مرهم تکنولوژی بر روابط کمرنگ اجتماعی

امیر هوشنگ مهریار در آرمان نوشت: انسان ها فارغ از جامعه ای که در آن بزرگ شده اند و فرهنگ آن جامعه به ارتباط با یکدیگر نیازمندند تا از این طریق نیازهای یکدیگر را برطرف کنند و نیازهای عاطفی و احساسی شان از این راه تامین شود. وظیفه عمده خانواده هم همین است: ایجاد محیطی گرم که نوزادان در آن بزرگ شوند، آداب، رسوم و ارزش های فرهنگی آن جامعه را یاد بگیرند و وقتی بزرگ شدند از والدین خود نگهداری کنند و این ارتباط ادامه پیدا کند. با تغییراتی که در جوامع به وجود آمده این نیازها تغییر پیدا کرده است.

به عبارت دیگر در حال حاضر همان طور که فرزندان می توانند به لحاظ اقتصادی از خانواده خود مستقل باشند، پدر و مادرها نیز در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و حتی کشور ما، در سنین پیری به دلیل وجود سازمان های حمایتگر اجتماعی و تامین اجتماعی از نظر اقتصادی به فرزندان خود وابسته نیستند. با وجود این، نیاز عاطفی و روانی به هر حال وجود دارد. با کوچک شدن خانواده، مهاجرت و سکونت افراد در مناطق مختلف، روابط اجتماعی بین اعضای خانواده ها نیز کم شده و دیگر مثل سابق نیست که افراد به یکدیگر برسند و نیازهای یکدیگر را برآورده کنند، اما این بدان معنا نیست که این نیازها مسکوت می‌مانند. به هر حال این نیازها از طریق دیگری برطرف می‌شود، مانند روابط در محل کار، روابط در مدرسه و جامعه مدنی خارج از خانواده که به اشکال مختلف این نیازها را برآورده و تامین می کند.

کوچک شدن خانواده هسته‌ای
در جامعه ما با توجه به تغییراتی که در ساختار خانواده ایجاد شده و کوچک شدن و هسته ای شدن خانواده به ویژه در شهرهای بزرگ، مجموعه روابط اجتماعی که در گذشته امکان پذیر بود در حال حاضر امکان پذیر نیست. مجموعه زیادی از افراد دور از محل تولد خود زندگی می کنند یا حتی به خارج از کشور می روند و مانند سابق حتی به اعضای خانواده هسته ای خود مانند پدر و مادر هم نمی رسند. همه اینها تاثیراتی را به دنبال دارد که این تاثیرات می تواند منفی باشد.

پیشرفت تکنولوژی سبب دور شدن اعضای خانواده از یکدیگر شده، طوری که هر یک از افراد خانواده به دلیل مشغول بودن به تماشای تلویزیون یا درگیر بودن با رایانه و اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای، کمتر وقت می‌کنند با یکدیگر صحبت کنند و این مساله باعث سرد شدن روابط زوج‌ها و  والدین و فرزندان شده است، به گونه‌ای که آنان کمتر حوصله یکدیگر را دارند. در کنار این دوری فیزیکی و بعد مسافت ها ما با ابزار جدیدی در تکنولوژی آشنا شده ایم که باعث شده دیگر ارتباط افراد در نقاط دور و کشورهای مختلف به سختی و غیرقابل تصور بودن گذشته نباشد. افرادی که فرزندان و اعضای خانواده شان در کشورهای مختلف هستند این روزها از طریق اینترنت و نرم افزارهایی مانند اسکایپ با یکدیگر در ارتباط هستند و از این طریق می توانند به راحتی یکدیگر را ببینند و با هم صحبت کنند و از این طریق به نیازهای مالی یکدیگر هم تا حدودی توجه و به یکدیگر کمک کنند. با این تفاسیر گمان نمی‌رود آن‌قدرها که در گذشته تصور می شد به دلیل از هم پاشیده شدن خانواده هسته ای، روابط از بین برود و این مساله در کشورهای آمریکای شمالی و اروپای شرقی هم بروز کرده است. با پیدایش وسایل و امکانات ارتباط جمعی حتی نسبت به گذشته ارتباطات افراد بهتر هم شده است.

