شبستری و امتناع روشنفکران از مناظره

خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا) نوشت:

مجتهدشبستری پس از دعوت از مراجع‌عظام به مناظره به هیچ یک از نقدهایی که شده جواب مستقیمی نداده است، با توجه به پیشینه این رفتار در میان روشنفکران، به نظر می‌رسد این جریان از مناظره امتناع داشته باشد.

طی چند روز اخیر آیت‌الله رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و حجت‌الاسلام و المسلمین خسروپناه، رییس موسسه حکمت و فلسفه ایران، که هر دو عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز هستند، طرح بحث دعوت مراجع عظام برای مناظره از سوی محمد مجتهد‌شبستری را به چالش کشیده‌اند و البته پاسخی از سوی وی دریافت نکرده‌اند.

دیروز بود که محمد محمدرضائی، نماینده آیت‌الله‎العظمی سبحانی نیز از محمدمجتهد شبستری دعوت کرد تا با او مناظره کند و البته وی هنوز پاسخی در این خصوص نیز نداده است.

«من تنها با مراجع مناظره می‌کنم»
پیشینه تاریخی آنچه امروز مطرح است به ۲۵ مهر سال جاری باز می‌گردد که طی آن یکی از سخنرانی‎های مجتهدشبستری در دانشگاه امیرکبیر لغو شده بود و به نقل از سایت مجتهدشبستری،  رییس دانشگاه در این خصوص گفته بود «چون آقای مجتهد شبستری در سخنرانی‌های خود مطالب جدیدی درباره دین طرح می‌کند باید کسی در جلسه ایشان حضور داشته باشد تا سخنان او را پاسخ بگوید» شبستری نیز در واکنش به این مسئله، پس از نزدیک به دو ماه در اواخر ماه گذشته و با توجه به اینکه نقدهایی را در خصوص اعتبار علم فقه و اجتهاد فقهی مطرح کرده است، درخواست کرد که با مراجع تقلید مناظره کند.

«مجتهد‌شبستری حرف جدیدی برای گفتن ندارد»
اولین واکنش جدی به این مناظره‌طلبی از سوی خسروپناه صورت گرفت. وی با بیان اینکه «چندی پیش جناب شبستری از مراجع درخواست مناظره کرد و جمعی از محققان حوزوی از جمله این کمترین برای مناظره با ایشان اعلام آمادگی کردند. تشکل‌های مختلفی از جمله انجمن اسلامی دانشگاه امیرکبیر و بسیج دانشجویی دانشگاه تهران با بنده تماس گرفتند و حاضر به میزبانی مناظره شدند لکن ایشان اصرار بر مناظره با مراجع نود ساله با ضعف جسمانی شدید آنها را دارد».

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان اشاره می‌کند: «خوانندگان مباحث هرمنوتیکی می‌دانند که جناب شبستری سخنی نو ندارد و مطالب دیگران به ویژه گادامر و نصر حامد ابوزید را با ادبیات دیگری بیان کرده است و محققان متعددی نیز به نقد او پرداخته‌اند و هنوز او به هیچ کدام از نقدها، جوابی ننوشته است. پیش بینی می کنم که جناب شبستری نه در مناظره‌ای حاضر می‌شود و نه نقدی به ناقدانش می‌‌نگارد و پشت سر هم بیانیه می‌دهد و از حاضر نشدن مراجع تقلید نود ساله برای مناظره با او دم می‌زند». در این خصوص در فضای مجازی کانالی با نام «جمعی از دوستداران مجتهدشبستری» اقدام به نشر سن خسروپناه، شبستری و جمعی از مراجع تقلید کرد.

