عدم تشخیصِ درد و درمان وحدت اسلامی

حجت‌الاسلام روشن‌ضمیر معتقد است که ما نتوانسته‌ایم درد و درمان وحدت اسلام را درست تشخیص دهیم؛ لذا توصیه می‌کنم مسلمانان به منابع قرون اولیه بازگشته و بتوانند همانند آن دوره نوعی همزیستی با هم داشته باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدابراهیم روشن‌ضمیر، استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی است.

وی کتاب «جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی» را تالیف کرده و مقالات زیادی را مانند «معرفی و نقد التفسیر الاثری الجامع»، «درآمدی بر معرفی مستشرقان و قرآن پژوهی» و «نقد و بررسی دیدگاه خاورشناسان درباره پیامبر اسلام(ص)» را نگاشته است.

گفت‌وگو با وی بیشتر معطوف به وضعیت موجود وحدت در جهان اسلام و علل آن بود. روشن‌ضمیر وضعیت موجود را محصول درون جامعه اسلامی می‌داند. او عوامل تفرقه در جهان اسلام را درونی دانسته و معتقد است که ما درد و درمان مسئله وحدت را تشخیص نداده‌ایم و مداحان و سخنوران دینی ما بذر تفرقه می‌کارند. او همچنین بر آن است که ما محبت اهل بیت(ع) را از عاملی برای وحدت به عامل تفرقه بدل ساخته‌ایم. روشن ضمیر شیعه و سنی را به بازگشت به منابع ۴ قرن اولیه خود فرا خوانده و در پایان توصیه می‌کند اگر ما نمی‌توانیم به وحدت مطلق یا نسبی برسیم، بهتر است بتوانیم همزیستی داشته باشیم.

در ادامه مشروح گفت‌وگو حجت‌الاسلام و المسلمین روشن‌ضمیر با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، را می خوانیم:

روشن ضمیر در پاسخ به این پرسش که وضعیت کنونی وحدت اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: ما در خصوص وحدت منابع و تاکیدات زیادی داریم، همابش‌ها و کنفرانس‌های متعددی در این خصوص انجام داده‌ایم، منتهی مشکل ما این است که درد و درمان مسئله وحدت و عوامل خنثی‌کننده آن را در نظر نگرفته‌ایم.  

وی ادامه داد: عامل تفرقه در جهان اسلام به خصوص در سال‌های اخیر را دشمن معرفی کرده‌ایم و این‌طور تصور شده است که اگر روزی دشمنی وجود نداشته باشد و خبر از صهیونیسم، آمریکا و بریتانیا نباشد، ما اختلافی در جهان اسلام نخواهیم داشت و این نشان می‌دهد که ما درد را در جهان اسلام به خوبی نشناخته‌ایم.

نویسنده کتاب «جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی» با بیان اینکه ریشه و عامل اصلی اختلاف میان مسلمانان در داخل است، گفت: آنچه دنیای غرب و دشمنان انجام می‌دهند سوءاستفاده از تفرقه‌هایی است که در داخل جهان اسلام وجود دارد. آنها عامل تفرقه به معنای اصلی نیستند و این عامل در درون ماست، آنها از این عامل به‌خوبی استفاده می‌کنند و قهرمان استفاده از وضعیت تفرقه‌آلود در جهان اسلام هستند. 

این استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی، افزود: ما چون عامل را همیشه دشمن تلقی کرده‌ایم، از دورن غافل شده‌ایم. البته نباید دشمن را در نظر نگرفت، اما نباید همه مسئله را دشمن معرفی کرد. اگر فهمیدیم که منشأ اختلاف در دورن است باید به خود بپردازیم. اما چرا برغم کارهایی که انجام شده است، ما به وحدت نرسیده‌ایم؟ در کنار عدم تشخیص درد و درمان وحدت ما کارهای انجام داده‌ایم که کارهای ما برای وحدت خنثی می‌کند. 