در گذشته اگر کسی از محل زندگی خودش در روستا کمی آن طرف تر رفته و در روستایی دیگر زندگی می کرد ممکن بود برای هفته ها و ماه ها از خانواده خود بی خبر باشد و امکان ارتباطات بسیار محدود بود. در گذشته همان طور که به دلیل اختراع نشدن خودرو افراد باید زحمت زیادی برای طی مسیر می کشیدند،‌ نبود تلفن و به ویژه موبایل هم باعث افزایش فاصله ها شده بود. این روزها افراد می توانند از طریق اینترنت با خانواده خود در نقاط مختلف دنیا در ارتباط باشند و از این طریق به یکدیگر کمک کنند.

فرصت‌هایی مانند عید و کریسمس
کودکان امروز با نسل های گذشته متفاوتند و حضور کمرنگ والدین در خانواده ها و عدم انتقال فرهنگی والدین به فرزندان که از تنش های زناشویی ایجاد می‌شود زمینه گفت‌و‌گو را در خانواده ها از بین برده و موجب افزایش بزه در فرزندان این نسل می شود. وقتی خانواده گسترده کوچک می شود و تعداد اعضای خانواده کم می‌شود این موضوع تاثیراتی بر فرزندان بر جا می گذارد. در حال حاضر با نسلی از افراد مواجه هستیم که به دلیل کوچک شدن خانواده‌ها و میل به تک فرزندی از داشتن عمه، خاله یا دایی و عمو محروم هستند و گستردگی روابط قبلی برای آنها امکان پذیر نیست.

با وجود این، همین افراد می توانند از طریق اینترنت در دنیای مجازی دوست های زیادی داشته باشند که از طریق آنها تا حدی نیازهای اولیه شان برطرف شود. علاوه بر این، بیشتر کودکانی که در خانواده‌های کم‌جمعیت و فاقد ارتباطات گسترده با اعضای فامیل رشد می‌یابند، سعی می کنند این خلا را با ارتباط با دوستان و افراد دیگر در محیط کار در آینده برطرف کنند. شاید پرکردن خلا روابط اجتماعی خیلی نزدیک از نظر خیلی‌ها از این طریق میسر نباشد، اما اجتماعی که امروز در آن زندگی می کنیم بسیار متکثر و بزرگ است و افراد می توانند با حضور در آن به راحتی انواع روابط جایگزین که بتواند خلا روانی و عاطفی آنها را برطرف کند، در این اجتماعات تجربه کنند.

کم شدن و کمرنگ شدن روابط اجتماعی و به تبع آن کوچک شدن خانواده‌ها نکته ای گریزناپذیر است و با وجود اینکه روانشناسان توصیه می کنند افراد باید تا جای ممکن روابط اجتماعی خود را گسترش دهند گاهی اوقات در جامعه فاصله زده امروز امکان تحقق آن وجود ندارد. این روزها در تهران و بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ دیگر افراد حتی از حال همسایه خود هم خبر ندارند و این دوری و بی‌اطلاعی حتی به اعضای خانواده هم در صورتی که از هم فاصله داشته باشند سرایت می کند.

در این میان باید از فرصت هایی مانند جشن ها و مراسمی مانند عید نوروز و حتی عزاداری ها استفاده کرد و این فرصت ها را به عنوان فرصتی برای کنار اعضای خانواده بودن پاس داشت. در کشورهای پیشرفته هم این اتفاق افتاده و سال‌هاست که خانواده ها به دلیل فشردگی کارها و سرعت زندگی مدرن از هم فاصله گرفته اند. در این کشورها هم فرصت هایی مانند جشن ها و به ویژه جشن آغاز سال نو به عنوان فرصتی برای دور هم بودن توسط اعضای خانواده در نظر گرفته می شود.