قهر روسیه، نیاز ترکیه

نخستین قربانی تنش به وجود آمده بین روسیه و ترکیه «تجارت» است. پس از سرنگون کردن جنگنده روسیه از سوی ارتش ترکیه، روابط دو کشور وارد فضای تنش‌آلود جدیدی شده است. اکنون روابط پرتنش، روابط تجاری طرفین را هدف گرفته است. اگرچه روسیه به‌دلیل عضویت ترکیه در ناتو از اقدام نظامی سر باز زده اما روس‌ها به شکل دیگری به دنبال تلافی سقوط هواپیمای خود از سوی ترکیه هستند. دو تاجر ترکیه‌ای که سرمایه‌گذاری‌هایی هم در روسیه انجام داده‌اند، به الجزیره گفته‌اند که پلیس روسیه به چند شرکت ترکیه‌ای در مناطق مختلف این کشور یورش برده و خساراتی به بار آورده‌اند.

اما حقیقت این است که از زمان سرنگون شدن جنگنده، تعدادی از مردم خشمگین روسیه بر اساس فراخوان‌های موجود در فضای مجازی و در اعتراض به سرنگون کردن جنگنده روس به مراکز دیپلماتیک و اقتصادی ترکیه یورش بردند و با پرتاب سنگ، گوجه‌فرنگی و مواد‌آتش‌زا خساراتی به ساختمان و شیشه‌های سفارت ترکیه وارد آوردند. کارشناسان معتقدند اگرچه روسیه از توان وارد آوردن ضربه نظامی به ترکیه برخوردار است اما به‌دلیل عضویت ترکیه در ناتو و نیز سوختن کارت مسکو در برابر غرب در تحولات اوکراین بهتر دید وارد فاز نظامی نشود. برخی معتقدند اگر روسیه پاسخ نظامی کوبنده‌ای به ترکیه می‌داد احتمال وقوع درگیری‌های بزرگ‌تری در سطحی بیشتر می‌رفت.

به گزارش الجزیره، مسکو در چند قالب وارد انتقام‌گیری از آنکارا شده است: 1 – مسکو بسیاری از کامیون‌های ترکیه را که بارگیری کرده و به سوی مسکو در حرکت بودند، در مرز متوقف کرده است- 2 – مسکو با اعلام «ناامن بودن ترکیه» از رفتن توریست‌های روس به ترکیه جلوگیری کرده و در مقابل، مانع ورود توریست‌های ترکیه به روسیه شده است. گفته می‌شود همه ساله نزدیک به دو میلیون روس برای گردشگری به ترکیه سفر می‌کنند و طبعا برای اقتصاد این کشور که مبتنی بر توریسم است، درآمدزایی می‌کنند (یعنی 5 میلیارد از 36 میلیارد دلار). افزون بر این، بسیاری از اتباع ترکیه بدون روادید وارد روسیه می‌شدند که در این مسیر هم مشکلاتی پیش خواهد آمد. 3 – بسیاری از تاجران و شهروندان ترکیه که تاریخ انقضای ویزایشان رسیده باشد با برخورد مقام‌های روس مواجه شده و مجبور به ترک این کشور می‌شوند. افزون بر این، حدود 40 تاجر ترکیه از همان فرودگاه مسکو به کشورشان بازگردانده شدند و اجازه ورود به آنها داده نشد. 4 – گفته می‌شود مدودف، نخست‌وزیر روسیه، اعلام کرده که در واردات میوه و مواد غذایی از ترکیه و صدور گاز به این کشور هم محدودیت‌هایی به‌وجود آید و مشارکت در پروژه‌های اقتصادی مشترک نیز متوقف شود.

الجزیره می‌افزاید: لاوروف و پوتین به تماس تلفنی همتای ترکیه‌ای خویش پاسخ نداده و از پذیرش مقام‌های ترکیه سر باز زده‌اند. آنها هرگونه ارتباط با مقام‌های ترکیه را منوط به عذرخواهی رسمی آنها کرده‌اند. خبرگزاری فرانسه در این زمینه گزارش می‌دهد: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سخنانی تلویزیونی در کرملین گفت: ما هنوز از مقام‌های عالی‌رتبه سیاسی ترکیه هیچ‌گونه عذرخواهی‌ای نشنیده‌ایم و حتی آنها پیشنهادی هم بابت غرامت و پرداخت ضرر و زیان به ما نداده‌اند و حتی نگفته‌اند که عاملان این عمل مجرمانه را تنبیه می‌کنند بنابراین از نظر ما ترکیه عمدا در پی به بن بست کشاندن روابط دو کشور است. پوتین تاکید کرد که کوتاهی برخی کشورها و حمایت مستقیم آنها از تروریست‌ها منجر به ظهور داعشی شد که یک پدیده ترسناک است.

