انتشار نامه‌ محرمانه درباره عباس امیرانتظام

 

تاریخ ایرانی نوشت: «۳۰ آذر ۱۳۵۸، دو روز پس از بازگشت عباس امیرانتظام، سفیر ایران در اسکاندیناوی به تهران و بازداشت او، سایروس ونس، وزیر امور خارجه آمریکا در نامه‌ای محرمانه به کاخ سفید و طرف آلمانی، امیرانتظام را یکی از «ایرانیان میهن‌پرست» خواند و تاکید کرد او «قطعا عامل آمریکا نیست.»

"تاریخ ایرانی" این سند از میان اسناد منتشرشده در ویکی‌لیکس یافته همراه با متن مذاکره امیرانتظام با نماینده سفارت آمریکا در تهران در دوم بهمن ۱۳۵۷ که موضوع آن بازگشت امام خمینی به ایران است.

نهضت آزادی می‌خواهد آمریکا به شاه فشار بیاورد

۲۲ ژانویه ۱۹۷۹ [۲ بهمن ۱۳۵۷]

۱. متن کامل

۲. خلاصه: انتظام که از اعضای نهضت آزادی است به نمایندهٔ سفارت گفت که نهضت آزادی به طور فوری خواستار ملاقات با افسران عالی‌رتبهٔ ارتش است تا شرایط ورود آسان و بی‌دردسری را برای [آیت‌الله] خمینی فراهم کنند. نهضت آزادی از آمریکا می‌خواهد که نخست‌وزیر، مجلس و شورای سلطنت را تحت فشار قرار دهد تا کناره‌گیری کنند. نمایندهٔ سفارت به طور خلاصه گفت که این کاری نیست که از عهدهٔ آمریکا بربیاید و کوچکترین اقدامی در این زمینه بسیار زیان‌بار خواهد بود. مصالحه از هر دو طرف لازم است. تلاش [آیت‌الله] خمینی پس از ورود، برای تشکیل یک دولت رقیب می‌تواند بسیار خطرناک باشد. به گفته منبع ما نهضت آزادی هنوز مایل است تا راجع به منافع آمریکا در ایران گفت‌وگو کند تا از درگیری‌های آینده جلوگیری به عمل بیاورد.

در این حین، منبع مذهبی میانه‌رو می‌گوید که دیدار اپوزیسیون با نظامیان ضروری است و به طور غیر مستقیم گزارشات مربوط به وجود شکاف میان رهبران مذهبی را تایید کرد.

۳. امیرانتظام، عضو شورای مرکزی نهضت آزادی، در صبح روز ۲۲ ژانویه به نمایندهٔ سفارت گفت که نهضت ملی مایل است تا یک ملاقات فوری میان بهشتی، رئیس دفتر خمینی، بازرگان، دبیر کل نهضت آزادی و ژنرال مقدم و قره‌باغی صورت بگیرد تا موضوع بازگشت [آیت‌الله] خمینی به ایران را حل کنند و اصرار داشت که دولت ایالات متحده ارتش را قانع کند که این ایده را بپذیرد. (میناچی، از میانه‌روهای نزدیک به شریعتمداری، نزدیک به یک ساعت بعد از انتظام همین پیشنهاد را مطرح کرد.)

نماینده سفارت به هر دو پاسخ داد که همان روز صبح دولت آمریکا چنین کاری را انجام داده و به این کار ادامه خواهد داد. انتظام سپس گفت که نهضت آزادی احتمالا طی ۲۴ ساعت آینده با ارتش دیدار خواهد کرد؛ یک مکان بی‌طرف برای این دیدار انتخاب شده (انتظام اشاره‌ای به محل دیدار نکرد) و بازگشت آرام و بی‌دردسر [آیت‌الله] خمینی به کشور را حیاتی دانست. (توضیح: واضح است که انتظام و نهضت آزادی روز ۲۶ ژانویه را برای بازگشت [آیت‌الله] خمینی قطعی می‌دانند.)

