در پی کشف محموله‌ای شامل ۱۶۰۰ کیلو باله کوسه در یک لنج ماهیگیری در آبهای ایران، بار دیگر بحث صید غیرقانونی کوسه و تجارت باله این جانور در محافل خبری داغ شده است.
به گزارش سیناپرس، روز گذشته خبری به نقل از مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان سیستان و بلوچستان مبنی بر کشف یک لنج در آبهای دریای عمان در نزدیکی چابهار منتشر شد که با خود محموله‌ای شامل ۱۶۰۰ کیلوگرم باله کوسه حمل می‌کرد.
کارشناسان اعتقاد دارند برای جمع‌آوری این میزان باله کوسه باید دست‌کم ۱۴۰۰ کوسه صید و کشته شده باشد. این موضوع به دلیل نقش کوسه‌ها در ایجاد توازن زیست‌محیطی در اکوسیستم‌های دریایی دارای اهمیت است و بدون شک صید بیرویه و غیرقانونی این موجودات می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد.
به اعتقاد کارشناسان، کوسه از آبزیان حمایت‌شده و بسیار ارزشمند آبهای آزاد از جمله خلیج فارس و دریای عمان به شمار می‌رود که در راس چرخه غذایی اقیانوس‌ها قرار دارد. در این گزارش به بررسی شرایط صید غیرقانونی کوسه و دلایل این موضوع می‌پردازیم.
مطالبه در بازارهای جهانی
شاید در نگاه نخست، برای بسیاری از افراد عادی در سراسر جهان به استثنای کشورهای شرق آسیا، شکار کوسه آن هم در این مقیاس وسیع، عجیب باشد زیرا کوسه‌ها بیشتر به عنوان یک موجود خطرناک و تهدیدکننده در آبهای آزاد شناخته می‌شوند و هیچگاه به عنوان یک آبزی که گوشت آن به طور گسترده مورد مصرف انسان قرار گرفته باشد، شناخته نشده و به همین دلیل کشتار کوسه‌ها در این مقیاس وسیع جای تعجب دارد.
در پاسخ باید اعلام کرد که مقصد نهایی بیشتر کوسههای شکارشده در سراسر جهان، چین و هنگ کنگ هستند. البته در این کشورها تنها باله کوسه ها مصرف شده و گوشت کوسه کاربرد چندانی ندارد. به همین دلیل صیادان معمولا پس از صید کوسه ها، باله آن ها را جدا کرده و جانور بدون باله را که قادر به شنا نیست، در آب رها می کنند که در نتیجه مرگی دردناک و زجر آور را تجربه خواهد کرد.
آمارهای رسمی و مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که سالانه حدود ۱۰۰ میلیون کوسه در گوشه و کنار جهان شکار شده و بخش عمده ای از این شکار با هدف تجارت پرسود باله کوسه در شرق آسیا انجام می‌شود. به گزارش مرکز جهانی حفاظت از کوسه‌ها (Global Shark Conservation)، این جانور معمولا به جهت داشتن باله‌های مخصوصی که در آشپزی و برای درست کردن نوعی سوپ کاربرد دارد، شکار می‌شوند.
بر اساس قوانین بین‌المللی شکار کوسه‌ها بدون داشتن مجوز، غیرقانونی بوده و پیگرد داشته و همچنین فروش گوشت و باله‌های این جانور نیز ممنوع اعلام شده است. این قانون که سه سال پیش در جلسه کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در خطر انقراض (CITES) در تایلند مورد موافقت کشورهای مختلف قرار گرفت، در تمامی کشورها ابلاغ شده و اجرای آن الزامی است. در این آیین‌نامه یکی از موجودات اقیانوسی که نوعی سفره‌ماهی به نام manta ray است نیز مورد حمایت قرار گرفت چرا که اینگونه سفره‌ماهی به جهت داشتن آبشش خاصش مدت‌هاست که مورد استقبال مردم چین واقع شده است.
تمامی این موارد در حالی عنوان می‌شود که طی سالهای اخیر کشتن کوسه‌ها برای استفاده از باله‌هایشان و سایر بخش‌های بدنشان افزایش زیادی پیدا کرده است و تجارت گوشت و باله آنها در هنگ کنگ و چین بسیار بالاست. متاسفانه کشتار و صید بیرویه، خطر انقراض اینگونه موجودات اقیانوسی را تهدید می‌کند.
خوشبختانه تجارت باله‌های کوسه در سال گذشته میلادی به طور قابل توجهی کاهش یافته است و دلیل آن نیز مبارزات گسترده علیه این کشتار و بالا بردن آگاهی افراد است. اخیرا گزارش شده است که فروش این باله‌ها تا ۷۰ درصد کاهش یافته است.
در سال ۲۰۱۵ هتل‌های زنجیره‌ای هیلتون در سراسر جهان به استفاده از باله کوسه در منوی غذایی ۹۶ شعبه تحت مالکیت و مدیریت خود در آسیا و اقیانوس آرام پایان دادند. البته لازم به توضیح است که تاکنون کشورهایی همچون دانمارک، کانادا، گویان (Guyana)، ژاپن، ایسلند و یمن این قانون را نپذیرفته‌اند و صید این گونه ماهی‌ها را از لیست خود خارج نکردند و همچنان به شکار آنها ادامه می‌دهند. البته بر اساس مقررات تعیین‌شده در آیین نامه مذکور، این کشورها در این رابطه تنها می‌توانند با کشورهایی که این قانون را نپذیرفته‌اند تجارت کنند. با توجه به گزارش مقامات، کشورهایی که این قانون را نپذیرفته و آن را تایید نکرده‌اند اندک هستند اما نکته قابل تامل این است که چین که بازار اصلی تجارت اینگونه جانوران اقیانوسی را در دست دارد، هنوز در لیست پذیرفتگان دیده نمی‌شود.
