چرا عربستان و قطر آشتی می‌کنند؟

فرارو- بحران دیپلماتیک در شورای همکاری خلیج فارس به پایان خود نزدیک می‌شود. احتمالا تا چند روز دیگر، این بحران حل و روابط دیپلماتیک میان دوحه و ریاض مجددا برقرار خواهد شد.

به گزارش فرارو، روز جمعه برای نخستین بار قطر به طور رسمی تایید کرد که با عربستان مذاکراتی برای حل بحران قطع روابط دیپلماتیک انجام می‌دهد. محمد بن عبدالرحمن، وزیر امور خارجه قطر، در نشست گفتگو‌های مدیترانه‌ای در رم، پایتخت ایتالیا، ضمن تایید گفتگو‌ها با ریاض، ابراز امیدواری که این مباحثات به نتیجه برسد.

وی گفت: «از یک بن بست در بحران خلیج (فارس) به گفتگو درباره چشم انداز آینده درباره روابط منتقل شدیم. با برادران در عربستان، گفتگو‌هایی در جریان است و امیدواریم به نتایج مثبت برسند.»

از سوی دیگر، عادل الجبیر، وزیر مشاور عربستان در امور خارجی، درباره پایان یافتن بحران خلیج فارس ابراز امیدواری کرد و در نشست گفتگو‌های مدیترانه‌ای گفت: «ما همیشه می‌گوییم با قطر تاریخ و سرنوشت مشترکی داریم... سیاست‌هایی (در قطر) وجود داشت که باید تغییر می‌کرد و امیدواریم که تغییر کنند.»

بحران قطع روابط چهار کشور عربی امارات، مصر، عربستان و بحرین با قطر در ژوئن ۲۰۱۷ آغاز شد. زمانی که این چهار کشور با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم، تمام روابط خود را با این کشور قطع کردند. مدتی بعد، رسانه‌ها از ۱۳ شرط کشور‌های عربی برای برقراری دوباره روابط با قطر خبر دادند. دوری از ایران، اخراج نیرو‌های نظامی ترکیه از قطر، تعطیل کردن شبکه الجزیره و قطع حمایت از اخوان المسلمین از جمله شروط کشور‌های عربی برای پایان دادن به بحران قطع روابط بود. دوحه این شروط را رد کرد و آن را تلاشی برای سلب حاکمیت و تحت الحمایه کردن قطر دانست. حال، وزیر خارجه قطر می‌گوید در گفتگو‌های فعلی با عربستان حرفی از شروط سیزده گانه به میان نیامده است.

در یک ماه گذشته، نشانه‌های زیادی درباره احتمال پایان یافتن بحران قطر آشکار شده است. اخیرا وزیر خارجه قطر، به طور محرمانه به ریاض سفر کرد. سپس پادشاه عربستان از امیر قطر برای حضور در نشست بعدی سران شورای همکاری خلیج فارس، که قرار است در دهم دسامبر برگزار شود، دعوت به عمل آورد. پیش از این، صباح الخالد الصباح، نخست وزیر کویت، که کشورش برای آشتی میان ریاض و دوحه وساطت می‌کند، گفته بود که نشست بعدی شورای همکاری خلیج فارس، «ایستگاه مهمی در آشتی خلیج (فارس)» خواهد بود.

از آغاز بحران تاکنون، کویت و تا حدودی آمریکا، برای آشتی دادن قطر و عربستان وساطت کردند. اما در بسیاری موارد وساطت‌شان به جایی نمی‌رسید. هر بار یکی از طرفین تمایلی به مصالحه نشان نمی‌داد. این بار، اما، ماجرا متفاوت است. ظاهرا هم عربستان و هم قطر، هر کدام بنا به دلایل خاص خود، رغبت آشکاری برای پایان دادن به بحران دارند. این دلایل متعددی دارد.