۴. در مورد شرایط سیاسی، نهضت آزادی گفت که مشکل کنونی با نخست‌وزیر است؛ اگرچه پیش‌تر با او «صحبت» شده بود ولی اکنون حاضر به کناره‌گیری نیست. انتظام گفت که قرار است او و یکی دیگر از اعضای نهضت آزادی (نام او را فاش نکرد) در بعدازظهر ۲۲ ژانویه با بختیار دیدار کنند. آنها بر «مصالحه» (واژه‌ای که او استفاده کرد) نهضت آزادی به گونه‌ای پافشاری خواهند کرد که شورای سلطنت کناره‌گیری کرده و جای خود را به یک شورای اسلامی تعیین شده توسط [آیت‌الله] خمینی بدهد.

انتظام گفت که بهترین راه برای دولت ایالات متحده این خواهد بود که بختیار، شورای سلطنت و مجلس را تحت فشار قرار دهد تا راه را برای نهضت اسلامی هموار کنند.

۵. نماینده سفارت پاسخ داد که دولت آمریکا نمی‌تواند چنین کاری را انجام بدهد و حتی انجام این کار بیهوده خواهد بود، زیرا کسانی که مخاطب دولت آمریکا قرار بگیرند به سرعت جبهه گرفته و فریاد «ما از سمت آمریکا تحت فشار قرار گرفته‌ایم» سر خواهند داد و این پیشنهاد را نخواهند پذیرفت.

انتظام گفت که این تنها راه برای جلوگیری از به راه افتادن حمام خون یا کودتای نظامی است. نمایندهٔ سفارت گفت که مصالحه همچنان بهترین راه به نظر می‌رسد.

بختیار مشروعیت دارد حتی اگر [آیت‌الله] خمینی آن را نپذیرد. انتظام گفت که [آیت‌الله] خمینی مشروعیت هیچکدام از ارگان‌هایی که بر سر کار هستند را نخواهد پذیرفت: نخست‌وزیر، مجلس یا شورای سلطنت.

سپس نمایندهٔ سفارت رک و بی‌پرده گفت که شاید وقت آن رسیده که کسی برای [آیت‌الله] خمینی توضیح بدهد که تنها راه جلوگیری از به راه افتادن حمام خون، مصالحه است. 
به نظر نمی‌رسد که دولت حاضر به تسلیم شود و حتی اگر حاضر شود هم ارتش کناره‌گیری نخواهد کرد. هرگونه تلاشی از جانب [آیت‌الله] خمینی برای تشکیل یک دولت رقیب بسیار خطرناک خواهد بود.

انتظام نفسی کشید و پرسید که آیا این به معنای امکان وقوع کودتاست؟ نماینده سفارت پاسخ داد که امکان کودتای نظامی در چند وقت اخیر اندک نبوده است. هیچ کس، نه ارتش، نه دولت آمریکا، نه اپوزیسیون مایل نیستند که کار به اینجا ختم شود.

۶. انتظام موضوع را تغییر داد و گفت نهضت آزادی مایل است با یک تیم از نمایندگان دولت آمریکا دیدار کند تا راجع به منافع آمریکا در ایران گفت‌وگو کنند و از هرگونه درگیری میان دولت آمریکا و نهضت اسلامی جلوگیری شود زیرا این نهضت خواستار روابط خوب با آمریکاست. نمایندهٔ سفارت گفت که او همیشه به مواضع نهضت اسلامی توجه نشان داده است ولی اکنون به نظر می‌رسد که با توجه به شرایط بحرانی سیاسی کنونی کمی زود است تا راجع به این موضوع صحبت کنیم. انتظام گفت که این پیشنهاد همچنان باقی است.

۷. در آخر گفت‌وگو، انتظام تماسی که وابسته سیاسی سفارت از جانب توکلی از نهضت آزادی صورت گرفته بود را تایید کرد و از حالا به بعد انتظام تنها عضو نهضت آزادی است که با سفارت در تماس خواهد بود.

