علت تظاهرات در عراق چیست؟

فرارو- حکومت نظامی یک روزه در بغداد که با هدف مقابله با اعتراضات در این شهر برقرار شده بود، لغو شد. تا این لحظه آمار کشته شدگان در تظاهرات عراق به بیش از شصت نفر  و تعداد زخمی‌ها به حدود چهارهزار نفر رسیده است. نخست وزیر عراق رویکردی میانه در پیش گرفته، اما مقتدی صدر خواستار تغییرات اساسی در دولت عراق است. نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی در کنار مسائل سیاسی و به اعتقاد برخی دست‌های بیگانه بر آتش این تظاهرات دامن می‌زند.

به گزارش فرارو، مقام‌های امنیتی و درمانی عراق اعلام کردند در تظاهرات روز جمعه، ۱۳ مهرماه دست کم ۱۰ نفر کشته شده‌اند. در این روز علیرغم خواسته نخست وزیر برای برقراری آرامش در کشور، صد‌ها عراقی معترض به خیابان‌ها آمده‌اند. بخش بزرگی از اعتراضات در اطراف میدان تحریر شکل گرفته است. بخش عمده درگیری‌ها در بغداد و مناطقی با اکثریت شیعه در جنوب پایتخت در جریان بوده است.

اعتراضات عراق از روز سه شنبه، نهم مهر آغاز شده است.

هیچ حزب سیاسی فراخوانی برای تظاهرات نداده است و اعتراضات خودجوش به دلیل خشم مردم از بیکاری بالای جوانان، وضعیت بد خدمات دولتی و فساد در عراق آغاز شده است. تظاهرات بیشتر در بغداد و شهر‌های شیعه‌نشین جنوب عراق جریان دارد. شمال عراق که کردنشین است و غرب این کشور که سنی‌نشین است تقریبا در آرامش قرار دارند.

در اولین واکنش‌ها عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق اعلام کرد خواسته‌های معقول معترضان را شنیده و آن‌ها را به آرامش دعوت کرد. این اعتراضات اولین چالش بزرگ در برابر دولت شکننده عادل عبدالمهدی است که تنها یک سال از به قدرت رسیدنش می‌گذرد.

هرچند عادل عبدل‌المهدی وعده داده است به نگرانی‌های معترضان پاسخ خواهد داد، اما معتقد است هیچ راه‌حل معجزه‌آمیزی برای مشکلات عراق وجود ندارد. نخست وزیر عراق اعلام کرد از نیرو‌های امنیتی حمایت می‌کند و در مواجهه با معترضان از استاندارد‌های بین‌المللی پیروی خواهد کرد.

آیت الله سیستانی خشونت‌های نیرو‌های امنیتی و معترضان را در اعتراضات روز‌های اخیر محکوم کرده است. ایشان با معترضانی که از فقدان شغل و خدمات عمومی و فساد خشمگین هستند، همدردی کرد و گفت  دولت در برآورده کردن درخواست‌های مردم در ایجاد اصلاحات شکست خورده است و دولت باید قبل از آن که خیلی دیر شود، دست به اقدام بزند.

مقتدی صدر، که رهبری بزرگترین گروه پارلمانی مخالف دولت را برعهده دارد خواستار استعفای دولت و برقراری انتخابات زودهنگام شده است. او از نمایندگان پارلمان خواسته تا زمانی که دولت برنامه‌ای قابل قبول برای مردم ارائه کند در پارلمان حاضر نشوند.

تظاهرات عراق بر امنیت مرز‌های ایران هم تاثیر گذاشته است. فرمانده مرزبانی ناجا روز پنجشنبه اعلام کرد مرز خسروی به دلایل امنیتی بسته شده است. برخی مقامات ایرانی دخالت بیگانگان را عامل تظاهرات عراق می‌دانند. آیت‌الله محمد امامی‌کاشانی، امام جمعه موقت تهران با اشاره به ناآرامی‌ها در کشور عراق و نقش دشمنان در گسترش آن ناآرامی‌ها گفت: «تمام تلاش دشمنان این است که برای اربعین حسین مزاحمت ایجاد کنند.» حسین امیرعبداللهیان، دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل در توییتر نوشت «با در نظر داشتن مطالبات مدنی مردم، صهیونیست‌ها و حامیان تروریسم تکفیری در پشت حوادث اخیر عراق قرار دارند.»

