تشریح حوزه‌های پژوهش در مطالعات حدیثی

خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا) نوشت:

حجت‌الاسلام مهدوی‌راد با تشریح آسیب‌های نقل در پژوهش دینی به حوزه‌هایی که در مطالعات حدیثی جای کار دارد اشاره کرد.

نشست «عرصه‌های پژوهش در علوم قرآنی و حدیث» بعد از ظهر امروز (۲۱ آذر)، با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد‌علی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی دانشکده فقه و فلسفه پردیس قم دانشگاه تهران، از ویژه‌نامه‌های هفته پژوهش به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این موسسه پژوهشی برگزار شد.

 مهدوی‌راد سخنان خود را در خصوص پژوهش قرآنی آغاز کرد ‌و گفت: بحث امروز من مهم و حساس است. نگاه من به نقش نقل در پژوهش است. من نمونه‌های متعددی را عرض خواهم کرد و معتقدم هر چند نقل اهمیت خود را دارد، گاهی گستره فراوان و سیطره نقل، محقق و متکلم را محدود می‌کند و پژوهشگر در چارچوب نقل می‌ماند.

وی با بیان اینکه این بحث پیشینه خود را در آرای اندیشمندی سوری می‌یابد، تصریح کرد: تعریف سنت مبهم است، برای مثال جایگاه فعل در سنت نامعین است و جای کار زیادی دارد. وقتی می‌گوییم سنت حجت است، دامنه این حجیت کجاست. از قرن هشتم در شیعه این بحث محدود شده اما آن بحث را در علامه و محقق حلّی و محقق قمی زیاد می‌بینیم و آیت‌الله سیستانی نیز زیاد در این خصوص بحث کرده است. پیامبر به عنوان شخص خود، زعیم، معلم و ... صحبت کرده است، اما کجا این اقوال حجت است.

وی با بیان اینکه هشتاد درصد سنت قطعی از طریق خبر واحد است، گفت: حوزه سنت حساسیت‌های زیادی دارد. آیت‌الله بروجردی می‌فرمودند که اکثریت بزرگ روایات مانقل به معنا شده است که می‌تواند حساسیت زیادی را ایجاد کند. همچنین هیچ کدام یک از کتب حدیثی ما نسخه اصل ندارد.

مهدوی‌راد افزود: ما خیلی راحت از کنار جایگاه مذهب راوی در وثاقت حدیث گذشته‌ایم، آن را قبول کرده‌ایم اما به آن عمل نکرده‌ایم.

وی تصریح کرد: اگر ما سنت قطعیه به عنوان سنت واحد قطعیه پذیرفته‌ایم، در این جایگاه ائمه در سنجش با قرآن معلم‌اند و یا مفسر؟ اگر مفسر باشند تفسیر را هم به ما داده‌اند، اما اگر معلم باشند راه تفسیر را به ما آموخته‌اند. به نظر من ائمه هم معلم و هم مفسرند. علامه معتقد بود بر مبنای روش قرآن به قرآن، ائمه معلم‌اند و راه تفسیر را باز کرده‌اند.

مهدوی‌راد با بیان اینکه در روایات تفسیری ضعف‌های زیادی وجود دارد، گفت: با این همه روایت بسیار مهم است و ما با احادیث می‌توانیم به توسعه معنایی قرآن برسیم.

وی گفت: در حوزه حدیثی دو موضوع جای کار دارد. اول معنا کردن روایت با روایت است. می‌توان روایاتی که به معنای روایات دیگر معنا شده است را مورد پژوهش قرار داد.موضوع دیگر پژوهش حدیثی، تفسیر روایات بر اساس حدیث است. امام هادی(ع) روایتی از امام صادق(ع) را با آیات تفسیر کرده‌اند. حدیث منزلت توسط یک عالم لبنانی توسط آیات تفسیر شده است.

وی ادامه داد: با توجه به همه اهمیت حدیث مشکل‌آفرین هم است و گاهی باعث شده است متکلم، فقیه و مفسر بزرگی راهش را گم کرده است. نمی‌توان گفت دیگران چنین کرده‌اند ما هم این کار را انجام دهیم.

مهدوی‌راد با بیان اینکه بعضا روایات محقق را محدود می‌کند، گفت: مشهورترین مورد حدیثی است که می‌گوید خلقت زن از دنده چپ مردآفریده شده است. این حدیث کورکورانه نقل شده است. در حالیکه رشیدرضا نظر دیگری داشته و این حدیث را قبول نکرده است.

وی افزود: شبهاتی که بر علیه اسلام توسط برخی از مستشرقین بیان شده است، بر اساس احادیث جعلی بوده است. متاسفانه برخی از این روایات به صورت گسترده نقل شده است و بسیاری از بزرگان این احادیث را نقل کرده‌اند. سیطره نقل باعث شده است که تناقض برخی احادیث مجعول با احادیث صحیح هم مطرح نشود.

وی افزود: شیخ طوسی معتقد بود زن نمی‌توان قاضی شود، زیرا کاری این کار شرعی است درحالی که از پیامبر روایت داریم که امتی که رهبر زن داشته باشد به فلاح نمی‌رسد، درحالیکه  این روایت در منابع شیعی سند ندارد اما در منابع سنی روایت شده و راوی آن ابوبکره است که در جنگ جمل نقل می‌کند که روایتی به  یادم افتاد که مرا نجات داد و آن این بود که بعد از آنکه خبر شاه شدن پوراندخت در ایران به پیامبر رسید این حدیث را فرمود، این در حالی است که باستانی پاریزی اشاره می‌کند که پوراندخت در زمان عمر به شاهی رسیده است و ابوبکره نمی‌توانسته است که آن را از پیامبر شنیده باشد.

مهدوی‌راد تصریح کرد: گاهی نقل راه‌سازی می‌کند و محقق هر که باشد در آن راه حرکت کرده و به نتیجه‌ای می‌رسد که آن حدیث ایجاب کرده است.