستار حمایت از این گونه در معرض انقراض هستیم
فرماندار ریگان نیز در گفتگو با مهر بیان کرد: سوسمار دم تیغی در سالهای اخیر تنها در ریگان مشاهده شده است و این امر نشان می دهد عرصه های بیابانی ریگان مکان مناسبی برای زندگی و ادامه حیات این حیوان است و به همین دلیل می خواهیم این مناطق به عنوان مناطق حفاظت شده برای ادامه زندگی این جانور معرفی شود.

امین باقری ادامه داد: متاسفانه این حیوان در معرض انقراض قرار دارد و باید فکری از سوی دستگاه های متولی برای نجات حیوان اندیشیده شود و طرح های مطالعاتی و بررسی های لازم در این خصوص انجام شود.

وی گفت: این حیوان ظاهری ترسناک دارد و به همین دلیل برخی افراد به خصوص در جوامع بومی گمان می کنند حیوانی خطرناک است و به همین دلیل خطرات زیادی این حیوان را تهدید می کند در حالی که این جانور هیچ گونه زهری ندارد و برای انسان خطرناک نیست و حتی توان دویدن در مسافت های زیاد را نیز ندارد.

وی گفت: بیابان های ریگان بهترین محل برای لانه سازی این جانور است و از مردم می خواهیم در صورت مشاهده این حیوان به آن آسیب نرسانند.