اما علت اصلی و ریشه های تظاهرات گسترده عراق در چیست؟ دکتر سیدجلال ساداتیان، کارشناس مسائل خاورمیانه و دیپلمات کشورمان معتقد است بستر‌های متعدد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برای این تظاهرات وجود دارد، اما در مقطع کنونی دست‌های خارجی هم با استفاده از این بستر‌های واقعی بر آتش نارضایتی‌ها می‌دمند.

 

 

این کارشناس خاورمیانه در مورد ریشه‌های تظاهرات عراق به فرارو گفت: به هر صورت عراق در وضعیتی است که عده‌ای ناراضی باشند. این نارضایتی در زمانی که مالکی نخست وزیر بود عمدتا در مسائل سیاسی بروز کرد آنهم در بخش اهل سنت. اما در آن زمان هم نارضایتی‌ها بیشتر به تحریک گروه‌های بعثی از کار بیکار شده مثل گروه رمضان، معاون صدام بود.

او افزود: در آن زمان با تحریک این گروه‌ها مقداری نارضایتی اتفاق افتاد. نهایتا گروه اهل سنت از پارلمان و دولت عراق خودشان را عقب کشیدند و این نارضایتی در سطح جامعه تسری پیدا کرد. بعد‌ها برخی از گروه‌های شیعه هم این نارضایتی‌ها را به شکل دیگری اعلام کردند از جمله خود مقتدی صدر. در آن زمان مسائل اجتماعی واقعی مثل کمبود برق، نیازمندی‌های مردم و... دست به دست همدیگر داد تا به شکلی نارضایتی‌ها ابراز شود.

این کارشناس مسائل خاورمیانه گفت: امروزه هم این نارضایتی‌ها وجود دارد که بعضا واقعی و جدی هم هست. بیکاری جوانان و مشکلات اقتصادی وجود دارد. به هرصورت تعادل و عدالت در توزیع ثروتی که در جامعه عراق کم کم رشد بهتری پیدا می‌کند، وجود ندارد. یعنی بر ذخایر نفتی نشسته اند و امکانات خوبی دارند، ولی توزیع ثروت عادلانه نیست و مردم نیازمندی‌های جدی دارند.

این دیپلمات کشورمان ادامه داد: در مدتی که داعش آنجا بود درگیری‌هایی ایجاد کردند که مزید بر علت شد؛ حشد الشعبی شکل گرفت و به هر صورت امکانات عراق مقداری به سمت این‌ها میل کرد تا بتوانند داعش را به کمک ایران شکست دهند. در جریان این مسائل امکانات و پول و ثروت به سمت تمرکز برای بحث‌های دفاعی حرکت کرد. این است که عدالت و تعادلی که باید در توزیع ثروت در همه جا برقرار باشد برقرار نیست.

 

 

این کارشناس خاورمیانه گفت: بیکاری، فقر، ناعدالتی و مسائل اجتماعی ناشی از عدم توزیع عادلانه ثروت به علاوه مسائل سیاسی و نقش برخی احزاب و گروه‌های مختلف و... بستر وضعیت موجود است. درست است که بستر شرایط موجود را این موارد فراهم کرده، ولی در شرایط فعلی به نظر می‌آید دست خارجی بر موج این بستر سوار است. پول‌های عربستان، تحریکاتی که ممکن است اسرائیل در آنجا انجام داده باشد و نارضایتی که آمریکایی‌ها الان از وضعیت عراق دارند که دلشان می‌خواهد نفوذ خود را داشه باشند و..