عامل وحدت را به عامل تفرقه بدل کرده‌ایم
نویسنده مقاله «معرفی و نقد التفسیر الاثری الجامع» تصریح کرد: از طرفی ما شعار وحدت می‌دهیم و می‌گوییم خدا، قبله و پیامبر ما واحد است، اما از طرفی در درون جامعه اسلامی اعم از شیعه و سنی کسانی هستند که طرف مقابل را تحریک می‌کنند. در هر دو گروه وجود دارد و ممکن است در گروهی بیشتر وجود داشته باشد و اگر ما می‌خواهیم به وحدت برسیم، باید این‌ها را علاج کنیم. 

روشن‌ضمیر با طرح این پرسش که مداحان و سخنرانان مذهبی ما در سال‌های اخیر چه کاری انجام می‌دهند؟ گفت: مداحان و سخنرانان مذهبی ما در حال کاشتن بذر تفرقه در جهان اسلام هستند ولو ما به زبان شعار وحدت می‌دهیم. خیلی وقت‌ها مداح ما به صورت مکرر بر دشمنان اهل بیت(ع) تاکید می‌کند. خوب امروز ما در جهان اسلام چند نفر دشمن اهل بیت(ع) داریم؟ من به جرئت ادعا می‌کنم ما در جهان اسلام هیچ‌ گروه سامان‌یافته‌ای که عنوان دشمنی اهل بیت(ع) را داشته باشد و یا به این مسئله اعتقاد داشته باشد، نداریم. 

نویسنده مقاله «درآمدی بر معرفی مستشرقان و قرآن پژوهی» افزود: مشکل این‌جاست که ما درست تشخیص نمی‌دهیم و عمل می‌کنیم. ما آنچه که می‌توانست به عامل وحدت باشد، به عامل تفرقه تبدیل کرده‌ایم. ما می‌توانستیم از محبت اهل بیت(ع)  که همه فرق اسلامی کم و بیش به آن تاکید دارند، به عنوان عامل وحدت استفاده کنیم. البته درست است که شیعه افزون بر محبت اهل بیت(ع) به حجیت و امامت آنها قائل است و اهل سنت به این قسمت قائل نیستند، اما در بحث اصل محبت و حرمت اهل بیت(ع) ما و آنها مشترک هستیم اما مداحان و منبری‌های ما چه کار می‌کنند؟

این استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی ادامه داد: حتی من می‌‍خواهم برای نمونه عرض کنم، بیشترین کسی که دشمنی با شیعه دارد ابن‌تیمه است، شما کتاب منهاج السنه او را نگاه کنید؛ در اکثر مواردی که دراین کتاب دیده‌ام، به خصوص بخشی که در جلد چهارم و در خصوص اهل بیت(ع) دارد، در تمام این کتاب تعاریف بسیار زیادی می‌بینید که از اهل بیت(ع) شده است. شما در خصوص حضرت امام علی(ع) گرفته تا از حضرت امام حسن(ع)، حضرت زهرا(س) و امام سجاد(ع) تعبیرهای بسیار زیاد و عجیبی دارید که تمجید می‌کند. البته او به شیعه اتهاماتی می‌زند که نارواست اما در اصل محبت اهل بیت(ع) مشترک است. 

نویسنده مقاله «نقد و بررسی دیدگاه خاورشناسان درباره پیامبر اسلام» تصریح کرد: جالب این است که برخی از منبری‌های ما همین قسمت‌ها را می‌خوانند و بعد به جای اینکه به این تاکید بکنند که ما با اهل سنت مشترکاتی داریم که باید به این مشترکات تاکید بکنیم و اختلافات را محدود بسازیم می‌گویند که مردم ببینید که دشمنان اهل بیت‌(ع) هم در خصوص ایشان چنین حرف می‌زنند و این مطلبی که می‌توانست به عنوان عامل وحدت مطرح باشد، همین را به عامل تفرقه تبدیل می‌کنند. 

