شهرها آلزایمر می‌گیرند!

بناهای تاریخی کشور که از آنها به عنوان حافظه شهرها یاد می‌شود به دلیل حاکمیت سوداگرانه بر کلیه سطوح زندگی شهری در معرض نابودی قرار دارند.

به گزارش خبرنگار ایسنا، محدوده‌های تاریخی در ایران هم‌اکنون به دلیل گسترش ناموزون و شتابان شهرها با افت منزلت اجتماعی ـ مکانی و اقتصادی روبه رو شده و با مسائلی همچون فقر شهری، بحران هویت و تاب‌آوری پایین دست و پنجه نرم می‌کنند.

هر روز در رسانه ها اخباری از تخریب خانه های تاریخی منتشر می‌شود که ظاهرا تلاش میراث فرهنگی هم برای ثبت به موقع آنها نمی تواند از نابودی‌شان جلوگیری کند. وقتی تیترهایی همچون «نابودی ۸۰ درصد بافت تاریخی مشهد»، «بی‌توجهی به بافت تاریخی اودلاجان»، «تخریب نقش برجسته سنگی "قندیل" با تیراندازی تمرینی!»، «تخریب نقش برجسته "سرآب بهرام" با پتک»، «نابودی خانه توران»، «نبود اعتبارات برای مرمت خانه دکتر قریب»، «تخریب کاخ کوروش در برازجان» یا بسیاری اخبار دیگر را می‌شنویم به این نکته می‌رسیم که زور سازمان‌های متولی حفظ این آثار به نابودگران آنها نمی‌رسد.

به طور مثال: بافت تاریخی اودلاجان بیش از هر بنا و بافت دیگری دست‌خوش تغییرات مدیران شهری با توجه به هوس، سلیقه و تغییرات مدیریت‌های شهری در دوران مختلف است و هیچ‌کدام به این فکر نمی‌کنند که منطقه‌ی ۱۲ تهران چقدر می‌تواند تاریخ و هویت این شهر را تغییر دهد و چه بسا برای جلوگیری از هر اتفاق دیگری تلاش کردند تا قبل از هر اقدامی صورت مساله تاریخ تهران پاک کنند و بهترین راه‌حل آن منطقه‌ی ۱۲ تهران بود با بافت‌های تاریخی گسترده و البته نقطه‌ای که هسته‌ی اولیه تهران را تشکیل داد.

به طور مثال: اخیرا یک ارگان «خانه توران» در تهران را به ارگانی دیگر فروخت و ارگان دوم اقدام به تخریب خانه کرد. البته میراث فرهنگی با تاخیر، زمانی اقدام به ثبت این خانه کرد که پروانه صادر شد و تخریب بخشی از آن آغاز شده بود که نسبت به ثبت اضطراری آن اقدام کرد اما به محض آن‌که رفتند تخریب ادامه یافت و در حال حاضر چیزی از بنا باقی نمانده است.

به طور مثال: نابودی محوطه‌های تاریخی شوش توسط حفاران و قاچاقچیان، ساخت ‌و سازهای ناهماهنگ و تعرض‌های روزافزون به چشم‌انداز محوطه‌های باستانی شوش، تخریب گورهای اشکانی در شهر صنعتگران شوش، حفاری در شهر پانزدهم از مهم‌ترین اقدامات تخریب‌گرانه متداول و معمول در شوش است که هیچ واکنشی را هم از سوی مسئولان مربوط به همراه نداشته است.

به طور مثال: کشوری مانند امارات سرمایه‌گذاری زیادی برای توسعه شهری خود انجام داده و امروز به دنبال هویت‌سازی برای خود است. این کشور در حال حاضر قصد دارد بادگیر را به‌عنوان نماد ملی خود به دنیا معرفی کند و این در حالی است که در کل امارات چهار یا پنج بادگیر بیشتر وجود ندارد. ولی ما هنوز درگیر این مساله هستیم که چطور پول نفت را صرف ساخت آسمان‌خراش در بافت‌های تاریخی کنیم.

از سوی دیگر علاوه بر خانه‌های بالای ۲۰۰ سال قدمت، کارشناسان معتقند حفظ بناهای معاصر با قدمت ۴۰-۵۰ ساله هویت کلان‌شهرهایی همچون تهران محسوب می‌شود که زیبایی، اصالت و روح‌انگیزی این شهر برای جذب گردشگر را افزایش می‌دهد.

کارشناسان می‌گویند: یکی از مصائبی که بناهای تاریخی و معاصر را تهدید می‌کند خلاء قانون و عدم توجه به طرح‌های جامع و تفصیلی است. طرح تفصیلی شهر تهران با وجودی که دومین طرح این شهر محسوب می شود مشکلات زیادی دارد که باید برطرف شود. متاسفانه هم اکنون مشاهده می کنیم به خاطر سودجویی، عدم شناخت از ارزشهای تاریخی و خلاء قانونی هر روز خانه‌های تاریخی کلنگ می‌خورند. این کلنگ‌ها تیشه به ریشه درختان و میراث تاریخی شهرهای کشور است.

محمد عدالت‌خواه ـ استاد دانشگاه ـ بیان می‌کند: اینکه صرفا شخصی مالک یک بنای تاریخی باشد و بگوید دلم می خواهد خانه را تخریب کنم و برج بسازم نمی تواند منطقی باشد. قوانین جدیدی که امروز در جوامع مدرن به آن تکیه می شود این نیست که هر نوع چهاردیواری صرفا اختیاری است. البته مالکیت محترم است ولی نه اینکه صرفا سود مالکان لحاظ شود و مردم شهر ضرر کنند. همچنین اگر بناهای تاریخی را فریز کنند و اجازه تغییر کاربری به آنها ندهند قیمت آنها بالا نمی رود و به دست سوداگران مسکن نمی افتد.

همچنین معاون وزیر راه و شهرسازی از بی‌توجهی گسترده نسبت به نابودی بناهای ارزشمند تاریخی اظهار تاسف کرد و گفت: در بسیاری از شهرهای تاریخی آثار منحصر به فردی داشتیم که متاسفانه آنها را از دست دادیم.

محمدسعید ایزدی اظهار کرد: متاسفانه به لحاظ عملکرد دستگاه‌های‌ مسوول و کم‌توجهی ارگان‌هایی که نسبت به حفظ و نگه‌داری بناهای تاریخی در کشور مسوولیت دارند در وضعیت بحرانی به سر می‌بریم، ضمن این‌که مردم نیز به دلیل عملکرد مسوولان و کم‌توجهی در هر دو عرصه مدیریت و آگاهی‌رسانی عمومی، ذهنیت مثبتی نسبت به اقدامات انجام شده در این زمینه ندارند. معتقدم بی‌توجهی گسترده‌ای نسبت به بناهای ارزشمند وجود دارد که باعث ضربه‌های فراوانی شده به حدی که می‌گویم امروز و در شرایط فعلی از نظر حفظ بناهای تاریخی در وضعیت بحرانی به سر می‌بریم.