ساداتیان ادامه داد: به هر حال این تحریکات باعث شده این وضعیت ایجاد شود. عده‌ای هم معتقدند مساله اربعین هم در جریان این تظاهرات مهم است. دشمنان می‌دانند در مساله اربعین نفوذ ایران روز به روز در حال تقویت است. سال‌ها و قرن هاست راهپیمایی اربعین در عراق هست، اما در سال‌های اخیر بحث حمایت و نفوذ ایران بوده که موضوع اربعین را این مقدار برجسته کرده است و خود آن‌ها هم تلقی شان این است که اربعین نفوذ ایران را نشان می‌دهد.

دیپلمات کشورمان گفت: در حقیقت دشمنان در مقابل این نفوذ و این حرکت خواستند آن را تحت شعاع تظاهرات قرار دهند و مردم را بترسانند و وادار کنند کمتر استقبال کنند. باید این مساله را هم در کنار آن شرایط واقعی که اشاره شد مورد توجه قرار دهیم.

این کارشناس خاورمیانه گفت: اگر بخواهم کل بحث را خلاصه کنم می‌توان گفت: شرایط برای عراق به گونه‌ای است که نارضایتی‌ها وجود دارد؛ هم نارضایتی سیاسی و هم اجتماعی-اقتصادی، اما در وضعیت کنونی به نظر می‌رسد وجه عمده تحریک مردم است برای اینکه در این مقطع مثلا راهپیمایی اربعین تحت تاثیر قرار گیرد.

 

دیپلمات کشورمان گفت: دولتمردان عراق اگر بخواهند عاقلانه برخورد کنند باید به بستر‌های نارضایتی رسیدگی کنند و ببیند مشکل چیست. ببینند ریشه مشلات چیست و سعی کنند آن‌ها را مرتفع کنند. اینکه عده‌ای از این جریان سوء استفاده کرده باشند و خواسته باشند مساله اربعین یا اهداف دیگر را در نظر داشته باشند دلیل نمی‌شود دولت زمینه‌های جدی و واقعی و زمینه اجتماعی موجود را در نظر نگیرد.

ساداتیان گفت: دولت باید به گروه‌های اصلی وعده‌هایی بدهد و در این راستا اقدامات جدی انجام دهد تا به طور ریشه‌ای با آن‌ها برخورد کند و اگر این تحلیل درست باشد که تحریکات بیرونی است زمینه‌های آن را به کلی از بین ببرند. همین که مقتدی صدر خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام شده است به این دلیل است که بر سر انتخابات قبلی زمینه‌های نارضایتی وجود داشت. وقتی انتخابات انجام شد بعضا مطرح کردند تقلب‌هایی صورت گرفته و به خاطر تقلب عده‌ای ناراضی بودند. دولتی که شکل گرفت دولت ائتلافی نسبتا ضعیفی بود که هیچ حزبی برتری مطلق نداشت. خود مقتدی صدر توانست در شکل گیری این ائتلافی که الان حاکمیت را در دست دارد  نقشی قوی ایفا کند.

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه دادامه داد: زمینه‌های سیاسی نارضایتی از نفوذ خارجی در عراق مزید بر علت شده، ولی اصل قضیه همان بیکاری و ضعف اقتصادی و تبعیض‌هایی است که در عراق وجود دارد. نارسایی در خدمت رسانی به مناطق و قشر‌های مختلف وجود دارد، اما بعضا جریانات داخلی و جریانات بیرونی عراق از این بستر‌ها سوء استفاده کردند. در این مقطع به نظر می‌رسد جریانات بیرونی قوی‌تر وارد شده اند. عاقلانه این است که دولت وعده دهد و بخشی از مشکلات را حل کند و با بخشی از جریانات و گروه‌ها وارد گفتگو شود بلکه بتواند به طور ریشه ای‌تر این ماجرا را حل و فصل کند. خشونت و سرکوب ممکن است در مقطع کوتاهی موفقیت ایجاد کند، ولی به طور ریشه‌ای نمی‌تواند مساله را حل کند.