انتظام همچنین گفت که دو شایعه به گوشش رسیده است: نخست آن که ژنرال اویسی با یک فروند هواپیمای نیروی هوایی ایران به کشور بازگشته است. دوم آن که تعدادی از فرماندهان به سفارت آمریکا رفته و درخواست پناهندگی کرده‌اند. نمایندهٔ سفارت این شایعات را رد کرد و انتظام سخن او را پذیرفت.

۸. در یک گفت‌وگوی مختصر دیگر، نماینده سفارت از جانب دکتر میناچی (فرستادهٔ میانه‌روهای سیاسی - مذهبی) مطلع شد که دیدار میان رهبران نهضت آزادی و سران ارتش در بعدازظهر ۲۲ ژانویه یا صبح ۲۳ ژانویه برگزار خواهد شد. میناچی توضیح داد که [آیت‌الله] خمینی، علیرغم درخواست تمام گروه‌های سیاسی متحدش، اصرار دارد که در روز ۲۶ ژانویه بازگردد. (توضیح: میناچی و انتظام هر دو نسبت به اطرافیان خمینی در پاریس بدگمان و بددل هستند. اگر چه هیچکدام به طور مستقیم حرفی راجع به نزدیکان مورد اعتماد [آیت‌الله] خمینی، همچون یزدی و قطب‌زاده، به میان نیاوردند ولی احساساتشان را کاملا نشان دادند.)

۹. میناچی حتی به درگیری میان رهبران مذهبی داخل ایران برای یافتن بهترین راه‌حل در قبال مشکل [آیت‌الله] خمینی اشاره کرد. میناچی در بعدازظهر ۲۲ ژانویه به قم می‌رود تا با آیات عظام مشورتی طولانی داشته باشد در این باب که در هنگام بازگشت [آیت‌الله] خمینی، چگونه خشونت را به حداقل برسانند. او مطمئن بود که «مثلث قم» متشکل از آیات عظام از هرگونه استراتژی [آیت‌الله] خمینی که در چارچوب قانون اساسی نباشد، حمایت نخواهند کرد. (ما پیش‌تر سخنان شجاعانه‌ای از گروه قم شنیده بودیم ولی با نخستین یورش از جانب [آیت‌الله] خمینی آنها عقب‌نشینی کردند، به نظر می‌رسد که این بار نیز همانگونه خواهد بود.)

۱۰. توضیح و تحلیل: موقعیت این گونه است: [آیت‌الله] خمینی همه را تحت فشار قرار داده است، متحدانش در داخل کشور (نهضت آزادی) نگران عواقب آن هستند و در تلاش هستند تا معامله کنند و اشارات زیادی می‌شود که دولت آمریکا باید چنین باری را برای هر دو طرف به دوش بکشد. تمایل ایرانی‌ها برای عدم مصالحه تا دقیقه آخر، صحنهٔ سیاسی را به یک «بازی» تبدیل کرده است. این موضوع وقتی تکرار شود، دیگر تاثیر تظاهرکنندگان را بی‌ثبات می‌کند. (۵ نوامبر، محرم، عاشورا، اربعین و اکنون).

به گفتهٔ انتظام ارتش با اعتصاب همافران در اصفهان، همدان، دزفول و مشهد مواجه شده است. از سوی دیگر، حضور تمامی احزاب باعث شده تا روحانیون میانه‌روی اپوزیسیون در برابر پیروان [آیت‌الله] خمینی که حاضر به مصالحه نیستند، تندروتر شوند.

بهترین آرزویی که می‌توان برای اکنون داشت این است که درگیری‌های داخلی هر کدام از احزاب باعث شود تا در عوض مقابله و تندروی به مصالحه با همدیگر بپردازند.

