میکروجُک‌متر ایرانی چیست؟

دیگر باید یک رکورد جدید در کتاب گینس، به نام کوتاهترین فاصله وقوع حادثه تا ساختن طنز ایرانی ثبت شود، روند سریعی که در سه سال اخیر با نام طنز 'میکروجکمتر' با استفاده روز افزون از نرم افزارهای پیام رسان، تا 30 برابر افزایش یافته است.

به گزارش ایرنا ، هنوز لحظاتی از یک اتفاق ورزشی، سینمایی، حادثه ترافیکی و یا حتی بحران سیاسی مثل کودتا نگذشته است که خلاقیت خارق العاده ایرانی به کار می افتد و در چند عبارت یا جمله کوتاه موضوع را با هر سطح وسعت محلی، ملی یا جهانی به اصطلاح عامیانه مرسوم به جک تبدیل می کنند و در چشم بهم زدنی به مدد کپی های بی حساب و کتاب، تمام فضای مجازی و گفتمان روزمره را فرا می گیرد.

به عنوان مثال در رویداد کودتای ترکیه، بر اساس یک بررسی پیمایشی از نیمه شب 25 تیرماه تا ظهر روز بعد افزون بر 176 مطلب طنز آلود با ادبیات متنوع در این باره به موضوع خنده روز فضای مجازی ایرانی مبدل شد.

حمزه مسلمی کارشناس ادبیات در این باره گفت: گرایش جامعه ایران به شادی از راه ادبیات شفاهی ریشه ای به قدمت تاریخ خود ادبیات دارد.

وی افزود: مشاهیر ادبی قرن های چهارم و پنجم هجری بودند که به دلیل مطرح کردن با کنایه برخی معضلات و مسائل اجتماعی زمان خود ، آن را با استعاره و تمثیل و کنایه به محتوای نظم یا نثر طنز نوشته یا می سرودند و این پیشینه تاریخی کهن سبب شده است که ذائقه ملی ما به خندیدن از راه فهم محتوای مکتوب بیشتر عادت کند.

به گفته بهمن بختیاری کارشناس رسانه هم، در بررسی سیر تحول مخاطبان صنعت سینما و تلویزیون ایران نیز از یک دهه قبل از انقلاب تا دوران معاصر به این نکته می رسیم که عموما کمدی موقعیت باب طبع تماشاچیان نبوده و نیست.

وی اظهار داشت: طنزپردازان و بازیگران با لطایف زبان و گفتار بودند که مخاطب را با نوع خاصی از گویش یا مزه پرانی و سایر مطالب خنده آور مبتنی بر نوشتار جذب می کردند.

این کارشناس با تشریح طنز پردازی در روزنامه ها و جراید هم خاطرنشان کرد: نگاهی گذرا به آثار مختلف نشان می دهد که طنز مکتوب معروف به گل آقایی که هنوز هم دستمایه ستون طنز برخی جراید قرار می گیرد حتی در فضای لبه مرزی سیاسی و اجتماعی هم جواب می دهد و گاهی مواقع صاحبان این اثرها مورد تشویق افراد مدنظر آن شوخی نیز قرار می گیرند.

به گفته وی پدیده نو ظهور 'تلخند مدیا' یا همان بسته های دیداری با موضوع طنز سیاسی و اجتماعی که برخی سایت ها و خبرگزاری ها با محوریت فتوکلیپ و متن گوینده آن را تولید می کنند نیز مانند 'دکتر سلام' در واقع در همین رسته قابل جدول بندی و بررسی است که دلیل مستحکمی بر گرایش ذهن ایرانی به خنده ، از راه خواندن و شنیدن مطلب طنز است.

هادی مظفری کارشناس اجتماعی گفت: این نکته جالب است که بسیاری از جوامع دنیا هم با تکیه بر لفاظی برخی کمدین های خود و یا حتی آثار طنز ادبی بر خنداندن مردم اهتمام دارند اما فروش ترجمه تعدادی از همین آثار فاخر و بنام در نمایشگاه کتاب امسال تهران نشان داد که سطح اقناعی فهم مردم ایران برای متبسم شدن، بسیار بالاتر از ادبیات طنز بسیاری از کشورهایی هست که حتی تعلقات فرهنگی مشترکی با آنان داریم.

اما روانشناسان اجتماعی بر این باورند که در یک قرن گذشته استمرار این راه و فراغت ذهنی مخاطب سبب نوعی اقناع و حرفه ای شدن مخاطب شده است.

