توافق بلندمدت و جامعه کوتاه‌مدت

یادداشت دریافتی- امیر بلالی؛ در جهان امروز، که همه مفاهیم بر اساس معیارها و شاخص های معین، عقلانی و منطقی معرفی می شوند، شادی، شور، نشاط و پایکوبی نیز بر اساس چارچوب های مشخص و منظمی تعریف و در نظر گرفته می شوند. هم چنین یک جامعه ی پرشور و تنشیط در غالب مولفه های سرمایه ی اجتماعی تشخیص و تمییز داده می شود.

بدین معنا که اگر جامعه ای به عنوان یک جامعه ی شاد معرفی می شود، یعنی مولفه های سرمایه اجتماعی در آن جامعه به خوبی تولید و تقویت شده اند. هم چنین تولید و تقویت سرمایه اجتماعی در یک جامعه نه امری است کوتاه مدت و آنی، بلکه هم چون سایر پدیده های اجتماعی امروز، منظومه ای است به هم پیوسته و مستلزم برنامه ریزی بلند مدت.

آن طور که ساختارهای اجتماعی یک جامعه به شکلی تنظیم و بنا شده باشند تا زمینه ی ایجاد سرمایه اجتماعی برای یک جامعه پویا و شاداب فراهم آید. برخی از مولفه های سرمایه اجتماعی عبارتند از اعتماد، مشارکت، امید به زندگی، خشنودی، صداقت، نشاط و... که همه این مولفه ها در یک چیدمان صحیح و مکمل باعث ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی می شوند. یکی از مهم ترین مولفه های سرمایه اجتماعی میزان شور و نشاط و شادمانی در جامعه است.

اما نوع شادی و نشاط در جامعه، مکان شادی و تداوم زمانی نشاط در طول تاریخ یک جامعه، خط تمایز قطوری بین یک جامعه شاد و یک جامعه غم زده گرفتار بحران خواهد کشید.

شاخصه ها ی یک جامعه شاد و تشخیص یک کنش مشخص چون شادی و ابراز خشنودی را باید در بطن و متن مولفه های سرمایه اجتماعی جستجو کرد، بر این اساس باید گفت جامعه ای شاد است که دارای اعتماد اجتماعی است، این جامعه معتمد در شکل دهی ساختارهای خود مشارکت می کند، بنابر اعتماد موجود و احساس مسئولیت ناشی از مشارکت کم تر دروغ می گوید و جامعه ای با میزان صداقت بالا است، و بر همین منوال این جامعه زیبا زیست می کند، از زندگی خشنود است و با امید به زندگی ادامه می دهد.

از این جامعه می توان به عنوان جامعه ای شاد نام برد. و به این ترتیب است که شادی و نشاط نیز در یک فرآیند مکمل، به هم پیوسته و بلند مدت در چارچوب عقلانیت قرار می گیرد.

اما نوعی دیگر از شادی شاید از خاطرمان محو نشده باشد. پس از توافق هسته ای تصاویری متعدد و متفاوت از جای جای ایران مشاهده شد که مردم پای خیابان ها به رقص و پایکوبی مشغولند. به عقیده نگارنده این شادی و پایکوبی بیش ار آنکه خوشحال کننده و نوید بخش باشد، هشدار دهنده و قابل تامل است.

بی شک انکار این که بخش اعظمی از این پایکوبی ها و خشنودی ها متاثر از هیجان ها و رفتارهای مزاجی و فی البداهه بوده کاری سخت و دشوار است. نوع هیاهو، مکان و شیوه ابراز آن هیچ سنخیتی با عقلانیت، نشاط به عنوان یک سرمایه اجتماعی و حتی توافقی که با مدت ها تلاش، گفتگو و بر اساس عقلانیت به دست آمد نداشت.

توافقی که با توجه به منافع ملی بلند مدت کشور به وقوع پیوست میهمان پایکوبی یک جامعه هیجانی کوتاه مدت شد. چنین نوع و شیوه شادی اگر به عقیده نگارنده رفتاری غیر متعارف می نماید، به این دلیل است که مصداقی از چنین پایکوبی نه جزئی از فرهنگ این سرزمین محسوب می شود و نه در قرار دادی اجتماعی تعهد شده است.

دستاورد دیگر توافق هسته ای حاوی هشداری بود که باید برای قرار گرفتن در مسیر توسعه پا را از پدال احساس برداشته و بر عقل و خرد فشرد. تصاویر شادی پس از توافق نشان داد که هنوز از قید و بند یک جامعه هیجانی رها نگشته ایم.

یک جامعه هیجانی کوتاه مدت و به زعم محمد علی کاتوزیان جامعه ای کلنگی که هر لحظه امکان فرسایش و تخریب آن وجود دارد، چنین جامعه ای از آسیب پذیر ترین جوامع است و در تیررس تمام آسیب های اجتماعی قرار دارد. جامعه ای که من و شما به عنوان شهروندانش برای توافقی که هنوز متنش را نخوانده ایم ساعت ها می رقصیم و خیابان بند می آوریم.

آیا چنین کنشی نشان از آن ندارد که مدت هاست صبر، تفکر، دانش و نشاط از این جامعه رخت بر بسته است؟ و آیا ما به راستی شادی کرده ایم؟ این تصاویر و این موج عظیم خیابانی چیزی جز تخلیه هیجانات محدود شده ی یک جامعه غم زده نیست.

توافق هسته ای و موج هیجانات داخلی نشان داد تا دولت به شکلی جدی به سیاستگذاری های اجتماعی نیازمند است و باید این جامعه را از هیجان و احساس نجات داد که چنین جامعه ای بسیار آسیب پذیر و در معرض خطر است.

پس از توافق هسته ای فعالین سیاسی، نخبگان و عموم مردم در انتظار عمل دولت به سایر وعده هایش نشستند و هم چنین به دنبال فرصتی برای بیان مطالبات دیگر هستند که در این بین مطالبات اقتصادی ارجح به سایر مسائل در نظر گرفته می شود.

اما به نظر می رسد بین همه مطالبات باید مطالباتی مبنی بر سیاستگذاری های اجتماعی نیز داشت و از دولت خواست که اگرچه اقتصاد اولویتی اجتناب ناپذیر است، حداقل می توان از ایجاد یک شور و هیجان صوری و پوپولیستی از سوی دولت اجتناب کرد و ساعت ها پیش از آنکه خبر توافق انتشار داده شود بدون هیچ برنامه ریزی و هیچ چارچوب منظمی اعلام نکرد که منتظر جشنی با شکوه برای توافق هسته ای هستیم، چرا که کسب کرسی های مجلس با روشن نگاه داشتن چراغ احساس در جامعه کاری است که در بلند مدت به تمام عرصه های کشور ضربه وارد می کند.

هم چنین وقتی بدون در نظر گرفتن سطح اجتماعی کشورو بدون برنامه ریزی و یک چارچوب منظم جشنی را کلید می زنیم، نا خودآگاه به نمایش یک آنومی حاد در کشور دامن زده ایم. و همواره نمک به زخم یک جامعه آسیب دیده می پاشیم.