جهان اسلام با پذیرش تنوع قدرتمند می‌شود

خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) نوشت:

طارق رمضان معتقد است تنوعی در جهان اسلامی وجود دارد که اگر پذیرفته و مدیریت شود باعث قدرت جهان اسلام خواهد شد و در صورت اینکه آن را نپذیریم موجبات تضعیف جهان اسلام را فراهم خواهد ساخت.

 نشست «تیپولوژی چهره اسلام در جهان» عصر روز گذشته ۹ آبان با سخنرانی طارق رمضان، اندیشمند برجسته جهان اسلام و استاد مطالعات اسلامی معاصر در دانشگاه آکسفورد به همت انجمن ایرانی مطالعات جهان و با همکاری دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در این دانشکده برگزار شد.
رمضان با بیان اینکه استفاده از تفکر انتقادی اهمیت زیادی دارد، گفت:‌ تفکر انتقادی در میان شیعیان و اهل سنت سابقه دارد و نباید در این زمینه از غرب تقلید کنیم. ابتدای کلام سوال اصلی را ارایه می‌کنم. من نمی‌خواهم بدانم چه پاسخ‌هایی به غرب داده‌ایم، بلکه چقدر به تفکر انتقادی شیعی و یا سنی پایبند هستیم؟

این اندیشمند مصری ادامه داد: یکی از نقاط قوت ما تنوع در جهان اسلام است. کسانی مانند هانتینگتون که به ما به عنوان دیگری نگاه می‌کنند، از تنوع که نقطه قوت ماست می‌توانند بر علیه ما استفاده کنند. در نظر هانتینگتون، قدرت قدرتمند از ضعف طرف ضعیف به دست آمده و اگر نتوانیم از تنوع قدرت بگیریم، ضعیف خواهیم شد.

وی ادامه داد: تنوع منبع قدرت است، اما اگر قدرت مدیریت نشود، به ضعف بدل می‌شود و دشمنان همین را به ضعف تبدیل می‌کنند. در گذشته تنوع اسلامی امری پذیرفته شده بود، اما امروز به یک تقابل بدل شده است.
استاد دانشگاه آکسفورد افزود:‌ تصریح می‌کنم که زیبا حرف زدن و از جمله توصیه استفاده از تنوع در جهان اسلام راحت است، اما باید تلاش کرد و بهای تفکر متفاوت را داد. من هشت سال در «پرس تی وی» کار کرده‌ام و همچنین در شبکه‌های اهل‌سنت فعالیت داشته‌ام. من هر دولتی را نقد می‌کنم و این معنای امر به معروف و نهی از منکر است. بهای تلاش من هم این بوده است که مرا به عربستان و امریکا راه نمی‌دهند.

وی ادامه داد: ما می‌دانیم که امت واحده‌ای وجود دارد و ما بخشی از این امت هستیم. اما ما باید در جهان اسلام آزادی فکر و پرسیدن سوالات را داشته باشیم. امروز ما مسلمانان فارغ از ملیت در ذیل جامعه معنوی هستیم. ما باید این تنوع اسلامی را دیده و به رسمیت بشناسیم و نباید جامعه معنوی تحت تاثیر این تقابلات باشد.

رمضان تصریح کرد: با پذیرش این تنوع باید آزادی اندیشه و پرسشگری را پذیرفت که بدون این کار جامعه یک شکل خواهد بود که مورد قبول اسلام نیست. تنوع در صدر اسلام نیز وجود داشت و اصحاب پیامبر هم متنوع بودند. در اسلام ارتباط الهی با خدا به تنهایی صورت نمی‌گیرد. بن‌مایه وحیانت اسلامی به تنهایی به دست نمی‌آید و منوط به پذیرش تنوع است و قرآن ما را از خودخواهی نهی کرده است.

استاد دانشگاه آکسفورد با بیان این که در خصوص تنوع اسلامی باید گفت که سطوح تنوع و محدودیت‌های تنوع مهم است، افزود: هر ادعایی نمی‌تواند اسلامی باشد. سنی، شیعه و عبادی، برادران و خواهران مسلمان هم هستند. پذیرش این مسئله گام اول در خصوص سطوح تنوع اسلامی است. ما توافق نداریم که اصول فقه توسط امام جعفر صادق(ع) تاسیس شده یا امام شافعی، اما همه موافق‌اند که این سه دسته یادشده مسلمان‌اند. ما حق نداریم همدیگر را متهم کنیم که کمتر مسلمان هستیم.

وی ادامه داد: اصول فقه می‌پرسد که منابع از کجا می‌آید؟ از عقل، کتاب یا از منبعی دیگر؟ اخباریون یا اشعریان متن را منبع اصلی می‌دانند. اگر عقل هم از منابع باشد در این صورت علم و محصولات علمی، دینی خواهد بود. سنت شیعی سریع‌تر از اهل سنت عقل را می پذیرد.

رمضان تصریح کرد: ما مسلمانان درباره چارچوب‌های عملی توافق داریم، اما در نحوه اجرا توافق نداریم. به بیان دیگر در لزوم انجام نماز، روزه و ... توافق داریم اما در نحوه اجرا تفاوت وجود دارد. از این رو گفت‌وگو میان فرق اسلامی گفت‌وگوی درون دینی است، اما برای مثال گفت‌وگو با احمدیه گفت‌وگویی درون دینی نیست، زیرا این فرقه معتقد است که پیامبری پس از پیامبر اسلام وجود دارد.
وی ادامه داد: مسلمانان به قدرت واحد خدا اعتقاد دارند و اینکه مربی داریم به این معنا نیست که مربی پرستیده شود. این خداست که ما را راهنمایی می‌کند و این خود خداست که پرستیده می‌شود. در تفکر صوفی هم اگر منجر به پرستش فرد مربی شود راه غلطی پیموده شده است. مربی به جای ما فکر نمی‌کند و نمی‌تواند در قیامت مسئولیت را متوجه مربی دانست.

استاد دانشگاه آکسفورد افزود: ما باید مراقب باشیم فرهنگ به متن غلبه نیابد و ما تلاش کنیم از قرآن دلیلی برای فرهنگ خودمان نیاوریم. برای مثل دلیلی که در برخی کشورها برای تبعیض فرهنگی علیه زنان که در فرهنگ‌شان وجود دارد، از قرآن دلیل می‌آورند. همچنین ما از نظر سیاسی دیدگاه‌های متفاوتی داریم، اما نمی‌توانیم بگوییم رویکرد سیاسی اسلامی‌تر از دیگر رویکردهاست.

رمضان تصریح کرد: در خصوص کسانی که مسلمان نیستند هم نباید همه آنها را غیر مسلمان بخوانیم و از آنجا که تنوع در قرآن به رسمیت شناخته شده است، باید بگوییم غیر مسلمان دقیقا چیست؟ ملحد، مسیحی و یا چه چیز دیگری است؟ اینکه ما در اسلام اخلاق جنگ داریم و داعش مخالف این اخلاق عمل می‌کند، دلیل نمی‌شود که آن‌ها را غیر مسلمان بدانیم، زیرا در این صورت مانند آنها عمل کرده‌ایم. ایشان عملکردی غیر اسلامی دارند اما به هر حال مسلمان هستند.

وی در پایان گفت: خیلی از ما در ساحت شخصی روشنفکریم، اما در ساخت اجتماعی دگم عمل می‌کنیم، سوال من این است که ما در روز با چند نفر که با ما متفاوتند تعامل جدی داشته‌ایم؟