اشتباه بزرگ «استیون هاوکینگ»

دانشمند معروف انگلیسی هشدار داده است که با تداوم گرمایش جهانی، زمین شبیه ناهید خواهد شد و دمای آن به ۴۶۰ درجه سانتی‌گراد خواهد رسید. این در حالی است که چرخه مواد معدنی زمین، میلیاردها سال است که از بروز چنین فاجعه‌ای جلوگیری کرده است.

به گزارش خبرآنلاین، «استیون هاوکینگ» ریاضیدان و فیزیکدان معروف انگلیسی هم‌اکنون هشتمین دهه زندگی خود را پشت سر می‌گذارد و کارنامه‌اش در سال‌های اخیر مملو از اشتباه‌های علمی است. هرچند بیشتر این اشتباهات به حوزه‌های تخصصی فیزیک مربوط می‌شود، اما برخی اظهارنظرهای پروفسور هاوکینگ در حوزه ترویج علم با انتقاد گسترده دانشمندان روبه‌رو شده است.

در تازه‌ترین مورد از این اشتباهات به نقل از خبرگزاری مهر، هاوکینگ هشدار داده است که با ادامه گرمایش زمین، هوای سیاره ما به حد غیرقابل‌تحملی گرم خواهد شد. او قبلا اعلام کرده بود که تصمیم «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده برای خروج از توافق اقلیمی پاریس به ضرر کره زمین است و در تازه‌ترین اظهارنظر خود، پیش‌بینی کرده که اگر انتشار گازهای گلخانه‌ای متوقف نشود، در آینده زمین شبیه سیاره ناهید (زهره) خواهد شد که دمای سطح آن، مستقل از روز یا شب بودن، حدود ۴۶۰ درجه سانتی‌گراد است.

ناهید و اثر گلخانه‌ای مهارنشدنی

ناهید، دومین سیاره نزدیک به خورشید است که از نظر اندازه، جرم و ترکیبات معدنی، خواهر دوقلوی زمین به شمار می‌رود. چنین به نظر می‌رسد که تا حدود ۲ میلیارد سال قبل، ناهید شباهت بسیار زیادی به زمین داشته است و حتی می‌توانسته جزء سیارات زیست‌پذیر منظومه شمسی دسته‌بندی شود. پژوهشگران حدس می‌زنند که در آن زمان، آب در سطح ناهید جریان داشته و دمای آن مشابه زمین بوده است.

اما فعالیت‌های زمین‌شناختی این سیاره مشابه زمین نبود. فوران‌های آتش‌فشانی متعدد، حجم انبوهی از گازهای گلخانه‌ای را به جو این سیاره تزریق کرد و عدم جذب این مواد از درون جو، «اثر گلخانه‌ای مهارنشدنی» را به همراه آورد.سیاره ناهید رفته‌رفته گرم، داغ و داغ‌تر شد. درنهایت، دمای سیاره به ۴۶۰ درجه سانتی‌گراد رسید تا موازنه انرژی آن (جذب انرژی خورشید و تابش گرمایی سیاره) به تعادل برسد و دما روی همین مقدار بماند.

چرخه مواد معدنی زمین

روی زمین اما شرایط متفاوتی حکم‌فرماست و چرخه مواد معدنی زمین، اثر گلخانه‌ای را در حد متعادلی حفظ کرده است. فعالیت‌های آتش‌فشانی سبب می‌شوند گازهای گلخانه‌ای مانند کربن‌دی‌اکسید به داخل جو تزریق شوند؛ اما بارش باران و برف، سهم اضافی ترکیبات کربن (و دیگر ترکیبات، مثلا گوگرد) را با خود به زمین می‌آورد. با حل شدن ترکیبات کربن در آب، یون‌های کربنات پدید می‌آیند و وقتی جریان آب به سنگ‌ها می‌رسند، یون‌های کربنات با مواد معدنی واکنش می‌دهند.