به اعتراف بسیاری از طنازان رسانه ای، خنداندن مردم ایران به همین دلیل خیلی سخت شده است و شاید یکی از ریشه های کمتر توجه شده در کاهش سطح شاد بودن عمومی همین مسئله فقر محتوای باب میل ذهن مخاطب باشد.

این سیر تحول، عده ای از تازه به عرصه آمده ها را به سمت و سوی طنزهای سخیف و توهین آمیز و گاهی آمیخته با محتوای غیر اخلاقی پیش برده است که هر چند در ظاهر جذابیت مقطعی دارد اما این علاقه حبابی مخاطب نیز با گذشت زمان به همان سبب اقناع ذهنی و کاربردی نبودن در همه جمع ها و سطوح جامعه کم کم افول می کند.

اما پدیده پشت پرده این نوع گرایش به طنز کوتاه مکتوب، همان سوال همیشگی مردم از همدیگر است که به قولی این جک ها را چه کسانی می سازند و منتشر می کنند و چه برنامه ریزی سیستماتیکی برای انتقال و نشر سریع آن وجود دارد؟

سوالی که هنوز هیچ متخصص فرهنگی و اجتماعی به آن پاسخ روشنی نداده است و شاید اظهار نظر طنز یکی از کارشناسان جای ذکر دارد که معتقد است در کشوری که بسیاری از امور اداری و اجرایی در قید و بندهای قانونی، شبه قانونی و حتی غیر قانونی حاکم بر روابط اجتماعی و اقتصادی هفته ها و ماهها به درازا می کشد و در نگاشتن و مصوب شدن پاره ای از قوانین سر حرف های اضافه جلسه های طولانی برگزار می شود، این چه وزراتخانه زیر زمینی است که در چشم بهم زدنی برای کوچکترین خبر و اتفاقی، لطیفه قابل پخش و غیر قابل پخش می سازد و منتشر می کند؟!

صابر ترحمی پژوهشگر مسائل اجتماعی می گوید: در 2 دهه اخیر تحقیقات مستندی از بررسی های دانشگاهی در خصوص تلاش ضد فرهنگی غرب برای توهین به اقوام مختلف ایرانی از طریق به سخره گرفتن برخی حرکات و رفتارها، حرف ها و حتی گویش های منتسب به اقوام لر، ترک، تهرانی، رشتی، مشهدی و اصفهانی و این اواخر شیرازی بر سر زبان ها افتاد.

وی ادامه داد: در همین پژوهش ها به وضوح اشاره شده است که بخش اعظمی از این سیر تهاجمی بر اساس استفاده و انتشار ناخواسته و بی قصد و غرض مخاطبان بوده و حتی در چند سال اخیر دیگر پیشوند نام اقوام ایرانی از مبنای تعریف شفاهی جک ها حذف شده است و این خاصیت خود ارتقائی فرهنگی مخاطبان است که طنز مورد علاقه خود را از مرز توهین دامنه ودنباله دار با اهداف خاص سیاسی خارج کردند.

لزوم سر و سامان دادن به علایق شادی آفرین مخاطب و از همه مهم تر دخالت دادن خود مردم برای تولید محتوای متناسب با فرهنگ جامعه خط سیر جدیدی است که برخی رسانه ها از جمله یکی دو برنامه تلویزیونی پر مخاطب این روزها آن را انتخاب کردند و به موفقیت هایی هم رسیده اند که البته اگر ایده های خلاق امروزی آنها بر اثر تکرار در فکر مخاطب نخ نما شود، آن هم به سرنوشت جک های تکراری برخی فضاهای مجازی دچار خواهد شد.

در مجموع شاید براستی باید به دنبال کارمندان این وزراتخانه خیالی در بین خودمان بگردیم که بدون دریافت هیچ مزد و تحمل هیچ منتی برای دلخوشی اطرافیانمان از خلاقیت ذهنی خود برای تولید مطلب طنز استفاده می کنیم و صد البته همه ما در بین اقوام و دوستان، افرادی را که به لطیفه پردازی و مزاح بیانی معروف هستند می شناسیم که حالا با اضافه شدن توانمندی تایپ سریع به خلاقیت سنتی شان، حوزه گسترش مطالب طنز خود را از فضای خانوادگی و دوستانه به گردونه پر مخاطب این روزها 'نرم افرارهای پیام رسان' برده اند.