اولویت رهنمود بر سیره معصومین(ع) در مدیریت مناظرات

خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا) نوشت:

حجت‌الاسلام عابدینی معتقد است که توجه به رهنمود معصومین بر توجه به سیره ایشان در مدیریت فرایند مناظرات اولویت دارد و براساس حدیثی از امام حسن مجتبی(ع) وی بهترین خصلت در مناظره را اخلاق و بدترین خصلت را مراء می‌داند.

حجت‌الاسلام عابدینی‌گیلانی، مولف کتاب «مفاخر شیعه»، در پاسخ به اینکه مناظره در قرآن و سیره معصومین چه جایگاهی دارد، گفت: جایگاه ویژه‌ای برای مناظره در دین منظور شده است، البته در تعاملات بشری هم مناظره یکی از راه‌های مرسوم است. مناظره چند نوع است که یکی از انواع آن را می‌توان مناظره بین ایمان و کفر عنوان کرد. نوع دیگر مناظره وقتی است که دو مسلمان به مناظره با هم می‌نشینند که این دو با هم متفاوت است.

عابدینی‌گیلانی ادامه داد: در روایات حضرت رسول(ص) آمده است «نحن مجادلون فی سبیل الله» و افتخار ما این است که معصومین(ع) با مناظرات و استدلال دیگران را قانع کرده و به دین دعوت می‌کردند.

وی افزود: مناظرات بین ایمان و کفر و مناظره بین دو مسلمان باید با هم تفکیک شود. تصور غالب از مناظره مربوط به مناظره میان ایمان و کفر است. مناظره در سنت اسلامی با مناظره‌هایی که در جهان امروز می‌شود، متفاوت است. در خصوص مباهله، پیامبر می‌خواستند مسیحیان را قانع کنند که دین اسلام دین حق است و استدلال‌هایی آوردند و ما این قضیه را در زندگی معصومین(ع) هم داریم و امام رضا(ع) به مناظره با سخنگویان عالمان ادیان دیگر پرداختند و ایشان با دلیل به رسالت تبشیری خود عمل می‌کردند.

مولف کتاب «مفاخر شیعه»، تصریح کرد: خداوند در قرآن نیز می‌فرمایند «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ: با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه‏‌اى] كه نيكوتر است مجادله نماى»(نحل، ۱۲۵). بنابراین یکی از بهترین کارها این است که با دیگران به مناظره بنشینیم و خداوند از صفات بارز مومنان اقدام به مناظره و مجادله صحیح را مورد اشاره قرار داده است.

عابدینی‌گیلانی با بیان اینکه مناظره در مواقع سیاسی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، گفت: گفت‌وگوهای داخل جهان اسلامی باید با گفت‌وگوهایی که با کفار داریم، متفاوت باشد و باید از قواعدی پیروی کند که به نتایج مطلوب برسد. نباید گفت‌وگویی که در مقابل هم داریم آلوده باشد و ما باید با گفت‌وگویی صحیح و سالم دیدگاه‌مان را ارائه دهیم. خداوند در قرآن از نزاع پرهیز می‌دهد و ما در مناظره باید بر اساس یک قانون انجام شود. یکی از مشکلات ما این است که مناظرات ما از قانون خاصی پیروی نمی‌کند و همین‌طور گفت‌وگویی آزاد صورت می‌گیرد.

وی ادامه داد: مناظره ۳ قانون اصلی دارد که از قرآن کریم و روایات می‌توان آن‌ها را‌‍ استنباط کرد. یکی از اصول مناظره این است که هدف نباید تخریب طرف مقابل باشد. نباید آبروی طرف مقابل را ریخت. در حدیثی قدسی می‌خوانیم خداوند می‌فرماید، اگر آبرو یا حق مومنی خورده یا تخریب شود، من ورود می‌کنم و حق او را می‌گیرم. حضرت فرمود آبروی مومن سه برابر کعبه است. از این رو وقتی با مومنی مناظره می‌کنیم، نباید آبروی او را بریزیم. هدف از مناظره خیرخواهی است وقتی برای مثال در انتخابات مناظره‌ای صورت می‌گیرد، طرفین می‌خواهند خدمت بکنند، کسی که به دنبال تخریب دیگری است، چطور می‌تواند در پی آباد کردن کشور باشد؟ پس اولین رکن اساسی مناظره این است که هدف‌مان خیرخواهی باشد و نه تخریب طرف مقابل.

