اختلال در نرخ بازار بین‌بانکی

گزارش‌های موجود نشان می‌دهد در هفته‌های اخیر نرخ سود در بازار غیررسمی بالا رفته است که عوامل فصلی یعنی افزایش تقاضای نقدی به دلیل نزدیک شدن به پایان تابستان، در آن تاثیر بسیاری داشته است.

با این حال، بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد برخی از گزارش‌های منتشر شده در اعلام نرخ سود بازار بین‌بانکی، به اشتباه «نرخ‌های موردی» یعنی بالاترین نرخ‌های ثبت شده (به‌عنوان مثال نرخ 22 درصد) را به‌عنوان نرخ بازار بین‌بانکی در روزهای اخیر درج کرده‌اند، در حالی که «نرخ موثر» و متوسط بازار بین‌بانکی همچنان زیر 20 درصد بوده است. این موضوع، ضرورت نظام‌مند شدن انتشار آمارهای بانک مرکزی و در اینجا، آمار بازار بین‌بانکی را نشان می‌دهد. همچنین گزارش‌های غیررسمی بیانگر این است که با افزایش نوسان نرخ، تحرکاتی برای کسب سود از فضای نوسانی بازار تشدید شده که به افزایش نرخ دامن می‌زد و با دخالت سیاست‌گذار، کنترل شده است.

افزایش نرخ سود بازار غیربانکی؟
رئیس کانون بانک‌های خصوصی، بدون اعلام مقدار نرخ سود در بازار بین بانکی، از افزایش نرخ سود بانکی در هفته‌های اخیر «به دلایل فراوان، از جمله تشدید نیاز بانک‌ها برای ایفای تعهدات خود در زمینه بنگاه‌های زودبازده و اعطای تسهیلات به ۷ هزار و ۵۰۰ بنگاه اقتصادی» خبر داد. پس از اظهارات رئیس کانون بانک‌های خصوصی، برخی از خبرگزاری‌ها به نقل از «یک منبع آگاه در نظام بانکی» از افزایش نرخ سود بازار بین بانکی از 17 درصد به 22 درصد خبر دادند.

موج تقاضای خرید در آستانه بازگشایی مدارس، تقاضای مالی واردکنندگان، تعهدات مالی بانک‌ها در قبال بنگاه‌های زود بازده و «تطبیق نرخ سود سپرده‌های رسمی» سبب توقف روند کاهشی نرخ سود بین بانکی در ماه‌های اخیر شده است. هر چند با افزایش تقاضای تامین مالی در ماه‌های اخیر ممکن است برخی از معاملات در بازار بین بانکی با نرخ بیشتر از 20 درصد انجام شده باشد، اما شاخص تعیین‌کننده نرخ سود در بازار بین بانکی، «میانگین موزون نرخ بهره بین بانکی» در تمامی معاملات است. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌‌دهد با وجود افزایش نرخ سود بازار بین بانکی در ماه‌های اخیر، میانگین موزون نرخ سود بازار بین بانکی کماکان پایین تر از 20 درصد قرار دارد. همچنین با توجه به ماهیت فصلی عوامل متوقف‌کننده روند کاهشی نرخ سود بین بانکی، کارشناسان انتظار دارند این متغیر پس از عبور موج تقاضای نقدینگی، به مسیرکاهشی خود باز گردد.

بازار پولی بانک‌ها
بازار بین بانکی یکی از ابزارهای غیرمستقیم سیاست‌گذاری پولی است. این بازار می‌تواند تامین‌کننده منابع مورد نیاز و یک‌شبه بانک‌ها برای پرداخت بدهی‌ها و تعهدات مالی باشد. در بازار بین بانکی، بانک‌های دارای کسری منابع با نرخ سود مشخصی اقدام به تامین مالی از بانک دارای مازاد منابع می‌کنند. با عدم استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی و تامین منابع مالی در بازار بین بانکی از انبساط حجم نقدینگی جلوگیری می‌شود.

با توجه به اهمیت بازار بین بانکی در تامین منابع مالی مورد نیاز در جهت هدف‌گذاری اقتصادی، نوسانات شدید در این بازار در سایر بخش‌های اقتصادی نیز نمود پیدا می‌کند. بیشترین مدت زمان سررسید در بازار بین بانکی یک ماه و بیشترین حجم معاملات در بازار بین بانکی مربوط به «معاملات یک شبه» است. استقراض یک‌شبه در بازار بین بانکی نیاز به ارائه وثیقه نداشته و نرخ سود آن توسط بانک مرکزی مشخص می‌شود. این نرخ به نوعی ابزار سیاست‌گذار پولی در نزدیک کردن نرخ موزون بازار بین بانکی به نرخ سود هدف است. معمولا نیاز بانک‌های بزرگ به منابع بیشتر نقدینگی، سبب استقراض این دسته از بانک‌ها از بازار بین بانکی می‌شود. از سوی دیگر برخی از بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری که با مازاد منابع روبه‌رو هستند به قصد درآمد‌زایی در بازار بین بانکی اقدام به تامین مالی در بازار بین بانکی می‌کنند.