فعالیت های موسسات حامی حقوق حیوانات و مجامع فعال در زمینه محیط زیست، برای متوقف کردن کشتار بدون حد و مرز اینگونه کوسه‌ها از دهه ۱۹۹۰ میلادی آغاز شده بود که بالاخره در شهریورماه سال ۱۳۹۳ در بانکوک قانون آن مورد موافقت قرار گرفت.
بر اساس این قانون، منع بین‌المللی شکار برای چندین موجود اقیانوسی همچون کوسههای whitetip، کوسه‌ماهی خطرناک اقیانوسی (porbeagle)، سه نوع مختلف از کوسههای چکش‌دار و سفره‌ماهی به نام manta ray قابل اجراست و هر گونه فعالیت و تجارت در این زمینه نیازمند داشتن مجوزهای قانونی است.
یکی دیگر از اقدامات حمایتی انجام‌شده برای جلوگیری از شکار کوسه‌ها، نصب برچسب‌های الکترونیکی روی بدن این جانوران است. این طرح از سوی دانشمندان استرالیایی ارائه شده و هدف آن مطالعه الگوهای رفتاری کوسه‌ها و محافظت از جمعیت این آبزی است. مقامات حیات وحش دریاهای استرالیا در گزارشی اعلام کردند که در برنامه و پروژه بزرگ مطالعه کوسه‌ها و محافظت از جمعیت موجودات ساحلی در امتداد ساحل شرقی، در حال زدن برچسب‌های الکتریکی به کوسههای بزرگ سفید هستند. به این ترتیب علاوه بر پیگیری و بررسی الگوهای رفتاری این کوسه‌ها از طریق سیگنال‌های ارسالی از برچسب الکتریکی، پژوهشگران می‌توانند به نظارت مستقیم و زیر آب گروه‌های کوسههای بزرگ سفید نیز بپردازند.
یکی دیگر از اقدامات حمایتی در زمینه حفاظت از کوسه‌ها در برابر شکار غیرقانونی، وضع قوانین داخلی و تصویب جریمه و مجازات متخلفین است. این قانون در ایران نیز اجرایی شده و حتی در رابطه با خبر اخیر دستگیری شکارچیان غیرقانونی کوسه در آبهای دریای عمان نیز اعلام شده سه نفر بازداشت و تحویل مقامات قضایی داده شده و کشتی ماهیگیری آنها نیز توقیف شده است. بر اساس آخرین نرخ بهای جانوران وحشی به لحاظ مطالبه ضرر و زیان وارده به محیط زیست، جریمه قابل پرداخت از بابت صید غیرمجاز هر عدد کوسه‌ماهیان معادل ۳۰۰ میلیون ریال تعیین شده است.
گفتنی است سازمان حفاظت محیط زیست طی مصوبه شماره ۳۸۰/ ۳۸۱ صید کوسههای خلیج فارس و دریای عمان را که در سالهای اخیر به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت و صید بیرویه در خطر انقراض قرار گرفته‌‌اند، ممنوع اعلام کرده و مفاد این مصوبه را به سازمان شیلات و بهره‌‌برداران اعلام کرده است.
برابر قوانین جمهوری اسلامی ایران، صید، حمل، خریدوفروش انواع کوسه‌ماهیان چه باهدف صید اصلی و ضمنی ممنوع بوده و متخلفین به مراجع قضایی معرفی خواهند شد و صیادان باید توجه داشته باشند که صید ضمنی کوسه را به اسکله منتقل نکنند.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که گره اصلی این اقدامات در چین و هنگ کنگ بوده و تلاش برای شکار غیرقانونی کوسه‌ها علی‌رغم وجود قوانین حمایتی و جریمه‌های سنگین در مناطق مختلف دنیا به دلیل سودمند بودن این تجارت و بازار پر رونق این محصول در کشورهای فوق، همچنان ادامه خواهد داشت و به نظر می‌رسد مجامع بین‌المللی و سایر کشورهای جهان باید در اقدامی قاطع با تحت فشار قرار دادن چین و هنگ کنگ که اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان باله کوسه هستند، آنها را وادار به واکنش قاطع در برابر مصرف این ماده کرده و به این ترتیب با کاهش میزان مطالبه، صید غیرقانونی کوسه‌ها نیز متوقف خواهد شد.
متاسفانه کوسه ها تنها قربانیان فرهنگ غلط مردم چین نبوده و این داستان تلخ را در شکار غیرقانونی کرگدن‌های آفریقایی با هدف استفاده از پودر شاخ آنها در کشور چین، شکار غیر قانونی ببر با هدف ساخت داروهای سنتی چینی از استخوان این جانور و شکار فیل با هدف استفاده از عاج آن در چین شاهد هستیم.