روی سخن پوتین به اردوغان بود. پوتین در ادامه سخنانش ترکیه ای‌ها را متهم به تامین مالی داعش و خرید نفت از آنها کرده بود. الجزیره در این ارتباط می‌نویسد: پوتین بر این باور است که آنکارا چشم بر قاچاق نفت از سوی داعش بسته است. رئیس‌جمهور روسیه همچنین در سخنان تلویزیونی خود تصریح کرد: «تردیدی نیست» که نفت تروریست‌ها از سوریه به سوی ترکیه می‌رود. به گزارش الجزیره، پوتین افزود: ما از آسمان شواهدی داریم که نشان می‌دهد تانکرهای حامل نفت روز و شب به سمت ترکیه می‌روند. در راستای تایید سخنان پوتین مبنی بر ارائه کمک از سوی دولت ترکیه به داعش، روزنامه مصری «الیوم‌السابع» به نقل از روزنامه جمهوریت ترکیه اعلام کرد چندی پیش دادگاهی در ترکیه سردبیر روزنامه جمهوریت و یکی از خبرنگاران این روزنامه را به اتهام انتشار گزارش درباره حمایت نظامی آنکارا از داعش بازداشت کرد. این دو روزنامه‌نگار ترکیه‌ای، تصاویری از یک محموله سلاح و مهمات که در کامیون‌هایی برای شبه‌نظامیان تندرو و احتمالا داعش در سوریه بارگیری شده بود، منتشر کردند. هر‌چند به تازگی اردوغان اعتراف کرده دولت ترکیه قصد داشته تا این تسلیحات را به دست ترکمن‌ها برساند. ترکمن‌هایی که جزو مخالفان مسلح اسد محسوب می‌شوند و گفته می‌شود اردوغان از حامیان اصلی این گروه معارض است.

این در حالی است که «جان دوندار»، سردبیر روزنامه که یکی از منتقدان دولت رجب طیب اردوغان است و «اردم گل» خبرنگاران روزنامه جمهوریت این تصاویر را منتشر کرده‌اند. دادگاه این دو را به «پیوستن به گروه تروریستی و جاسوسی و افشای اسرار نظامی کشور» متهم کرده است. اردوغان در واکنش به این مساله اعلام کرد که این کامیون‌ها حامل کمک‌های اضطراری برای ترکمن‌های ساکن شمال سوریه‌اند. روزنامه جمهوریت در سال 2014 هم به دفعات گزارش‌هایی از حمایت ترکیه از داعش منتشر کرده بود. با این حال، الجزیره به نقل از پوتین می‌نویسد:«این تانکرها نه تنها نفت بلکه خون شهروندان ما را نیز حمل می‌کنند، چون آنها با تامین مالی تروریست‌ها، تسلیحات و مهمات در اختیار آنها می‌گذارند و آنها نیز حملات خونینی را سازماندهی می‌کنند».

بازی پنهان
با تشدید حملات لفظی روس‌ها علیه ترکیه اما اردوغان نیز سخنانی بر زبان آورد که نشان می‌دهد قافیه را باخته است. به گزارش خبرگزاری فرانسه، اردوغان در گفت‌وگو با شبکه «فرانس 24» سخنانی می‌گوید که حاکی از آن است که دستپاچه شده و عقلانیت در مواضع خود را از دست داده‌ است. رئیس‌جمهوری ترکیه در گفت‌وگو با فرانس 24 افزود: «اگر می‌دانستیم که آن هواپیما روسی است احتمالا می‌توانستیم به گونه‌ای دیگر، از نقض حریم هوایی خود توسط این هواپیما جلوگیری کنیم». او افزود:«پس از این حادثه، من با پوتین تماس تلفنی گرفتم ولی تاکنون، وی پاسخی به تماس‌های من نداده است».