پرداخت سود بالاتر در این معاملات، سبب نوسان میانگین سود بازار بین بانکی می‌شود. در بانکداری کشورهای توسعه یافته محدوده نوسان سود در معاملات بین بانکی از طریق «کریدور نرخ سود» تعیین می‌شود. سقف این کریدور نرخ بهره‌ای است که بانک‌ها بابت استقراض شبانه از بانک مرکزی پرداخت می‌کنند و کف آن نرخ بهره‌ای است که به سپرده بانک‌ها نزد بانک مرکزی تعلق می‌گیرد. به این ترتیب هزینه استقراض از بانک مرکزی بیشتر از هزینه تامین مالی از سوی سایر بانک‌هاست. این عامل سبب تحریک بانک‌ها به استقراض از بازار بین بانکی به منظور تامین کسری مالی می‌شود. از سوی دیگر بالاتر بودن سود در بازار بین بانکی در مقایسه با سپرده‌گذاری نزد بانک مرکزی در بانک‌های دارای اضافه منابع انگیزه قرض‌دهی در بازار بین بانکی را ایجاد می‌کند. بانک مرکزی نیز با تعیین محدوده این راهروی اعتباری، میانگین نرخ موزون نرخ سود در بازار بین بانکی را در راستای هدف‌گذاری شده تعیین می‌کند.

توقف مقطعی کاهش نرخ سود بین بانکی
بنابر آمارهای اعلام شده از سوی مسوولان بانک مرکزی، ارزش بازار بین بانکی در حال حاضر در محدوده 14 تا 15 هزار میلیارد تومان در نوسان است. بنابر آمارهای بانک مرکزی، نرخ موزون سود بین بانکی نیز در مقایسه با سال گذشته در حدود 9 درصد کاهش یافت و در تیرماه سال جاری به محدوده زیر 17 درصد رسید اما به عقیده کارشناسان در ماه‌های اخیر افزایش میل به نقدینگی در پایان تابستان سبب افزایش هزینه استقراض از بازار بین بانکی شده است و در نتیجه روند نزولی نرخ سود بین بانکی که از ابتدای سال گذشته تداوم یافته بود، در ماه‌های اخیر متوقف شد. رسیدن به روزهای پایانی شهریور و نزدیک شدن به فصل شروع مدارس از یکسو و آغاز موج دوم سفرهای تابستانی از سوی دیگر میل به نقدینگی را افزایش داده است.

از سوی دیگر افزایش تقاضای نقدینگی در بازه ماه‌های شهریور تا آبان ماه به دلیل نیاز به منابع مالی برای واردات کالا یکی دیگر از دلایل افزایش نرخ سود بازار بین بانکی است. به عقیده کارشناسان، اعطای تسهیلات به 7500 بنگاه اقتصادی نیز یکی دیگر از دلایل افزایش نیاز بانک‌های تسهیلات دهنده به منابع مالی و افزایش نرخ سود بازار بین بانکی در ماه‌های اخیر بوده است. همچنین «تطبیق نرخ سود سپرده‌های رسمی» در افزایش نرخ سود بازار بین بانکی بی تاثیر نبوده است. کارشناسان عقیده دارند به علت ماهیت فصلی عوامل نوسانات نرخ سود بین بانکی، افزایش نرخ سود ادامه دار نخواهد بود و با شروع نیمه دوم سال و عبور از موج تمایل به نقدینگی، نرخ سود بانکی به روند نزولی خود باز خواهد گشت.

نوسان زیر مدار 20 درصد
به جز نرخ یک شبه که از سوی بانک مرکزی تعیین می‌شود، نرخ ارز در سایر معاملات بازار بین بانکی از طریق بازار و میانگین موزون نرخ سود این معاملات در محدوده اطراف نرخ بازار هدف نوسان می‌کند. بررسی‌ روند نرخ سود بازار بین بانکی نشان می‌دهد که میانگین موزون نرخ سود در بازار بین بانکی در محدوده 6/ 18 درصد نوسان می‌کند. در صورت حذف بانک‌های ناسالم از لحاظ ترازنامه‌ای (که حاضرند نرخ بهره بیشتری برای استقراض پول بپردازند) نرخ سود در محدوده 6/ 18 درصد نوسان خواهد کرد. اما در حضور بانک‌های مشکل دار و وجود بازارهای تامین مالی خارج از بازار بین بانکی نیز میانگین موزون نرخ سود در بازار بین بانکی در محدوده 7/ 19 درصد نوسان می‌کند. نیاز به تامین مالی در ماه‌های اخیر سبب افزایش نرخ استقراض پول در بازار بین بانکی شده است. در این بین نرخ سود عرضه‌کنندگان عمده در بازار بین بانکی بین 5/ 17 تا 5/ 18 درصد قرار دارد.

هر چند برخی از بانک‌ها که داری اضافه منابع هستند و معمولا این بانک‌ها و موسسات مالی کوچک‌تر هستند که با هدف کسب درآمد بیشتر اقدام به تامین مالی با نرخ سود بیش از 20 درصد در بازار بین بانکی می‌کنند. هر چند ممکن است نرخ سود در بازار بین بانکی در برخی از معاملات ماه‌های اخیر بالاتر از 20 درصد بوده باشد، اما تامین مالی عمده در این بازار با نرخ سود در محدوده 5/ 17 تا 5/ 18 درصد انجام می‌گیرد. از این رو میانگین نرخ سود در بازار بین بانکی کمتر از 20 درصد خواهد بود.