هدف اصلی قرآن؛ هدایت و حمایت مردم

ایکنا نوشت: یحیی یثربی، استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی و صاحب تفسیر روز، در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین هدف هدایتی قرآن چیست؟ گفت: اگر بتوانیم کلمه دغدغه را به کار ببریم، باید گفت اصل هدف قرآن آن است که مردم را به ولایت الهی فرا خواند و نیز به آنان یاری رساند که این ولایت را بپذیرند. همان طور که در آیات الهی داریم «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ: خداوند سرور كسانى است كه ايمان آورده‏‌اند آنان را از تاريكی‌ها به سوى روشنايى به در مى‌برد و[لى] كسانى كه كفر ورزيده‌اند سرورانشان [همان عصيانگران=] طاغوتند كه آنان را از روشنايى به سوى تاريكی‌ها به در مى ‏برند آنان اهل آتشند كه خود در آن جاودانند» (بقره/ ۲۵۷) از این‌رو خداوند ولی کسانی است که از تاریکی به روشنایی می‌روند، سرنوشت کسانی که ولایت الهی را نمی‌پذیرند از روشنایی به تاریکی وارد می‌‍شوند.

وی ادامه داد: حال باید گفت ولایت الهی چیست، ولایت الهی در دو چیز خلاصه می‌شود، اول هدایت و دیگری حمایت. کسانی که ولایت الهی را قبول کنند و خدا را ولی خود بدانند، خداوند با ایشان را هدایت و حمایت می‌کند.

یثربی افزود: خداوند چون ولی ماست به راهنمایی ما پرداخته و توجیه می‌کند که این راه را بروید به این دلیل و آن راه را به آن دلیل نروید، از این رو نخستین کار الهی اطلاع‌رسانی و توجیه ماست و نه اجبار و اکراه. اجبار و اکراه بیشتر جنبه فیزیکی دارند و انسان از طریق جسمانی تحت فشار قرار گرفته و رفتار جسمانی انجام می‌دهد و نه رفتار روحانی؛ یعنی اگر به روی یکی هفت تیر بکشند که فلان مذهب را قبول کن، او رفتار فیزیکی انجام خواهد داد یعنی از نظر زبانی قبول کرده و خواهد گفت من قبول می‌کنم، اما از نظر عقلانی توجیه نخواهد شد و قبول نخواهد کرد.

صاحب تفسیر روز تصریح کرد: مسئله اطلاع‌رسانی و توجیه با ارتباط روی می‌دهد. بنابراین بزرگترین تلاش نبی اکرم(ص) بر ارتباط با مردم بود، او نمی‌خواست ارتباطش با مردم قطع شود، حتی ارتباطش با کسانی که خاک بر سر او می‌ریختند. در روایات آمده است که کسی از پشت بام بر سر حضرت خاک می‌ریختند و حضرت روزی متوجه شدند که این فرد نیست و پی‌جوی احوال او شدند.

یثربی با بیان اینکه این ارتباط مهم است و ما باید در این خصوص بکوشیم، گفت: به مسئولان فرهنگی محترم با نهایت احترام و تاکید تمام عرض می‌کنم که شما از ارتباط با مردم غفلت نکنید، بچه‌ای که روسری‌اش را سر چوب می‌کند، حالا چه از روی وسوسه هم‌سن و سالانش و یا هر شیطان و دشمنی، نباید با او ارتباط قطع شود، اگر ارتباط قطع شود او به طرف دشمن می‌رود.

استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: این جاست که باید توجه کنید که زندان، بازداشت و شلاق با ارتباط سازگاری ندارد. انجام وظیفه هدایت و دغدغه دینی مستلزم آزار و اذیت کشیدن است، پیامبر(ص) فرمود هیچ کسی از انبیا به اندازه من زحمت نکشیدند چون در زمان او مردم پیچیده‌تر بودند و حضرت باید ارتباط با مردم را حفظ می‌کرد.

صاحب تفسیر روز افزود: وقتی رسول‌الله(ص) را به شعب تبعید و رابطه‌اش را با مردم قطع کردند، ایشان خیلی از نظر فیزیکی سختی کشیدند و در بازگشت از آنجا حضرت ابوطالب (ع) و خدیجه رضوان‌الله وفات یافتند، اما نبی‌اکرم(ص) همه این سختی‌‌ها را تحمل می‌کرد. تنها دغدغه و درد ایشان این بود که ارتباطش با مردم قطع شده و آرزو می کرد در شهر باشد، دشنام بشنود و آزار ببیند، اما با مردم و در میان مردم باشد. مسئولان ما به این ارتباط توجه کنند، اساس قرآن و رابطه خداوند با مردم ولایت و اساس ولایت اطلاع‌رسانی و توجیه و بعد پشتیبانی یا حمایت است.