سالیوان

***

تماس با بازرگان

۲۱ دسامبر ۱۹۷۹ [۳۰ آذر ۱۳۵۸]

۱. متن کامل

۲. اطلاع یافته‌ایم که سفیر آلمان رابطهٔ مناسبی را با بازرگان حفظ کرده است. بازرگان اگر چه دیگر نخست‌وزیر نیست ولی همچنان در دفتر قدیمی‌اش در نخست‌وزیری مشغول به کار بوده و به بسیاری از امور سابقش همچنان ادامه می‌دهد.

ما از میزان نفوذ بازرگان در شرایط آشفته کنونی خبر نداریم ولی فکر می‌کنیم بد نباشد اگر چندین ایده و راهکار را به گوش او برسانیم، البته اگر آلمان‌ها موافقت کنند.

۳. پیشنهاد ما این است که سفیر آلمان با بازرگان تماس بگیرد، با این هدف که ارزیابی او را از شرایط کنونی و چشم‌انداز آزادی تمامی گروگان‌ها را متوجه شود. پیشنهاد می‌کنیم که سفیر آلمان نکات زیر را از طرف ما به اطلاع بازرگان برساند:

- ما بسیار نگران آسیب‌های طولانی‌مدت وارد شده به دیپلمات‌هایمان هستیم و این که نمی‌توانیم با هیچکسی در ایران تماس نتیجه‌بخشی داشته باشیم که به آزادی آنها ختم شود. ما همچنین عمیقا نگران صدمات جدی وارد شده به واسطهٔ این بحران بر نظام سیاسی و بافت اجتماعی ایران هستیم. اگر این بحران‌ها به سرعت به پایان نرسند، میانه‌روها، رهبران ضد کمونیستی که می‌توانند ایران را به ثبات برسانند، توسعهٔ اقتصادی را از سر بگیرند و ایران را به جایگاه حقیقی‌اش در میان کشورها بازگردانند، موقعیت را از دست خواهند داد.

- ما نگران حمله‌های غیر منطقی هستیم که به ایرانیان وطن‌دوستی همچون آقای مقدم مراغه‌ای و آقای امیرانتظام وارد می‌شود. این گونه افراد بااستعداد و حساس هستند که ایران برای آینده‌اش به آنها نیاز دارد. آنها میهن‌پرست هستند و قطعا عامل آمریکا نیستند. ترس آن می‌رود که حملات بی‌موردی که به آنها می‌شود بار دیگر توسط دانشجویان تکرار شود و افرادی را هدف بگیرند که در ایدئولوژی دانشجویان نمی‌گنجند.

- امیدواریم که آقای بازرگان و دوستانش بتوانند از نفوذ خود استفاده کرده و راه‌ حلی فوری برای این بحران بیابند تا مقامات حکومت ایران با عناصر تخریبگری که مجموعه سفارت را اشغال کرده‌اند، برخورد کند. تا زمانی که چنین برخوردی با این افراد صورت نگیرد، خسارات وارده به ایران بسیار زیاد و طولانی‌مدت خواهد بود.

- آقای بازرگان باید بداند که ایالات متحده به هیچ وجه قصد تحقیر ایران یا دخالت در امور داخلی این کشور را ندارد. ما آمادگی آن را داریم تا راه‌ حلی برای بحران بیابیم که مقامات ایران نیز با وضع قابل قبولی از این بحران خارج شوند اما نمی‌توانیم اجازه بدهیم که از دیپلمات‌های ما به منظور تحت فشار قرار دادن ما و گرفتن امتیاز استفاده شود. ما آماده‌ایم که راهکارهای مختلف را بررسی کنیم تا رضایت هر دو کشور ایران و ایالات متحده حاصل شود و آماده‌ایم تا توافق به صورت مستقیم با مقامات ایران یا از طریق واسطه‌هایی همچون سازمان ملل متحد صورت بگیرد.

در آخر، مایلیم بدانیم آیا آقای بازرگان افراد دیگری را پیشنهاد می‌دهند که بانفوذ بوده و تمایل داشته باشند تا برای پایان بخشیدن به این بحران به ما کمک کنند.

ونس»