مولف کتاب «مفاخر شیعه»، افزود: نکته دوم این است که به هر دری نزنیم که حرف خود را به کرسی بنشانیم. نمی‌توان از هر گروه و ارگانی اسم برد یا از گروهی که طرد شده است حمایت کرد. برای مثال در انتخابات اخیر از برخی افراد که گذشته خوبی نداشتند استفاده شد که این مناسب نبود.

وی تصریح کرد: نکته سوم این است که وقتی برای مناظره آمدیم با بهترین خصلت وارد مناظره شویم و بدترین مناظره را کنار بگذاریم. بدترین خصلتی که به ضرر خود و جامعه اسلامی مراء است. مراء یعنی رد حرف طرف مقابل، حتی اگر صحیح باشد. معنای دوم مراء این است که با اهانت و گستاخی، سخنی را مطرح کند که طرف مقابل شکست بخورد. امام صادق(ع) فرمود بدترین خصلت برای انسان مراء است. اگر نقدی وجود دارد مطرح می‌شود و نباید تخریب کرد.

عابدینی‌گیلانی ادامه داد:‌ امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید: بهترین خصلت‌های نیک اخلاق خوب است. بنابراین بهترین خصلت در مناظره اخلاق خوب است و باید در مناظره با به یادداشتن این حدیث حاضر شد.

مولف کتاب «مفاخر شیعه»، در پاسخ به این پرسش که روش مناظره نزد اهل بیت(ع) را چگونه ارزیابی می‌کند،‌ گفت: حتما باید به طرفین مناظره توجه کنیم. بارها گفته‌ می‌شود چون اهل بیت(ع) این‌گونه امر به معروف یا مناظره می‌کردند، ما هم باید این‌گونه مناظره و گفت‌‎‌وگو کنیم. این طور نیست و ما باید ببینیم سفارش ایشان چه بوده است و نه اینکه نحوه مناظرات ایشان چطور بوده است. باید نحوه مناظرات را در نظر گرفت، اما اولویت با سفارشات و رهنمودهایی است که در این مورد فرموده‌اند. جایی امام علی(ع) در مقابل کفار قیام می‌کنند و گاهی به مناظره با کفار می‌نشینند. جایگاه ائمه(ع) با ما زمین تا آسمان متفاوت است.

وی ادامه داد: بسیاری می‌گویند مگر امام علی(ع) در مقابل فلان کسی که فاسق بود، شمشیر نکشید، پس من هم امروز باید با فلان فردی که فاسق است، دست به یقه بشوم. این طور نیست. باید دیدی امیرالمومنین(ع) در چه جایگاهی بود. شما همین قضیه مباهله را نگاه کنید و یا رفتار ایشان با ناکثین، قاسطین،‌ مارقین و ... را بیبینید. صلح امام حسن(ع) را در نظر بگیرید یا قیام امام حسین(ع)را، اگر این رویداد‌ها را در کنار هم بگذارید بدون خواندن تاریخ احساس خواهید کرد که ائمه رفتارهای متناقضی داشته‌اند.

عابدینی‌گیلانی تصریح کرد: جایگاه و اقتضائات تاریخی یک امام با با امام دیگر متفاوت بوده است. زمان امام حسن(ع) شرایط به گونه‌ای بود که ایشان مجبور بودند صلح را بپذیرند و در زمان امام حسین(ع) شرایط طوری بود که ایشان احساس کردند واجب است قیام کنند.