«دعوت ایشان جنبه تبلیغاتی دارد»
واکنش جدی بعدی از سوی آیت‌الله رشاد صورت گرفت که معتقد بود: «لازم نیست مراجع عظام که بیش از همه‌ عمر جناب شبستری به تحقیق و تدریس و تربیت شاگرد اشتغال داشته‌اند، طرف مناظره با وی باشند، اگر جناب ایشان جدی هستند، پاسخ همین فضلا واساتید را که عموما شاگردان حضرات مراجعند برای پذیرش مناظره بدهند، مناظره با مراجع تقلید پیشکش» وی معتقد است که مجتهد‌شبستری بیشتر نیت تبلیغاتی دارد و به دنبال گفت‌وگو هم نیست. رشاد در این خصوص می‌گوید: «از همان آغاز حدس زده می‌شد که این یک حرکت تبلیغاتی است، نه اقدامی علمی و منطقی و در نهایت ایشان حاضر به مناظره با افراد حریف خویش نخواهند شد، متن شعارآلود بیانیه نیز این گمان را تقویت می‌کرد، اما اکنون که بعد از گذشت افزون بر دو هفته از مبارزطلبی ایشان و اعلام آمادگي مکرر شماری از اساتید و فضلای حوزوی و دانشگاهی، مهر سکوت بر لب نهاده، اعلام آمادگی این فضلا را بی‌پاسخ گذاشته‌اند؛ حدس اولیه به یقین بدل شده است».

«نکند در قرائت جدید از دین معیاری برای اخلاق وجود ندارد»
محمد محمدرضائی نماینده آیت‌الله سبحانی نیز دیروز محمد مجتهد شبستری را به مناظره دعوت کرد، اما دعوت وی رنگ و بوی نهیب اخلاقی هم داشت. وی در نامه‌اش می‌گوید: جناب آقای شبستری شما که در پی قرائتی انسانی از کتاب و سنت و اصلاح‌گری جامعه هستید، سعی نمایید با کمال احترام و ادب و بدون اهانت به دیگران نظرات خود را مطرح نمایید. براساس اطلاع اینجانب جناب‌عالی سال‌ها در محضر برخی از مراجع تقلید حاضر(دامت برکاتهم) تلمذ نموده‌اید. آیا در قرائت انسانی و بدون خشونت شما از دین، بی‌احترامی و اهانت به ساحت استاد این گونه روا است. نکند خدای ناکرده در قرائت جدید و انسانی جناب‌عالی از دین، معیاری برای اخلاق وجود ندارد.

شانه خالی کردن ملکیان از مناظره
پیشتر مصطفی ملکیان، روشنفکر دیگری که هر چند به قول بیشتر معنوی است تا دینی هم مدعی مناظره انحصاری شده بود.

ملکیان در خرداد سال گذشته با بیان اینکه اهل مناظره نیست، گفته بود که تنها با چهار نفر آن هم به علت تاثیر آنها بر لایه‌هایی از جامعه حاضر به مناظره با آنها هستم و آن چهار نفر عبارتند از: آیت‌الله جعفر سبحانی، آیت‌الله جوادی‌آملی، آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله صادق لاریجانی.

این روشنفکر نیز که انتقادهایی را مطرح می‌کند و پاسخ‌های لازم را تنها می‌خواهد از چند نفر بشنود و امکانی برای گفت‌وگو باقی نمی‌گذارد.

مناظره؛ فرار به جلو روشنفکرانه
مجتهدی شبستری سه روز پیش مطلبی با عنوان «چرا مراجع تقلید را به مناظره طلبیدم و چرا آنان نیامدند؟» نگاشت و البته هنوز به نقدها و پرسش‌های رشاد، خسروپناه، محمدرضایی و ... دیگران پاسخ نداده است. این رویکرد وی طی چند روز گذشته با حمایت فرزند ارشد عبدالکریم سروش نیز همراه بود.

با توجه به سابقه این بحث در نزد روشنفکران به نظر می‌رسد این جناح فکری از مناظره و مواجهه رودررو با اندیشمندان شانه خالی می‌کند و نمونه این کار را می‌توان در فرار به جلو روشنفکرانه ملکیان و مجتهدشبستری در خصوص مناظره با اندیشمندان منتقدشان دید.