روشن‌ضمیر ادامه داد: مداحان و سخنرانان ما تعبیر می‌کنند که دانشمندانی مانند ابن‌تیمه از اهل سنت دشمن اهل بیت(ع) هستند، منتهی برغم این دشمنی نمی‌توانند فضایل برجسته آن بزرگواران را انکار کنند، در حالی که باید مثبت به قضیه نگاه کنیم، اهل بیت(ع) آن‌قدر دارای کرامت هستند که همه جهان اسلام به محبت، بزرگواری و پاکی ایشان اعتقاد و اطمینان دارند و این یکی از نکات اساسی است که می‌تواند عاملی برای وحدت باشد.

به مقدسات یکدیگر توهین می‌کنیم
نویسنده کتاب «جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی» با بیان‌ اینکه ما در متون دینی خودمان چه در میان اهل سنت و چه در شیعه موارد متعددی داریم که به مقدسات همدیگر توهین کرده‌اند، گفت: این مسئله را ما باید به گونه‌ای حل بکنیم، مادامی که اینها وجود داشته باشند، استخوان لای زخم هستند و هر چه ما شعار وحدت بدهیم، بی‌فایده و به دورویی تعبیر خواهد شد، زیرا چنین خواهد بود که دو طرف تنها شعار وحدت می‌دهند، اما از طرفی دیگر نصوص دینی‌شان همدیگر را کافر و منافق می‌داند. 

روشن‌ضمیر افزود: متاسفانه ما در منابع اهل سنت به خصوص وهابی‌ها موارد بسیاری داریم که این‌ها شیعه را کافر می‌دانند. از طرف دیگر متاسفانه ما در منابع خودمان مواردی را داریم که اهل سنت را به مخالف، منافق و کافر واقعی تعبیر کرده‌اند. این‌ها تعابیری است که باید برای آنها راه چاره‌ای اندیشه شود. 

این استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی تصریح کرد: ما تا در خصوص این بخش‌ از منابع دینی خودمان تجدید نظر نکنیم، متهم خواهیم شد به اتحاد سیاسی، به این معنا که هر دو طرف همدیگر را متهم خواهند کرد که شما دارید از یک اتحاد دم می‌زنید چون فعلا قدرت‌تان نمی‌رسد که ما را حذف کنید، اما متون دینی‌تان دشمنی را اثبات کرد‌ه‌ است. 

چگونه باید در منابع تجدید نظر کنیم؟
نویسنده کتاب «جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی» در پاسخ به این پرسش که برای رسیدن به نوعی وحدت برسیم چگونه باید در منابع‌مان تجدید نظر کنیم و نحوه برخورد اهل بیت(ع) با اهل سنت در زمان خود، چگونه بوده است؟ گفت: امکان ندارد برای مشکلی که در طول بیش از هزار سال به وجود آمده است یک نسخه پیچید و انتظار داشت که مشکل را حل کرد و البته می‌توان از ابعاد آن کاست و مشکل را کم‌تر کرد، به شرط آنکه همتی وجود داشته باشد که متاسفانه در دو طرف وجود ندارد. 

روشن‌ضمیر افزود: بهترین راه در خصوص نسبت شیعه و سنی این است که ما بر مشترکات‌مان و بر کف اعتقاد و مبنا تاکید کنیم که افزود بر خدا، قبله و کتاب واحد محبت اهل بیت(ع) است.
این استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی ادامه داد: ما باید به صدر اسلام و به دوره حضور ائمه(ع) برگردیم. همان طور که شما اشاره کردید، ما در دوره حضور ائمه(ع) نه اینکه اختلاف سلیقه نداشتیم که داشتیم و البته به‌شدت امروز نبود، اما ما در سیره اهل بیت(ع) مماشات، همراهی و همزیستی با اهل سنت را می‌بینیم و به آن توصیه‌های اکیدی هم شده است که ما این‌ها را رها کرده‌ایم.