بخشی از کربن شسته‌شده از جو درون سنگ‌ها به دام می‌افتد و بخشی دیگر با جریان آب هم‌سفر می‌شود تا به دریا و اقیانوس راه پیدا کند. موجودات زنده آب‌زی، بخش دیگری از این ترکیبات کربن را جذب می‌کنند و درنهایت پس از مرگ، این ترکیبات روی بستر اقیانوس ته‌نشین می‌شوند.

حرکت تکتونیکی صفحه‌های پوسته زمین سبب می‌شود تا لایه‌های سنگ و صخره در بازه زمانی طولانی، بازیافت شوند و به گوشته زمین بازگردند. به این ترتیب، کربن و دیگر ترکیبات معدنی شسته‌شده از جو دوباره به درون زمین بازمی‌گردند.

البته چرخه معدنی زمین، ویژگی‌های خودتنظیم دیگری نیز دارد، مانند تغییر الگوی بارش که در بلندمدت، متناسب با تغییرات دمایی رفتار می‌کند. با افزایش دما و گرم شدن جو، تبخیر آب اقیانوس‌های نیز بیشتر می‌شود و با افزایش بارندگی، میزان بیشتری از گازهای گلخانه‌ای در جو را به زمین منتقل می‌کند. با کاهش دما، حجم بارندگی هم کاهش می‌یابد تا در مجموع، به میزان گازهای گلخانه‌ای در جو اضافه شود و دما آرام‌آرام بالا برود.

دردسرهای اثر گلخانه‌ای در زمین

سوخت‌ّهای فسیلی (زغال‌سنگ، نفت و گاز) درواقع بخشی از کربن ذخیره‌شده در پوسته زمین هستند که طی صدهامیلیون‌ها سال به این شکل درآمده‌اند. پس از انقلاب صنعتی، بشر با سوزاندن سوخت‌های فسیلی درواقع کربنی را که طی میلیاردها سال از جو شسته شده است، دوباره به درون آن بازمی‌گرداند. به همین دلیل است که گرمایش زمین، افزایشی غیرطبیعی را تجربه می‌کند.

خوشبختانه تفاوت ساختار زمین‌شناختی زمین و ناهید مانع از بروز اثر گلخانه‌ای مهارنشدنی در سیاره ما می‌شود؛ اما این بدان معنی نیست که اثر گلخانه‌ای روی حیات زمین تأثیری نمی‌گذارد.

طی ۴ میلیارد سالی که از پیدایش حیات روی زمین می‌گذرد، دمای این سیاره تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته و شرایط آب‌وهوایی بسیار گرم تا عصرهای یخبندان طولانی را تجربه کرده است. خوشبختانه هیچ‌کدام نتوانسته‌اند حیات روی زمین را نابود کنند؛ اما مسیر فرگشت آن را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

گرمایش جهانی روزگار ما هم بعید است که بتواند حیات روی زمین را نابود کند؛ اما تمدن بشری و ادامه حیات انسان را با تهدید انقراض مواجه خواهد کرد. ما انسان‌ها، برخلاف اغلب موجودات زنده ساکن زمین، موجودات بسیار حساسی هستیم و فقط در شرایط اقلیمی بسیار مشخص و محدودی می‌توانیم به حیات خود ادامه دهیم.

گرمایش جهانی در کوتاه‌مدت می‌تواند با تغییر الگوهای بارندگی، افزایش سطح آب‌های آزاد، کاهش دسترسی به منابع آب شیرین در گرم‌ترین ماه‌های سال، افزایش توفان‌های گردوخاک و شن، خشک‌سالی و قحطی، کاهش بازدهی مزارع و مشکلات دیگری از این دست، بخش عمده‌ای از جمعیت انسان‌های روی زمین را به کام مرگ بکشاند؛ اما در بلندمدت (چند ده‌هزار سال یا چندصدهزار سال) که اثرات تزریق غیرطبیعی کربن‌دی‌اکسید فروکش کرد، چرخه مواد معدنی زمین دما را به حالت طبیعی خود بازمی‌گرداند.