 از سوی دیگر، الجزیره سخنان اردوغان در پاسخ به اتهام پوتین به او مبنی بر حمایت از داعش را منتشر کرد که بازهم نشان می‌دهد اردوغان بسیار عصبانی است. الجزیره به نقل از اردوغان می‌نویسد:«شرم بر شما، کسانی که می‌گویند ما از داعش نفت می‌خریم آن را اثبات کنند، در غیر این صورت، شما افترا زننده‌ای بیش نیستید». اردوغان برای اینکه خود را تبرئه کند توپ را به زمین سوریه می‌اندازد و مدعی می‌شود: «داعش نفت را به بشار اسد می‌فروشد. این را با اسد در میان بگذارید خواهید دید که درست می‌گوییم». او گفت جاهایی که ما از آن نفت می‌خریم کاملا روشن است،: روسیه، ایران، آذربایجان و شمال عراق. به گزارش الجزیره، اردوغان گفت:«هیچ‌کس حق ندارد مبارزه ما با داعش را مورد سوال قرار دهد یا علیه ما تبعیض قائل شود. مبارزه ما با داعش از همان ابتدا روشن بود».

در یادداشتی که احمد داود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه، برای روزنامه تایمز لندن فرستاد، آمده بود که بحث در مورد سقوط هواپیما همچنان ادامه دارد. داود اوغلو نوشته بود:«درحالی‌که همچنان به دفاع از حاکمیت خود ادامه می‌دهیم اما ترکیه با روسیه و متحدان‌مان همکاری می‌کند تا تنش‌ها فروکش کند». با این حال، داود اوغلو در یادداشت خود افزوده بود: «سرنگون کردن هواپیمای روس در حریم هوایی ترکیه اقدام جنگی علیه کشور خاصی نبود. ترکیه بر اساس قواعد موجود و برای حمایت از انسجام و حاکمیت سرزمینی خود اقدام به این کار کرد». یادداشت داود اوغلو در روزنامه تایمز و تایید «سرنگون کردن جنگنده روس» خط بطلانی است بر مصاحبه اردوغان با شبکه خبری فرانس 24 که گفته بود: «اگر می‌دانستیم که آن هواپیما روسی است احتمالا می‌توانستیم به گونه‌ای دیگر، از نقض حریم هوایی خود توسط این هواپیما جلوگیری کنیم».

به گزارش خبرگزاری فرانسه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در کنفرانس خبری مشترک با فرانسوا اولاند که پس از حادثه سقوط سوخو به مسکو سفر کرده بود، به همتای فرانسوی‌اش در کرملین اعلام کرد: ادعای ترکیه درباره ناآگاهی از ملیت هواپیمای ساقط شده بی‌ارزش است. پوتین همچنین گفته بود طرف آمریکایی اطلاعات مربوط به مکان و زمان پرواز هواپیماهای ما را می‌دانست. با این حال داود اوغلو در یادداشت خود در روزنامه تایمز سخنانی می‌گوید که حاکی از بی‌تقصیری ترکیه در سقوط جنگنده روسی است. او با اشاره‌ای تلویحی به رئیس‌جمهور روسیه و این که «نیازی به عذرخواهی آنکارا نیست» تاکید کرد که «در مواقعی حق با ماست». او افزود:«جامعه بین‌الملل نباید به نیرویی علیه خود تبدیل شود، در غیر این صورت، پیروز میدان داعشی‌ها خواهند بود».

دو کشور در دو جبهه
طی 4 سالی که از بحران سوریه می‌گذرد روسیه و ترکیه مواضع متفاوتی داشته‌اند. در واقع، این دو کشور در منتها‌الیه دو سوی نبرد در سوریه موضع‌گیری می‌کردند. پوتین در حمایت از اسد وارد جنگ با داعش شد و با استقرار موشک‌های اس300 و اس400 در سوریه در عمل اعلام کرده که هیچ تهدیدی علیه خود را برنمی‌تابد. از سوی دیگر، مقامات ترکیه‌ای با همراهی قطر، امارات و عربستان ضمن حمایت از داعش به النصره و زیر شاخه‌های القاعده نیز یاری می‌رساندند. الجزیره به سخنان اردوغان اشاره می‌کند که پوتین را خطاب قرار داده است. اردوغان می‌گوید: «کسانی که با بهانه مبارزه با داعش، مخالفان اسد را هدف قرار می‌دهند و دوستان ترکمن ما را می‌کشند و به دنبال پاکسازی شمال لاذقیه هستند، حق ندارند از مبارزه با داعش سخن گویند». با این حال، اردوغان با اشاره به اینکه هیچ تفاوتی میان «سازمان ترور» و «دولت ترور» وجود ندارد، افزود: «روابط ما با روسیه استراتژیک است و ما از این اتفاق ناراحتیم.»