روشن‌ضمیر تصریح کرد: متأسفانه ما متون اولیه را رها کرده‌ایم و به سراغ متون پس از قرن پنج و شش و متونی مانند بحارالانوار آمده‌ایم که متقن هم نیستند. خود علامه مجلسی و برخی از بزرگان ما به این مسئله تصریح دارند که احادیثی که در بحارالانوار یا در برخی دیگر از کتب جمع شده‌اند، قصه و داستان هستند و از سندیت کافی برخوردار نیستند. وقتی ما می‌خواهیم حدیثی از بحار نقل کنیم، ابتدا شروع به تعریف از علامه مجلسی می‌کنیم که ایشان فضیلت زیادی داشته که در واقع هم داشته‌اند، بعد به گونه‌ای روایتی نقل می‌کنیم که برای عوام ما تلقی می‌شود، این روایات کاملا صحیح هستند، درحالی که من به جرئت عرض می‌کنم، بسیاری از این مباحثی که تحت عنوان اختلاف شیعه و سنی مطرح می‌شود، سندیت قابل توجهی ندارند. بسیاری از اینها داستان، قصه و سوءبرداشت‌هایی هشتند که پس از قرون پنجم و ششم انجام شده است. 

نویسنده کتاب «جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی» با بیان اینکه احادیث بیان‌کننده اختلاف پیش از قرن پنج و شش سابقه ندارد، گفت: اگر به منابع حدیثی اهل سنت مانند موطأ مالک در قرن دوم، مسند احمد بن حنبل، صحاح سته، مستدرک حاکم نیشابوری و مصابیح السنه فراء بغوی نگاه کنید در این‌ها شما جز فضائل ائمه(ع) چیزی نمی‌بینید، البته برای دیگران هم فضیلت نقل کرده‌‍اند، اما در خصوص اهل‌ بیت(ع) آنها نکات منفی ندارند. در منابع اولیه ما نیز مانند اصول کافی، من لایحضر الفقیه و ... توهین شدیدی به منابع اهل سنت نمی‌بینیم و عمده اینها متاسفانه در هر دو طرف بعدا به وجود آمده است. از این‌رو بهترین راه است که ما به گذشته برگشته و آن را ببینیم که اگر این کار را می‌کردیم این مشکلات به وجود نمی‌آمد.

اگر وحدت نشد، به دنبال همزیستی باشیم
این استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی در پاسخ به این پرسش که این ادعا که وحدت محال است و باید به‌نوعی از همزیستی رسید که به حقوق طرف مقابل قائل باشد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: قطعا این گونه است، ما در وهله اول باید در خصوص وحدت تلاش کنیم اما اگر موفق نشدیم به آن برسیم، باید به سوی همزیستی پیش برویم.

نویسنده کتاب «جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی»  افزود: من قبول دارم که وحدت صد در صدی غیر قابل رسیدن است، اما می‌توان اگر وحدت را نسبی بگیریم، قابل تحقق است، به شرطی که همت و اراده و حسن نیتی وجود داشته باشد. اما در وضعیت فعلی با اختلافاتی که در جهان اسلام وجود آمده و پدرکشتگی‌هایی که صورت گرفته است، این وضعیت غیر‌قابل دسترس است، اما حداقل این راه وجود دارد که ما می‌توانیم به همزیستی و منافع مشترک فکر بکنیم. 

روشن‌ضمیر در پایان گفت: این کاری است که دنیا هم دارد انجام می‌دهد، متأسفانه هر چه زمان می‌گذرد، کشورهای غربی به سوی همگرایی می‌روند، اما در کشورهای شرقی و اسلامی نوعی واگرایی ملاحظه می‌شود. حداقل اگر کسی به فکر وحدت کامل یا وحدت نسبی هم نیست باید به فکر منافع مشترک بوده و ترویج همزیستی باشیم.