وی ادامه داد: ما در زمانی هستیم که جمهوری اسلامی مستقر است و اکثریت مردم هم مسلمان هستند، پس ما باید در مناظرات‌مان اخلاق حسنی(ع) و حسینی(ع) و اهل بیتی را داشته باشیم. شما نگاه کنید امام رضا(ع) وقتی با یک مسیحی مناظره می‌کند با استدلال و دلیل او را قانع می‌کند و شما می‌بینید در احادیث اهل بیت(ع) سفارش به گفت‌وگوی با عقل و دلیل شده است. روش‌های مجادله ائمه نیز تفاوت‌هایی با هم دارد، اما روش‌ها همه عقلی است.

عابدینی‌گیلانی در پاسخ به این پرسش که آیا مناظره برای ارتقا آگاهی صورت می‌گرفته است و یا به عنوان اقتضا تاریخی انجام می‌شده است؟ گفت تمام اعمال ائمه(ع) مبتنی بر خیرخواهی بوده است. امام حسین(ع) در روز عاشورا استدلال مطرح می‌کند، بلکه یک نفر اینجا هدایت شود و این بسیار مهم است که ایشان به دنبال خیرخواهی بوده‌اند و حتما از مناظره و استدلال استفاده می‌کردند.

مولف کتاب «مفاخر شیعه» افزود: در بسیاری از مناظراتی که معصومین(ع) پیش می‌بردند، کسانی که در مقابل قرار داشتند، پشیمان می‌شدند و این مورد پذیرش معصومین قرار می‌گرفت. شما اگر نگاه کنید، می‌بیند اهمیت دین خدا نزد معصومین به چه شکل بوده است. امام حسن(ع) قیام کردند و لشگری عظیم را تشکیل دادند و اما معاویه خیل عظیم این لشگر را با پول خرید و وقتی تمدن روم به اختلاف میان معاویه و امام حسن پی‌برد، تلاش کرد که به تمدن اسلامی حمله کند و یکی از دلایل صلح امام حسن جلوگیری از ضربه‌ای بود که روم می‌خواست به حکومت اسلامی بزند و این نشان می‌دهد اهل بیت(ع) ما دین خدا و اسلام آوردن و هدایت آوردن افراد برایش مهم بود و به مناظره به چشم رقابت نگاه نمی‌کردند.

وی تصریح کرد: حضرات معصومین(ع) برای هدایت افراد به مناظره می‌نشستند و هدف آنها خیرخواهی بود و اهل بیت(ع) برای این کار همواره رعایت نهایت اخلاق و رفتار پسندیده در مناظرات را در نظر داشتند. در توحید مفضل آمده است که مفضل می‌گوید دیدم دو نفر از کفار شرک می‌گویند و با تندی با آنها برخورد کردم و این دو کافر به من گفتند که امام تو، امام صادق(ع) است که چنین رفتاری ندارد و با اخلاق نیکو این کار را انجام می‌دهد و این نشان دهنده اخلاق پسندیده ایشان بوده است.

عابدینی‌گیلانی با بیان اینکه باید بین مناظراتی که با طرف‌های مختلف انجام می‌شده است تفکیک کنیم، گفت:‌ تاکید می‌کنم زمانی مناظره بین شیعه و سنی، دو دین مختلف، دو شیعه یا دیندار و بی دین و ... برگزار می‌شود و در این مناظرات نحوه استدلال‌هایی که می‌شود باید متفاوت باشد، اما در تمام این مناظرات باید از اخلاق اسلامی پیروی کنیم و این مناظرات باید در قالبی قانون‌مند انجام شود و ما در میان علمای خود داشتیم کسانی که پیروان مکاتب دیگر را قانع می‌کردند و با گفتاری که داشتند گرایش ایشان را به سوی دین حق سوق می‌دادند و این ناشی از گفتار و کردار ایشان بوده است.

وی در پایان گفت:‌ اگر یک مسلمان و شیعه بخواهد مناظره بکند باید خدا را در نظر بگیرد و از اهل بیت(ع) و توصیه‌های ایشان استفاده کند و طرف مقابل را با جاذبه ایمان دعوت کند.