مکمل‌های ورزشی، مضر یا مفید؟

برای بسیاری از ورزشکاران این سؤال مطرح می‌شود که استفاده از مکمل‌های ورزشی می‌تواند در بدن‌سازی آن‌ها مؤثر باشد یا خیر؟

احمد باقری مقدم رییس هیئت پزشکی ورزشی شهرستان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه یکی از بحث‌ها و آسیب‌های جدی در حوزه ورزش برای ورزشکاران، استفاده از داروها و مکمل‌های ورزشی غیرمجاز است، اظهار کرد: مصرف مکمل‌ها برای ورزشکاران حرفه‌ای که دارای شرایط خاص هستند با مجوز پزشک توصیه می‌شود. این مصرف برای افرادی است که در سطح حرفه‌ای فعالیت ورزشی دارند و ممکن است به مکمل‌ها مانند ویتامین‌ها و پروتئین‌ها نیاز داشته باشند. بنابراین با توصیه پزشک و تایید مکمل‌ها توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در شرایط خاص این مکمل‌ها قابل مصرف است.

مکمل‌های آنابولیک نوع خطرناک مکمل‌های غیرمجاز است
وی افزود: در موارد دیگر مصرف مکمل‌ها توصیه نمی‌شود و یک رژیم غذایی مناسب و تمرینات فنی ورزشی می‌تواند به رشد عملکرد ورزشی کمک کند، بنابراین به ورزشکاران توصیه می‌شود از طریق رژیم غذایی به اهدافی که سطح سلامتی و کارایی آن‌ها را بالا می‌برد برسند.

رییس هیئت پزشکی ورزشی شهرستان اصفهان با بیان اینکه در حال حاضر داروها و مکمل‌های غیرمجاز با اهداف مختلف مصرف می‌شود، تصریح کرد: مکمل‌های آنابولیک نوع خطرناک مکمل‌های غیرمجاز است که باهدف افزایش حجم عضلات بدن استفاده می‌شود، برخی دیگر از مکمل‌ها  که دارای ترکیبات محرک هستند با هدف افزایش قدرت و هیجانات ورزشی به شکل غیرطبیعی مصرف می‌شوند.

باقری مقدم ادامه داد: گروه دیگر از مکمل‌ها برای کنترل و کاهش وزن به شکل نادرست استفاده می‌شوند، دسته‌ای دیگر برای افزایش استقامت در ورزش‌های استقامتی مانند دوچرخه‌سواری و ... مصرف می‌شوند، بنابراین ترکیبات مکمل‌های غیرمجاز ورزشی خطرناک است و اگرچه روی جلد برخی از آن‌ها ترکیبات غیر مضر مانند اسیدآمینه و... درج شده است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که این مکمل‌ها دارای ترکیبات هورمونی و آنابولیک است که بر روی سیستم هورمونی بدن مانند غده هیپوفیز و هیپوتالاموس  تأثیر می‌گذارد و سبب بروز آسیب‌های مختلف  می‌شود.

وی با اشاره به آسیب‌ها جدی مکمل‌های غیرمجاز، اظهار کرد: مهم‌ترین آسیب مکمل‌های غیرمجاز مرگ  ناگهانی است، اما آسیب‌های دیگر آن‌ها شامل اختلالات کلیوی، نازایی، عوارض کبدی، بیماری‌ها هورمونی مانند آکرومگالی، بیماری‌های روانی مانند جنون، بیماری‌های پوستی، اختلالات اسکلتی و عضلانی می‌شود و این آسیب‌ها  در افراد مختلف، بسته به نوع دارویی که مصرف می‌شود متفاوت است.

نازایی یکی از عوارض مکمل‌های غیر مجاز است
این متخصص پزشکی ورزشی با اشاره به اینکه یکی از مکمل‌هایی که در میان ورزشکاران شایع است، داروی هورمون رشد "سوماتروپین " است، خاطرنشان کرد: متأسفانه این دارو به‌عنوان چربی سوز و به شکل تزریقی استفاده می‌شود که سبب مهار سیکل هورمونی به‌ویژه هورمون‌های رشد خواهد شد و در بزرگ‌سالان به دلیل بسته شدن صفحه رشد، این هورمون سبب ضخیم شدن استخوان‌های پهن بدن و بیماری آکرومگالی می‌شود و علائم این بیماری، درشت شدن استخوان‌ها، صورت و لب‌ها، جلو آمدن فک و بم شدن صدا و بیماری‌های اعصاب و دیابت است.

باقری مقدم ادامه داد:  نازایی در افرادی که از مکمل‌های غیرمجاز استفاده می‌کنند بسیار شایع است بنابراین در حال حاضر دو نوع داروی نگران‌کننده وجود دارد که شامل داروی هورمونی و داروهای آنابولیک است.

