جایگاه ایران و سرمایه اجتماعی لرزان

گزارش دریافتی- شاپورکریمی؛موسسه پژوهشی «لگاتوم» فهرستی از بهترین و بد‌ترین کشورهای جهان را در سال ۲۰۱۳ از نظر شاخص رفاه اجتماعی منتشر کرده است که بر اساس آن، نروژ در رتبه اول بهترین کشور جهان قرار دارد و رتبه ایران در این فهرست ۱۰۱ است.

این گزارش بهانه‌ای شد که وضعیت سرمایه اجتماعی نامناسب ایران را مورد تجزیه و تحلیل گرچه اندک قراردهیم.

بدون شک سرمایه اجتماعی در کنار دیگر سرمایه‌هایی همچون منابع انسانی و طبیعی می‌تواند در نیل به توسعه پایدار و ارتقای شاخصهای رفاه عمومی هر کشور نقش بسزایی ایفا نماید.

تدقیق و تالم بر رتبه ایران در جدول موسسه مذکور این هشدار را اعلام می‌کند که ایران در بخش سرمایه اجتماعی به مثابه مهم‌ترین اندوخته  و ثروت معنوی ملتها دچار چالش و لغزش بسیاری است گرچه با مرور اجمالی بر اخبار رسانه‌های گروهی این واقعیت بر همگان محرز می گردد که آزار و اذیت بانوان بیشتر شده، طلاق وا عتیاد و دیگر آسیبهای اجتماعی با سرعتی بیش از پیش در حرکت است، ریا، بی‌اخلاقی، افسردگی، ارتشاء و اختلاس، تخریب محیط زیست، جرم و جنایت و... درحال سیر صعودی می‌باشد.

شاخصهای سرمایه اجتماعی در عناوین متعددی همچون  ، همبستگی و وحدت ملی، مشارکت و مسئولیت پذیری اجتماعی، توسعه نهادهای مدنی و آزادی بیان قابل سنجش و اندازه گیری می‌باشد.

قابل ذکراست دانشمندانی همچون فرانسیس فوکویاما، پاتنام، جیمزکلمن و بوردیو در این خصوص نظراتی ارایه داده اندکه این مقال جای طرح آنها نیست.

موسسه لگاتوم که مقر آن در لندن است، در این زمینه پژوهش می‌کند که چگونه می‌توان جهان را جایی بهتر برای زندگی ساخت. نتیجه تحقیق لگاتوم در سال ۲۰۱۳ در برگیرنده ۹۶ درصد جمعیت جهان و ۹۹ درصد تولید ناخالص داخلی کشورهاست.

این موسسه ۱۴۲ کشور جهان را از نظر ثروت، بهداشت و خوشبختی ارزیابی کرده است که کشور نروژ در ۲۰۱۳ برای پنجمین سال متوالی در رده اول قرار دارد.

سوئیس، کانادا، سوئد و نیوزیلند نیز در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. ۳۰ کشور این فهرست در رده بالا، ۴۱ کشور در رده متوسط به بالا، ۴۱ کشور متوسط به پایین و ۳۰ کشور نیز در رده بسیار پایین قرار گرفته‌اند.

ایران در این فهرست رتبه ۱۰۱ را به خود اختصاص داده است که برگرفته از میانگین امتیازات آن در زمینه‌های اقتصادی، شیوه اداره جامعه، کارآفرینی، آموزش، بهداشت، امنیت و آسایش، آزادی فردی و سرمایه اجتماعی است.

نگاه کار‌شناسانه برشاخصهای جداول ذیل این مدعا را اثبات می‌کندکه در بخش سرمایه اجتماعی دولت و حاکمیت نیازمند ایجاد تغییرات ساختاری و بنیادی براساس نظرات و ایده‌های کار‌شناسان خبره دانشگاه و حوزه، روزنامه نگاران و مدیران خلاق و توانمند دستگاه‌های اجرایی بر اساس عدم تعصب و پیشداوری می‌باشد.


ایران در زمینه امنیت و آسایش، آزادی فردی و سرمایه اجتماعی به ترتیب در رده‌های ۱۲۰، ۱۲۳، ۱۲۶ و ۱۲۰ جهان بوده‌ است.

در فهرست سال ۲۰۱۲ لگاتوم در رتبه ۱۰۲ قرار داشت و این در حالی است که در سال ۲۰۱۰ در رتبه ۹۲ و ۲۰۱۱ در رده ۹۷ قرار گرفته بود.

تنها کشور خاورمیانه که در این فهرست بهترین رتبه را به خود اختصاص داده، امارات متحده عربی است که در رده ۲۸ قرار گرفته است. کویت (۳۳)، اسرائیل غاصب (۳۹) و عربستان (۵۰) رده‌های بعدی هستند بدون شک مهم‌ترین سرمایه هر کشور در کنار سرمایه‌های طبیعی و انسانی، سرمایه اجتماعی است.

امروزه در کنار سرمایه‌های انسانی و اقتصادی، سرمایه دیگری به نام سرمایه اجتماعی نیز مورد توجه قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی، یا بعد معنوی یک اجتماع، میراثی تاریخی است که از طریق تشویق افراد به همکاری و مشارکت در تعاملات اجتماعی، قادر است به حل میزان بیشتری از معضلات موجود در آن اجتماع، فائق آید و حرکت به سوی رشد و توسعه شتابان اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... را امکان پذیر سازد. (دکترساروخانی)

در واقع، سرمایه اجتماعی را می‌توان در کنار سرمایه‌های اقتصادی و انسانی، بخشی از ثروت ملّی به حساب آورد که بستر مناسبی برای بهره برداری از سرمایه انسانی و فیزیکی (مادّی) و راهی برای نیل به موفقیت قلمداد می‌شود.

بدون سرمایه اجتماعی، هیچ اجتماعی به هیچ سرمایه‌ای نمی‌رسد، به طوری که بسیاری از گروه‌ها، سازمان‌ها و جوامع انسانی، بدون سرمایه اقتصادی و صرفا با تکیه بر سرمایه انسانی و اجتماعی توانسته‌اند به موفقیت دست یابند، اما هیچ مجموعه انسانی، بدون سرمایه اجتماعی نمی‌تواند اقدامات مفید و هدفمندی انجام دهد.


نتیجه آنکه ارتقای سرمایه‌های اجتماعی بدون مشارکت پذیری مردم در قالب توسعه کمی و کیفی نهادهای مدنی اعم از احزاب و سازمانهای غیردولتی امکان پذیر نمی باشد.

ضمن آنکه دولتمردان باید با بهره‌مندی از پتانسیل و توان منابع انسانی و همچنین گسترش مناسبات سیاسی جهانی و تقویت روابط بین الملل و کاهش تخاصم و کینه ورزی جهانی بر ترمیم جامعه آسیب دیده کشور اهتمام لازم را معمول دارند زیرا جامعه همانند یک ارگانیسم و سیستم پویا و زنده در پی عوامل متعدد دچار اختلال و بی نظمی  می‌گردد که دیرجنبیدن شاید فقط دلسوختن باشد.

---

*کارشناس ارشدعلوم سیاسی و فعال مدنی