افغانستان در بهت و وحشت!

فرارو- قاسم توکلی؛ صبح امروز ١٧ شهریور شهروندان افغانستان با خبر حیرت انگیزی از خواب بیدار شدند: "دونالد ترامپ مذاکرات صلح با طالبان را لغو کرد"!

رئیس جمهور امریکا باز هم با یک تصمیم جنجالی دیگر، همه را شوکه کرد و تمام آنچه زلمی خلیلی زاد (نماینده ویژه امریکا در امور افغانستان) همراه با نمایندگان طالبان طی ٩ دور مذاکرات فشرده از سپتامبر ٢٠١٨ تا سپتامبر ٢٠١٩ در دوحه قطر ساخته بود را با یک توئیت نابود ساخت! هرچند پیش از این نیز توافق نامه صلح با طالبان مخالفان جدی‌ای داشت. به عنوان مثال وزرای دفاع و خارجه امریکا از امضای این توافق نامه ٤٥ صفحه‌ای طفره رفته بودند و اشرف غنی، رئیس جمهور فعلی افغانستان (که بیش از ٣ ماه از دوره قانونی ریاست جمهوری او گذشته است) نیز رسما با این توافق نامه مخالفت کرده بود. اما سرانجام این دونالد ترامپ بود که تیر خلاص را به این مصالحه مرموز و پنهان شلیک کرد.

دونالد ترامپ رئیس جمهور افغانستان و اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان

در افغانستان چه می‌گذرد؟!

در حال حاضر طالبان کم و بیش بر حدود ٧٠ درصد قلمرو سرزمینی افغانستان تسلط دارد و حکومت کابل صرفا کنترل شهر‌های بزرگ و مراکز ولایات را در اختیار دارد، طالبان در قدرتمندترین دوره حیات خود طی ١٨ سال گذشته به سر می‌برند و ضمن افزایش فشار نظامی بر ارتش و نیرو‌های خارجی حاضر در افغانستان طی یک سال گذشته، مذاکرات دشواری را نیز با خلیل زاد پشت سر گذاشته اند. مذاکراتی که توافق نامه نهایی آن تا امروز علنی نشده، اما بر اساس شنیده ها، امتیازات ویژه و فرصت‌های بسیاری برای امارت اسلامی طالبان در نظر گرفته شده است که به این گروه اجازه می‌دهد در معادلات سیاسی آینده افغانستان دست بالا را داشته باشد.

انتخابات ریاست جمهوری که طبق قانون باید در ابتدای سال ١٣٩٨ برگزار می‌شد به دلیل شرایط امنیتی وخیم تاکنون دو بار به تعویق افتاده است و قرار است روز ٦ مهر/میزان سال جاری برگزار شود. مهمترین علل تعویق انتخابات علاوه بر عدم آمادگی حکومت، ناامنی‌های گسترده، فقدان منابع مالی و فساد اداری، تغییر اولویت امریکایی‌ها در افغانستان از "انتخابات" به سوی "صلح" بوده است، چرا که در این شرایط کاخ سفید با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ٢٠٢٠ آمریکا، سخت به یک برگ برنده در عرصه سیاست خارجی نیازمند است!

فصل سرد روابط کابل-واشنگتن طی یک سال گذشته

رابطه حکومت اشرف غنی و امریکا طی یک سال گذشته رو به وخامت رفته است. این بحران سیاسی زمانی آشکار شد که دونالد ترامپ حاضر به دیدار با اشرف غنی در جریان اجلاس سالانه سازمان ملل در سپتامبر ٢٠١٨ نشد و سفر وی به آمریکا به همین دلیل لغو شد. از سوی دیگر با شروع مذاکرات محرمانه خلیل زاد و طالبان در دوحه قطر و عدم حضور نمایندگان کابل در میز مذاکره با طالبان، اشرف غنی سخت از امریکا گله‌مند شد و آمریکایی‌ها را متهم به توطئه پشت پرده با طالبان و پاکستان برای براندازی حکومت خود کرد. آمریکایی‌ها نیز متقابلا حکومت افغانستان را به ناکارآمدی در ایجاد صلح، انحصارطلبی، فساد گسترده اداری و حیف و میل کمک‌های خارجی متهم می‌کنند و مجموع این شرایط دست به دست هم داد تا ترامپ ضمن تغییر استراتژی تهاجمی آمریکا علیه طالبان (موسوم به «استراتژی جنوب آسیا» که سال ٢٠١٧ توسط معاون وزارت خارجه، آلیس ولز مدیریت می‌شد) به یک استراتژی تدافعی و مصالحه جویانه با مدیریت زلمی خلیل زاد، تلاش کند ضمن کاهش هزینه‌ها در افغانستان نیرو‌های نظامی خود را از این کشور خارج سازد. اما ماراتن دیپلماسی پنهان خلیل زاد و طالبان نیز پس از یک سال اکنون به بن بست رسیده که در نتیجه این ناکامی، حالتی از بهت و وحشت بر افکار عمومی افغانستان حکمفرما شده است.

