تعلیق «مکانیسم ماشه»

کوروش احمدی. کارشناس روابط بین‌الملل در شرق نوشت: چهاردهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزرای خارجه جمعه گذشته در وین برگزار شد. ویژگی این نشست این بود که برگزاری آن مصادف با پرتنش‌ترین شرایط در مقایسه با وضع موجود در هنگام نشست‌های قبلی کمیسیون مشترک بود. این نشست در شرایطی برگزار شد که یک ماه قبل از آن گام چهارم کاهش تعهدات ایران ذیل برجام، به‌ویژه از سرگیری غنی‌سازی در تأسیسات فردو، برداشته شده بود و کشور‌های اروپایی ازآن‌پس به این بهانه به‌طور غیررسمی و رسمی از فعال‌کردن سازوکار حل اختلافات در برجام سخن گفته بودند.

 

یک روز قبل از نشست وین نیز اعلام شده بود که فرانسه، آلمان و انگلیس در نامه‌ای به شورای امنیت که البته تازگی نداشت، برنامه موشکی ایران را «ناسازگار» یا «مغایر» با قطع‌نامه ۲۲۳۱ اعلام کرده‌اند. همچنین شرکت ذی‌ربط روسی چهار روز قبل از نشست اعلام کرده بود که همکاری خود برای تولید ایزوتوپ در تأسیسات فردو را به حالت تعلیق درآورده است. روابط ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نیز به دلیل مستمسک جدید آژانس و ادعای یافته‌شدن ذره‌های اورانیوم در محلی در تورقوزآباد و اقدامات خارج از عرف یکی از بازرسان در هفته‌های گذشته تا حدی پرتنش بوده است.

مهم‌ترین نتیجه نشست جمعه این بود که همه طرف‌ها به‌رغم تمام اختلافات همچنان به حفظ برجام پایبند ماندند و هیچ اقدامی از سوی هیچ طرفی در برای فعال‌کردن سازوکار حل اختلافات (بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام) انجام نشد. اهمیت این امر از ناحیه سه کشور اروپایی ازآن‌جهت بود که آن‌ها در یک ماه گذشته چنین تهدیدی را مطرح کرده بودند. در این زمینه، مطابق بیانیه منتشرشده از برخی تحولات «به‌ویژه برخی گام‌های اخیر در رابطه با اجرای تعهدات ایران ذیل برجام» ابراز «نگرانی جدی» شده و ایران به اجرای کامل تعهداتش ذیل برجام تشویق و از این کشور خواسته شده است که از «کاهش بیشتر تعهدات خود اجتناب کند».

این‌بار نیز نحوه برخورد اروپا نشان داد که حفظ برجام همچنان برای آن‌ها مهم است و مایل نیستند در شرایط کنونی دست به اقدامی بزنند که تهدیدی جدی برای تمامیت برجام باشد و با توجه به عواقب آن موجب وخامت اوضاع شود؛ خاصه آنکه با توجه به برخی تهدید‌های غیررسمی مبنی‌بر خروج ایران از ان‌پی‌تی و تهدیداتی مشابه تهدید اخیر علی لاریجانی مبنی‌بر تجدیدنظر در کار با آژانس در صورت فعال‌شدن «مکانیسم ماشه»، معلوم نیست واکنش ایران در قبال برقراری مجدد تحریم‌های لغو‌شده سازمان ملل چه خواهد بود. عامل دیگری که تاکنون مانع اقدام اروپا در این زمینه شده، میزان شدت و جدیت اقدامات ایران و امکان بازگشت‌پذیربودن موارد کاهش تعهدات ذیل برجام است. ظاهرا و باوجود جدی‌بودن گام آخر ایران، یعنی از سرگیری غنی‌سازی در فردو، ممکن است اروپا هنوز این گام را تا آن درجه اثربخش نیافته که به خاطر آن اقدامی علیه تمامیت برجام انجام دهد و ریسک یک بحران عدم اشاعه جدی را بپذیرد. اما اکنون با توجه به ادامه فشار حداکثری و بی‌میلی یا ناتوانی اروپا از انجام هر اقدام جدی، این احتمال وجود دارد که گام‌های احتمالی بعدی ایران جدی‌تر و برگشت‌ناپذیرتر باشند. به همین دلیل ممکن است اروپا تصمیم خود درباره «مکانیسم ماشه» را به تعویق انداخته باشد تا ببیند ایران در نوبت بعدی در زمینه کاهش تعهدات خود چه اقدامی خواهد کرد. به‌هر‌حال اکنون همه طرف‌ها باید توجه داشته باشند که احتمال فروپاشی برجام ممکن است در ماه‌های آینده بیشتر شود.

با توجه به اینکه اعضای باقی‌مانده در برجام تاکنون از اقدامی که در راستای کاهش فشار‌های تحریمی بر ایران باشد، ناتوان بوده‌اند، اکنون مسئله این است که آیا در یک ماه آینده اقدام مجددی از سوی اروپا درباره جلب توافق واشنگتن برای لغو یا تخفیف تحریم‌ها خواهد شد یا خیر. در شرایطی که دولت‌ها و شرکت‌های اروپایی ممکن است اراده، توان و امکانات لازم را برای انجام اقدامی مستقل در جهت تأمین منافع ایران از برجام نداشته باشند، ظاهرا راهی برای سه دولت اروپایی جز مراجعه مجدد به واشنگتن و تلاش برای نزدیک‌کردن ایران و آمریکا باقی نمانده است.