وی تصریح کرد: دشمنان شیفته‌ حضرت پیامبر(ص) شده بودند، وقتی زن ابوسفیان و زنان دیگر هجوم آورند و طبق سنت جاهلیت مردان را به جنگ تحریک کنند که مگر شما غیرت ندارید و مرد نیستید و الان حضرت محمد(ص) در دروازه‌های شهر است و بلند شوید، ابوسفیان گفت مشکل ما این است که کاری از ما ساخته نیست، مشکل ما این است که آن‌ها از دل‌های مردم وارد شده‌‎اند. مردم توجیه شده و مورد اطلاع‌رسانی واقع شده‌اند و کار از شمشیر و شلاق گذشته است. مردم وقتی توجیه شدند، دشمن مایوس می‌شود.

یثربی ادامه داد: امام (ره) فرمود آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند و هیچ کس هم نمی‌توانست غلطی بکند، زیرا مردم باور کرده بودند و توجیه شده بودند، اما اگر مردم با زور زیر سلطه آمده بودند، دیگر همه می‌توانستند هر غلطی بکنند و مسئولان فرهنگی ما در فکر رابطه‌ها باشند.

استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی افزود: در مرحله پشتیبانی قرآن مسلمانان را وادار می‌کند که سازماندهی کنند، جامعه تشکیل دهند، دست در دست هم داشته باشند و جامعه را مدیریت کنند تا اموال مردم آسیب نبیند، امنیت مردم و پیشرفت مردم فراهم شود. این خلاصه سوال اول است که مهم‌ترین هدف و دغدغه قرآن چه بود که جواب این است که مهم ترین دغدغه قرآن ولایت بود که مردم در پناه خدا قرار بگیرند و ولایت سلطه نبود که عبارت بود از توجیه یعنی رابطه‌ای برای اطلاع‌رسانی و توجیه فکری و توسعه ذهن مردم و ما باید به این رابطه بیشتر فکر کنیم.

وی تصریح کرد: هدف ما این نیست که مردم به هیچ قیمت شراب نخورند، یا به هر قیمتی شده این کار را انجام ندهند نه؛ مردم باید خود باور کنند و توجیه شوند که چیزی را که خدا اجازه نداده است، مرتکب نشوند. این برای ما فضیلت است و هدف خداوند هم همین است. مراد از هم حمایت یعنی سازماندهی، مدیریت در جهت منافع مردم امنیت، آسایش، اشتغال، دفع شر تورم، آسان کردن زندگی برای مردم، حفظ حرمت داخلی و خارجی جامعه مسلمانان. در زمان پیامبر(ص) مسلمانان حرمتی پیدا کرده بودند که دشمنان شیفته‌اش شده بودند.

صاحب تفسیر روز در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین غفلت انسان امروز در خصوص قرآن چیست؟ گفت: مردم امروز را به دو گروه مسلمانان و غیر‌مسلمانان می‌توانیم تقسیم کنیم. غیرمسلمانان نه فرصت می‌کنند و نه به خاطر تعصبات به قرآن مراجعه می‌کنند و به خاطر رفتار داعش‌ها، افراد آگاه نیز دلسرد شده‌اند. پس غیرمسلمانان را کنار می‌گذاریم. اما از مسلمانان هم یک عده پیشرفته‌اند که محدود‌اند اما اکثریت مسلمانان جز جوامع عقب‌مانده به حساب می‌روند.

یثربی با بیان اینکه یکی از آثار عقب‌ماندگی در سطح فکر انسان‌هاست، گفت: در این سطح انسان‌ها مطابق فکر عقب‌مانده خود عمل می‌کنند و از اهداف قرآنی و اسلامی ندانسته دور می‌شوند و در نتیجه از روش‌هایی بهره می‌گیرند که نتیجه معکوس می‌دهد و در نتیجه هم‌ اطلاع‌رسانی و هم ارتباط و هم حمایت آسیب می‌بیند و نهایتا ولایت الهی در دل مردم کمرنگ‌تر می‌شود.

استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی در پاسخ به این پرسش که انسان چگونه می‌تواند به فهم درستی از قرآن دست بیابد؟ گفت: چاره کار در بیداری است. جامعه عقب‌مانده هر نوری را که از دور ببیند، از آن فاصله گرفت یا خاموش می‌کند، از این رو حل مشکل خود را به تاخیر انداخته و مشکل دیرتر حل می‌شود. همان‌طور که در برابر اسلام در مکه ۱۳ سال مقاومت شدید شد و پیشرفت اسلام را به عقب انداختند. ما باید در شرایطی که هستیم، این قدر تشخیص دهیم که مشکل داریم. اگر چه ندانیم آن مشکلات از کجاست، پس اجازه دهیم این مشکلات مطرح شوند و اجازه دهیم از ما انتقاد کنند و مردم مشکلات‌شان را به روی ما بکشند و ما از مسئولان بخواهیم که درست عمل کنند.

یثربی در پایان گفت: همه اینها به توسعه فکری ما احتیاج دارد. با فکر محدود و متعصب نمی‌توان کاری کنیم و باید از نظر فهم در دنیای امروز به روز باشیم و بارها پیشوایان ما تاکید کرده‌اند که اگر از شرایط زمان خود آگاه نباشیم، ضرر می‌کنیم.