رفسنجانی: امام راه اجتهاد در اندیشه خود را باز گذاشتند

رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام معتقد است پيروزي انقلاب اسلامي و تثبيت و تداوم آن در طول اين 30 سال با انديشه‌هاي اجتهادي امام بوده است وتحجّر، جمود و دگماتيسم‌هايي كه گاهي مي‌بينيم، با اين انديشه اسلامي سازگار نيست. 

آيت الله اكبر هاشمي رفسنجاني  در پاسخ به سوالي در خصوص لزوم اجتهاد در مباني انديشه هاي حضرت امام(ره) كه مورد اشاره حاج سيد حسن خميني بود، با بيان اينكه امام يك شخصيت ممتاز در عصر ما بودند كه نظير ايشان را لااقل در قرون اخير نمي‌شناسيم،اظهار داشت: امام واقعاً جامع و باهوش بودند. من هوش ايشان را براساس تعريفي كه امروز از نبوغ مي‌كنند، در حدّ نبوغ مي‌ديدم. در همه علومي كه به ايشان مربوط مي‌شد، به معناي كامل دانشمند بودند. 

وي افزود:دانش ايشان در فقه، اصول، فلسفه، تفسير، عرفان، تاريخ و همه شاخه‌هاي علوم انساني خيلي زياد بود. از لحاظ روحي بسيار شجاع بودند. غير از خداوند از هيچ چيز نمي‌ترسيدند. اگر لازم بود، در هر موردي تصميم مي‌گرفتند. مگر اينكه در مسئله‌اي مصلحت نمي‌ديدند. 

رئيس مجلس خبرگان رهبري با بيان اينكه امام (ره)تيزبين بودند و خيلي خوب به عمق مسايل مي‌رفتند،اظهار داشت :عرفان به گونه‌اي ايشان را به خداوند نزديك كرده بود كه غير از خدا، هيچ‌چيز و هيچ‌كس نمي‌توانست ايشان را از مسيري كه انتخاب كردند، جدا كند. شاگردان زيادي داشتند كه واقعاً مريد ايشان بودند. خيلي از مراجع ما شاگردان زيادي داشتند و هنوز هم دارند. ولي روابط آنها با شاگردانشان مثل روابط امام با شاگردانش نبود. افراد را به گونه‌اي تربيت مي‌كردند كه به عمق مسايل برسند. 

وي با تاكيد بر اينكه حرفهايي كه امام مي‌زدند ارزشمند بود و هنوز هم ارزشمند است در خصوص ديگر ويژ گي هاي امام گفت: امام يك عالم بزگوار و جامع‌الشرايط بودند. اينكه در حرفهاي امام اجتهاد شود، از حرفهاي خود امام است. حرفهاي ديگران و جديدي‌ها نيست. 

مي‌توانيد تعابيري از امام در اين‌باره در صحيفه امام پيدا كنيد. مثلاً امام مي‌فرمايند: «فقه اسلامي تئوري اداره انسان وجامعه از گهواره تا گور و در همه ازمنه است.» يا يكبار ديگر خيلي صريح فرمودند: «زمان و مكان در اجتهاد مؤثر است.» يعني اين‌گونه نيست كه اگر 100 سال پيش كسي حكمي را در مسئله‌اي داده باشد، 100 سال بعد هم بايد به همان حكم عمل شود.

هاشمي رفسنجاني ادامه داد: البته در اسلام اصول و احكام ثابتي داريم كه در همه ازمنه لايتغير است. مثل نماز، روزه، خمس، حج، جهاد و ... احكام ثابت دارند. ولي احكام جزئي مي‌تواند در هر زماني متفاوت باشد. احكام اداره حكومت هم بايد با توجه به شرايط زمان و مكان باشد. 

وي تصريح كرد:بنابراين خود امام گفتند كه هميشه بايد اجتهاد باشد و نبايد احكام قطعي باشد و بايد زمان و مكان در اجتهاد لحاظ شود. عملاً هم امام اين كار را كردند. نمونه بارز آن تأسيس مجمع تشخيص مصلحت نظام است كه در دنيا اولين بار است و در هيچ يك از حكومت‌هاي اسلامي سابقه ندارد. ايشان گروهي از افراد نخبه را انتخاب كرده بودند كه مصلحت جامعه را در مسايلي كه مطرح مي‌شود، تشخيص دهند. البته توجه داشته باشيد كه اين يك حكم اسلامي است و حكم امام نيست. حكمي است كه همه فقها دارند. منتها آنها در كارهاي مربوط به رساله‌ها به اين مسايل توجه مي‌كنند. آنچه كه امام گفتند، در محدوده اداره كشور در مسايل سياسي، اقتصادي و روابط با دنياست. 

رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام با بيان اينكه امام راه اجتهاد در انديشه‌هاي خود را باز كردند،گفت: امام وقتي گفتند ”مجمع تشخيص مصلحت مي‌تواند در مصالح و مفاسد حكم به اقوي و مفسده كمتر دهد،” به اين معناست كه اگر روزي بر خلاف نظر امام هم تشخيص مصلحت دادند، قابل عمل است. 

وي در ادامه به گفته حاج سيد حسن خميني مبني بر اجتهاد در مباني انديشه‌هاي امام اشاره كرد و گفت:فكر مي‌كنم حاج حسن آقا افكار امام را قدري روشن‌تر براي نسل امروز گفتند. بنابراين راه اجتهاد هميشه باز است. چون اگر فكر كنيم خاتميت دين بدون اجتهاد پويا مي‌تواند مؤثر باشد، اشتباه كرديم. دين اسلام در زماني، آن هم در عربستان آمد كه مسايل محدودي بود. ولي اين دين براساس ويژگي خاتميت بايد در عصر كنوني كه عصر فضا، اتم، ذره، نانو و ... است، عملياتي شود. قطعاً با اين همه دانش و تخصصي كه هر روز دنيا را احاطه مي‌كند، بايد يك اجتهاد پويا داشته باشيم. دين اسلام و پيامبر اكرم (ص) اصولي را گفتند كه بايد براساس اصول و تابع شرايط زمان و مكان اجتهاد كنيم. 

هاشمي رفسنجاني خاطر نشان كرد: پيروزي انقلاب اسلامي و تثبيت و تداوم آن در طول اين 30 سال با انديشه‌هاي اجتهادي امام بوده است. تحجّر، جمود و دگماتيسم‌هايي كه گاهي مي‌بينيم، با اين انديشه اسلامي سازگار نيست كه در قرآن مي‌گويد: «بشّر عبادالذين يستمعون القول فيعتبون احسن».