شوک نسبی‌ساز جامعه و خودآزاری ایدئولوژیک

یادداشت دریافتی- علیرضا خرم روز*؛ مطلق گرایی در حوزهٔ اندیشه، ناشی از بدیهی دانستن ارزش نهادهای اولیه و ثانویهٔ اجتماعی است.

نگاه مطلق گرایانه باعث رشد کهنه اندیشی و عدم تحمل نظرات مختلف و متنوع می‌گردد.

جامعه‌ای که از این طریق به ساخت ایدئولوژی پرداخته باشد یا با قبول یک ایدئولوژی در حالت کمای مطلق انگاری فرو رفته باشد، اصولا امکان پذیرش نظرات متفاوت را در قالب پرسش و چالش ندارد و چه بسا یک رخنهٔ کوچک در بدیهیات مطرح شده، شکافی عمیق در ذهن اجتماعی بوجود آورد.

قطعیت در قبال عمل در این جامعه، همواره به جای اندیشه دربارهٔ عمل قرار می‌گیرد و پیش از تحلیل به توجیه می‌پردازد.

اخلاق غیر مسئول نیز دیگر مشخصه‌ای است که از بطن آن بروز و ظهور خواهد یافت.

زمانی که ناباورانه در یکی از نهاد‌های بدیهی انگاشته شده خللی رخ دهد، جامعه دچار حالتی می‌شود که به آن شوک نسبی ساز می‌گویند.

منظور از نسبی ساز، بوجود آمدن اندیشهٔ نسبی گرایی در قبال مطلق گرایی نهاد آسیب دیده است که به حالت شوک بروز و ظهور خواهد یافت.

این شوک می‌تواند تعلقات ذهنی جامعه را هدف قرار داده و پایه‌های بی‌اعتمادی را گسترش دهد.

ظرف فکری مطلق گرایی نیز نمی‌تواند پاسخگوی مظروفی چون نسبی سازی در عمق ذهن جامعه باشد.

رفتار اقشار در حالت شوک نسبی ساز به دودسته تقسیم می‌شود، عده‌ای با مقبول دانستن نسبیت بوجود آمده با ذهنی پرسشگر ادامهٔ مسیر را طی خواهند نمود؛ اما عده‌ای دیگر قادر به کنار گذاشتن ذهنیت ایدئولوژیک خود حتی در مقیاس آسیب دیده آن نمی‌باشند.

این وضعیت به همکاری غیر منطقی منجر می‌شود.

فرد مطلق نگر بدون در نظر گرفتن آسیب‌های وارده ناشی از ایدئولوژی سست بنیاد خود به همکاری دست می‌زند که هر لحظه بر موجودیت خود او تاثیر منفی می‌گذارد و به نوعی، به خود آزاری ایدئولوژیک می‌پردازد.

این رفتار ناشی از نداشتن ساختار ذهنی پرسشگر و تردیدکننده است که می‌تواند چراغ راه فرد شوک دیده از نسبی بودن نهاد‌ها باشد.

سازه‌های ذهنی در جامعه همواره با پاسخ به پرسش‌ها شکل گرفته‌اند و ذهنی که قادر به ساخت پرسش نیست در حقیقت میان تهی و بدون ساخت و سازمان فکری قلمداد می‌شود.

از این رو شاید ذهن‌هایی که به سمت بنیاد گرایی و مطلق انگاری ایدئولوژیک حرکت می‌کنند، قابلیت درک سوالات افراد پرسشگر را ندارند.

اصل حقیقت واحد غیر قابل پرسش، تنها سازه‌ای است که در ذهن این افراد قرار دارد و به دلیل گنگ بودن زبان تردید کننده، اصولا امکان فهم ذهن غیر ایدئولوژیک را ندارند.

به تبع آسیب‌های مذکور، این افراد تعریف مشخصی از تعامل اجتماعی برای خود متصور نیستند و خط کشی‌های ذهنی، آن‌ها را از نگرانی آسیب بیشتر به نهادهای بدیهی ساختشان مصون می‌دارد.

در مجموع شوک نسبی ساز یا شوکی که ناشی از خلل در یک نهاد بدیهی در جامعه بروز می‌نماید اگر، به سمت ذهن پرسشگر و تردید کننده پیش نرود منجر به خود آزاری ایدئولوژیک می‌گردد.

---

* کار‌شناس ارشد مطالعات منطقه‌ای از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)