وی با اشاره به اینکه افرادی که می‌خواهند به افزایش حجم عضلات برسند بیشتر از مکمل‌ها و داروهای غیرمجاز استفاده می‌کنند، اظهار کرد: با استفاده از مکمل‌های غیرمجاز، افراد به‌آسانی می‌توانند به افزایش حجم عضلات برسند، بنابراین این امر با دسترسی آسان به این داروها برای افزایش حجم عضلات با همراهی سوداگری دلالان این مکمل‌ها سبب شد تا ورزشکاران بیشترین مصرف‌کنندگان مکمل و داروی غیرمجاز باشند.

رییس هیئت پزشکی ورزشی شهرستان اصفهان ادامه داد: این داروها درسته ورزشکاران حرفه‌ای برای کسب نتیجه مطلوب به‌خصوص در رشته‌های قدرتی و ورزش‌های استقامتی استفاده می‌شود.

باقری مقدم بابیان اینکه تغییر نگرش مدیریتی کشور به موضوع داروی غیرمجاز، مهم‌ترین راه کنترل مصرف آن‌ها  است، تصریح کرد: این موضوع  مانند بحث مواد مخدر به دلیل آثار مخرب آن بر جامعه مهم است، بنابراین باید به آن توجه خاص شود زیرا اثرات سوء داروهای غیرمجاز کمتر از مواد مخدر نیست و برای کنترل آن‌ها  مدیران کشور باید با حساسیت بیشتر برخورد کنند، بنابراین باید قوانین لازم تنظیم و برنامه‌ریزی و نظارت در جهت جلوگیری از ورود داروهای قاچاق  انجام شود.

مکمل‌های ورزشی باید مورد تایید وزارت بهداشت باشد
وی ادامه داد: باید مانند بحث مواد مخدر، پیرامون دوپینگ و داروی غیرمجاز از طریق آموزش به خانواده‌ها و ورزشکاران فرهنگ‌سازی انجام شود و آن‌ها را با عوارض این داروها آشنا کرد. مهم‌ترین عامل فرهنگ‌سازی این است که مکمل‌های مجاز مورد تائید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مراکز مجاز در اختیار ورزشکاران قرار گیرد.

 این متخصص پزشکی ورزشی بابیان اینکه مکمل‌ها به چهار گروه تقسیم می‌شوند، خاطرنشان کرد: مکمل‌ها به  چهار گروه آ، بی، سی و دی تقسیم می‌شود، گروه آ شامل مکمل‌های مجاز است و از نظر مراکز دوپینگ نیز مشکل ندارد. این گروه شامل ویتامین‌ها، کراتین  و...است.

باقری مقدم بابیان اینکه کراتین ماده‌ای است که در بدن به شکل طبیعی وجود دارد، افزود: مصرف این ماده مجاز است، اما مکمل‌هایی که در بازار با نام کراتین وجود دارد حاوی ترکیبات آنابولیک و هورمون است که متأسفانه بر روی برچسب مکمل‌ها درج نمی‌شود و برای بدن عارضه دارد.

وی گفت: ضرر مکمل‌های گروه "بی" ثابت نشده است، اما تحقیقات بر روی فواید آن‌ها در حال انجام است، گروه "سی" شامل مکمل‌هایی است که مصرف آن‌ها برای ورزشکاران بی‌تأثیر است و اسیدهای آمینه نیز که در مکمل‌ها بسیار مصرف می‌شود جز گروه "سی" محسوب می‌شود.

رییس هیئت پزشکی ورزشی شهرستان اصفهان  ادامه داد: خطر مصرف  مکمل‌ها گروه "دی"اثبات‌شده است و از طرف سازمان‌های جهانی  نیز به‌عنوان دوپینگ شناخته شده  و مصرف آن‌ها ممنوع اعلام شده است .

مکمل‌های غیر مجاز بیشتر در ورزش‌های قدرتی استفاده می‌شود
باقری مقدم با اشاره به اینکه آمار دقیق از مصرف مکمل‌های غیرمجاز وجود ندارد تصریح کرد: پژوهشی در استان‌های مختلف کشور به‌خصوص  استان اصفهان انجام شد که نتایج آن نشان می‌دهد، ورزش‌های قدرتی مانند کشتی و... بیشترین آمار استفاده از مکمل‌های غیرمجاز را دارند و حدود 60 درصد از افراد از این مکمل‌ها استفاده می‌کنند و در برخی از رشته‌های ورزشی نیز حدود 10 درصد از مکمل‌های غیرمجاز مصرف می‌شود. بنابراین دامنه استفاده ورزشکاران از داروها و مکمل‌های غیرمجاز، عددی بین 10 تا 60 درصد است.