علت شکست مذاکرات صلح چه بوده است؟!

وقتی هفته گذشته دور نهم مذاکرات خلیل زاد و طالبان در قطر به پایان رسید، وی برای جلب توافق اشرف غنی راهی کابل شد تا او را قانع سازد که همراه با نمایندگان امارت اسلامی طالبان در کمپ دیوید آمریکا حضور یافته و ضمن دیدار با دونالد ترامپ رسما قرارداد صلح با طالبان را به امضاء برسانند. قراردادی که بیشتر به نفع طالبان بود و انتخابات ریاست جمهوری افغانستان را برای مدت نامعلومی به تعویق می‌انداخت و طبق یک جدول زمان بندی شده، آمریکایی‌ها متعهد می‌شدند طی مدت ١٣٥ روز بخش اعظم نیرو‌های نظامی خود را از افغانستان بیرون بکشند.

اما مشکل وقتی جدی‌تر شد که علاوه بر مخالفت اشرف غنی با این توافق نامه، طالبان نیز بر حملات خود در سراسر افغانستان شدت بخشیدند و حتی طی دو حمله انتحاری در منطقه "گرین ولیج" و "شش درک" کابل مستقیما نیرو‌های خارجی را هدف قرار دادند که طی این حملات سنگین، تعدادی از نیرو‌های خارجی از جمله یک سرباز امریکایی و همچنین ده‌ها شهروند غیرنظامی افغان جان خود را از دست دادند. حملات خشونت باری که به نظر می‌رسد باعث شده امریکایی‌ها نیز درباره نیت واقعی طالبان دچار شک و تردید شوند، به نحوی که ترامپ در توئیت جنجالی امروز خود مستقیما به موضوع قتل سرباز امریکایی اشاره کرده است!

زلمی خلیزاد، نماینده آمریکا در امور صلح افغانستان

معادلات سیاسی افغانستان به کدام سو خواهد رفت؟!

در حالی که افکار عمومی هنوز در شوک توئیت دونالد ترامپ و لغو مذاکرات صلح قرار دارد، موجی از بیم و نگرانی کشور را فراگرفته است بویژه که حملات تهاجمی طالبان در کابل و سراسر ولایت‌های شمالی به شدت افزایش یافته و شاهراه مزار شریف به کابل (بزرگترین مسیر عبور و مرور زمینی از شمال به پایتخت) بدلیل حملات طالبان مسدود است و شهر‌های پلخمری و قندوز عملا در محاصره طالبان قرار دارند.

هواداران رئیس جمهور غنی که از مصالحه پشت پرده امریکا با طالبان ناخشنود بودند و نقشه‌های خود برای برگزاری انتخابات و تمدید ریاست جمهوری وی را برای یک دوره ٥ ساله دیگر نقش بر آب می‌دیدند اکنون ذوق زده هستند و حتی لغو این مصالحه را نتیجه مخالفت غنی با توافق نامه می‌دانند و برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری مصمم‌تر از قبل هستند. تبلیغات نامزد‌های انتخاباتی در یک فضای کاملا بی‌نظم و سرد به کندی در حال انجام است و ممکن است پس از شکست مذاکرات صلح با طالبان، افغانستان به قول "جان بس" سفیر امریکا در کابل، به سوی یک "انتخابات بد" حرکت کند انتخاباتی که از هم اکنون درباره شفافیت و سلامت آن شک و تردید‌های اساسی وجود دارد و ممکن است باعث افزودن بحرانی جدی و خطرناک بر انبوه مشکلات موجود گردد.

با این حال به نظر می‌رسد واشنگتن تا اطلاع ثانوی تمایلی به ادامه مذاکره با طالبان نداشته باشد و باید منتظر تصمیم بعدی ترامپ بود. شرایط افغانستان به نحوی است که هیچ یک از سه نیروی دخیل و مؤثر در عرصه سیاسی (یعنی حکومت اشرف غنی، امارت اسلامی طالبان و دولت ترامپ) قابل پیش بینی و قابل اعتماد نیستند و افکار عمومی افغانستان به هیچ یک از آن‌ها باورمند نیست! باید منتظر بود و دید که طی روز‌های آینده رهبران سیاسی حاکم و اپوزیسیون قانونی حکومت چه تصمیمات مهمی در رابطه با آینده سیاسی افغانستان اتخاذ می‌نمایند ضمن اینکه طالبان نیز بیرحم‌تر و خشن‌تر از قبل به حملات مرگبار خویش ادامه می‌دهند. در این شرایط کشتی سیاست امریکا در دریای طوفانی افغانستان بیش از هر زمانی به گل نشسته است.