 

پشت پرده مصالحه سعودی - قطری
یک دلیل این است که شرایط سیاسی منطقه نسبت به سال ۲۰۱۷ تغییر کرده است. برخی ناظران بر این باور هستند که در سال‌های منتهی به آغاز بحران شورای همکاری خلیج فارس، عربستان و قطر درگیر یک رقابت سیاسی شدیدی بودند. عربستان، از وهابیت به عنوان ابزاری برای گسترش نفوذ خود استفاده می‌کرد و قطر نیز برای افزایش نفوذ خود از گروه اخوان المسلمین حمایت می‌کرد. اما اکنون، این ابزار‌ها دیگر کارایی ندارند. عربستان، به رهبری محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، برنامه نوسازی اقتصادی و اجتماعی را دنبال می‌کند و عملا ایدئولوژی وهابیت را کنار گذاشته است. دستگاه دینی و روحانیت روز به روز در عربستان با محدودیت‌های بیشتری مواجه می‌شود. در مقابل، بر آزادی گروه‌های لیبرال و نوگرا افزوده می‌شود. از سوی دیگر، اخوان المسلمین و سایر گروه‌های اسلامگرا که قطر به حمایت از آن‌ها متهم شده است، در بسیاری از کشورها، جایگاه و نفوذ خود را از دست داده‌اند. در مصر، حداقل در کوتاه مدت، امیدی به بازگشت آن‌ها به قدرت وجود ندارد. اکثر گروه‌های مورد حمایت قطر در سوریه، به حاشیه رانده شده‌اند و در سایر مناطق، مانند سودان نیز گروه‌های اسلامگرا از قدرت کنار زده شدند. در نتیجه، قطر نیز آمادگی بیشتری برای محدود کردن حمایت خود از جریان‌های اسلامگرا دارد. چرا که هزینه کردن بر این گروه، دیگر فایده چندانی ندارد.

دلیل دیگر، احتمالا به مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲ مربوط می‌شود که در قطر برگزار خواهد شد. قطر یک شبه جزیره است و یک راه به سمت خشکی دارد که با عربستان است. افزون بر این، امارات و عربستان حریم هوایی خود را به روی قطر بسته‌اند. برگزاری جام جهانی در چنین شرایطی بسیار دشوار است.

 

---

از سوی دیگر، عربستان نیز در پی کاستن از مشکلات خارجی است. به موازات آشتی با قطر، سعودی‌ها به طور جدی سعی می‌کنند با حوثی‌های یمن هم به یک توافق صلح برسند. با روی کار آمدن محمد بن سلمان در عربستان، این کشور ابتدا یک سیاست به شدت تهاجمی در پیش گرفت. روابط با ایران و قطر را قطع و به یمن حمله کرد. همزمان، از بسیاری از گروه‌های مسلح سوری حمایت سیاسی و تسلیحاتی به عمل آورد. به روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی در مصر کمک کرد. اما در چند سال گذشته، معلوم شد که بسیاری از سیاست‌‎های تهاجمی عربستان نتیجه عکس داده است. جنگ یمن هنوز در جریان است و به یکی از بزرگترین فجایع بشری جهان تبدیل شده، بشار اسد هنوز در قدرت است و قطر هم با بسیاری از شروط عربستان مخالف است. از این رو، به نظر می‌رسد سعودی‌ها در پی بازنگری در سیاست خارجی خود هستند.

سوای همه اینها، آمریکا همواره کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس را برای تشکیل یک جبهه واحد علیه ایران تحت فشار قرار داده است. آمریکا مایل است که این کشور‌ها به ائتلاف دریایی‌اش در خلیج فارس بپیوندند. عربستان، امارات و بحرین، به این ائتلاف پیوسته‌اند. این اواخر، همزمان با مطرح شدن احتمال مصالحه کشور‌های عربی، گزارش‌هایی درباره پیوستن قریب الوقوع کویت و قطر به ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج فارس منتشر شده که احتمالا نشانه دیگری از نزدیکی قطر به عربستان است.