وی بابیان اینکه برای رفع معضل داروهای غیرمجاز از طرف مسئولان کشور و استان اصفهان برنامه‌هایی در حال پیگیری است، خاطرنشان کرد: تاکنون  به دلیل پیچیدگی موضوع، اقدامات عملی انجام نشده است، زیرا بخش‌های مرتبط با فرهنگ‌سازی جامعه نیازمند زمان است و بخش کنترل انتظامی  نیز آیین‌نامه‌ها و قوانین خاص خود را دارد و در حال حاضر پیشرفت قابل توجهی نداشته‌ایم.

این متخصص پزشکی ورزشی ادامه داد: رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در  جهت  پیشگیری مکمل‌های غیرمجاز داشته باشند و در آینده نیز تحقیقات بیشتری جهت جلوگیری از مصرف این مواد انجام می‌شود تا بتوان نتایج را به شکل آماری پایش و کنترل کرد.

باقری مقدم با اشاره به اینکه سازمان جهانی دوپینگ (WADA) آزمایشگاه‌هایی برای تشخیص دوپینگ دارد اظهار کرد: تمام نمونه آزمایش ورزشکاران به این آزمایشگاه‌ها ارسال می‌شود و مطابق پروتکل‌های این سازمان نمونه‌گیری انجام می‌شود و در صورت تائید آزمایشگاه، دوپینگ اعلام می‌شود، در ایران آزمایشگاه تائید شده برای دوپینگ وجود ندارد، اما امکانات تشخیص آن وجود دارد.

وی ادامه داد: از این امکانات تشخیصی به شکل آزمایشگاهی می‌تواند به‌صورت یک طرح ملی جهت ارزیابی مکمل‌های موجود در بازار و نحوه استفاده آن‌ها توسط ورزشکاران استفاده شود و دلیل نبود آزمایشگاه‌های تشخیص دوپینگ در ایران این است که ارزیابی آزمایش‌ها نیازمند دستگاه‌هایی است که از طریق تنظیم آن‌ها بتوان به تشخیص مکمل‌های غیرمجاز رسید و تعداد این مکمل‌ها نیز بسیار است، بنابراین در ایران آزمایشگاهی که بتواند تشخیص را انجام دهد پیش بینی نشده  است.

رییس هیئت پزشکی ورزشی شهرستان اصفهان با بیان اینکه داروی "ملدونیوم" در گذشته جز داروهای ممنوعه نبود و به تازگی به لیست دوپینگ اضافه شده است، تصریح کرد: "ملدونیوم" داروی درمان عروق کرونر قلب  است و در ورزشکاران این دارو سبب افزایش اکسیژن رسانی به بافت‌های بدن و افزایش استقامت آن‌ها می‌شود و این دارو  با افزایش سایز در شریان‌های  بافت اصلی بدن به‌خصوص در عضلات، باعث خون‌رسانی بهتر به این سیستم  می‌شود.

آمار دوپینگ در اصفهان از آمار متوسط کشوری بالاتر است
باقری مقدم ادامه داد: بنابراین اتفاقی که در طول زمان برای تطابق ورزشکاران استقامتی با شرایط از طریق ورزش باید انجام شود، با استفاده از ملدونیوم  سریع‌تر و با حجم بیشتر ایجاد و سبب می‌شود تا شرایط ناعادلانه در ورزش‌های استقامتی به وجود بیاید بنابراین این دارو جز داروهای ممنوعه اعلام شد.

وی بابیان اینکه در استان‌هایی که ورزش‌های بدن‌سازی دارند، میزان دوپینگ نیز بالاتر است، اظهار کرد: آمار دوپینگ در استان اصفهان از آمار متوسط کشوری بالاتر است، اما به عنوان استانی که بیشترین مصرف کننده مکمل‌های غیر مجاز را در برگیرد محسوب نمی‌شود، گرچه آمارها در این زمینه مبهم است.

این متخصص پزشکی ورزشی با اشاره به تعریف روش‌های ممنوعه در ورزش اظهار کرد: روش‌هایی که سبب توانمندی ورزشکاران با استفاده از روش‌های غیراصولی باشد روش ممنوعه است و در بحث دوپینگ، روش‌های ممنوعه شامل سرم تراپی برای اصلاح مایعات، استفاده از "کاتتر" مثانه‌ای برای تقلب در تست‌های آزمایشگاهی و دوپینگ‌های مکانیکال در ورزش دوچرخه‌سواری می‌شود.

باقری مقدم با بیان اینکه روش‌های ممنوعه باهدف کسب امتیاز به شکل ناعادلانه اجرا می‌شود، تصریح کرد: بخش مهم این روش‌ها باهدف پنهان کردن آزمایش‌های مصرف دوپینگ انجام می‌شود، مانند دست‌کاری در نتایج ادرار با استفاده از روش و مواد مکانیکال یا تزریقات سرمی. این روش‌ها با روح ورزش در تضاد است و به عنوان دوپینگ محسوب می‌شود.