خدمات ارزش افزوده؛ فرصت یا سوءاستفاده؟

فرارو- این روز‌ها وَس یا همان «ارزش افزوده» حسابی بر سر زبان است. ارسال پیامک آن‌ چیزی است که مردم بیش از همه با آن آشنا هستند؛ پیامک‌هایی با محتوای آموزشی، تفریح و سرگمی. البته که خدمات وَس به همین بعد ختم نمی‌شود. هرچه که بوده، این خدمات که زیرمجموعه اپراتور‌های تلفن همراه فعالیت می‌کنند و عمری حدودا ده ساله در ایران دارند، حواشی زیادی آفریده‌اند. بسیاری از شرکت‌های فعال در ارزش افزوده به دلیل سوءاستفاده بار‌ها جریمه شده‌اند. کاربرانِ زیادی نسبت به سرویس‌های پیامکی‌ای که ناآگاهانه در آن‌ها عضو شده‌اند، اعتراض کرده‌اند؛ و در چند ماه اخیر وزیر ارتباطات چندین‌بار از «پایان وس» و مقابله با کلاهبرداری‌ها در این زمینه سخن گفت.

آیا باید خدمات ارزش افزوده را یک فرصت برای رفاه حال مردم و ایجاد اشتغال دانست و یا صرفا یک فناوری که در ایران تنها به سمتِ سوءاستفاده پیش رفته است؟

فرارو در همین رابطه با دکتر رجب فلاحی -عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری ارتباطاتِ وزارت ارتباطات- گفتگو کرده است. این عضو هیات علمی بر این باور است که مشکل اصلیِ جای دیگری است.

این گفتگو را در ادامه بخوانید.

به نظر می‌رسد خدمات ارزش افزوده در ایران بیش از همه با «پیامک» شناخته می‌شود. این خدمات در ایران چطور تعریف می‌شوند؟
شکل قدیمی استفاده از تلفن امروز تغییر کرده و کاربرد آن از زیرساخت فراتر رفته است. اکنون تلفن می‌تواند نیاز‌های زیادی از مردم مانند نیاز به دانش، تفریح و سرگرمی و آگاهی را رفع کند. خطوط تلفن همراه حالا نقشی در بالا بردن رفاه زندگی مردم دارند. خدمات ارزش‌افزوده نیز در همین رابطه شکل گرفته‌اند.

امروز ما شاهد این هستیم که بیشترین شناخت از ارزش افزوده یا «وَس» در میان مردم در قالب پیامک است. ابتدایی‌ترین و دم دستی‌ترین خدمت این سرویس ارزش افزوده بوده است. چرا که از ابتدا تلفن‌ها هوشمند نبوده‌اند. در سال‌های اولیه محتوای خدمات وَس شامل خبر‌های ورزشی، طنز، آگاهی بخشی درباره فوریت‌ها، مدیریت بحران و مواردی مشابه بود.

این خدمات به مرور زمان و با پیشرفت گوشی‌های هوشمند، هر روز بهینه‌تر و دارای موارد استفاده بیش‌تری خواهند شد.

کدام اپراتور‌ها و از چه‌زمانی اقدام به استفاده از خدمات ارزش افزوده کرده‌اند؟
اپراتور ایرانسل از سال ۱۳۸۵ و اپراتور همراه اول از سال ۱۳۸۹ آغاز به فعالیت در زمینه ارزش افزوده کرده‌اند. پس از آن زنجیره‌هایی از کسب‌وکار‌هایی در زمینه خدمات ارزش افزوده شکل گرفت که به اپراتور‌ها وابسته‌اند. فعالیت‌های شرکت‌های مختلف منجر به کسب درآمد برای آن‌ها شده است. خدمات این شرکت‌ها امروز شامل مواردی مانند پیامک، سرویس‌های چندرسانه‌ای، اپلیکیشن‌های بانکی، اپ استور‌ها و ... است.

بیشتر بخوانید:
خدمات ارزش افزوده (وس) چیست؟ در ایران چطور از آن استفاده می‌شود؟

مشکل امروز ما در استفاده از خدمات ارزش افزوده کجاست؟
عمده‌ترین مشکلی که با آن درگیر هستیم، این است که تنظیم و به‌روز کردنِ قوانین، در جامعه ما از فناوری عقب است. برای مثال، ما امروز برای ورودِ فناوری ۵G، نیازمند، داشتن و پیشرفته‌شدن قوانین هستیم. باید پیش از آمدن این فناوری زیرساخت‌های قانونی آن را محکم کنیم تا به مشکل و بحران برنخوریم؛ بنابراین این‌که مشکلی در استفاده از یک فناوری پیش می‌آید، منشاء آن به وجود نداشتن زیر ساخت و تنظیم نکردن قوانین برمی‌گردد. پیش از هر شکل از استفاده از یک تکنولوژی و به راه افتادن کسب‌وکار و درآمد، حولِ محور آن، باید عواقب کیفری آن برای عملکرد غیرقانونی در نظر گرفته شده باشد. در مورد خدمات وَس نیز همین صادق است. مسئولین باید پیش از شروع به کار یک فناوری آگاهی درباره آن در میان جامعه را افزایش دهن و ابعاد آسیب‌پذیر آن را پیش‌بینی کنند.

آیا برای تخطی از قانون در استفاده از خدمات ارزش‌افزده، مجازاتی تعیین نشده و اساسا آیا این خدمات دارای زیرساخت‌های لازم قانوفانی نبوده است؟
ارزش‌افزوده حتما قوانین مخصوص به خود را داشته است. اما مسئله را باید در جامعیت نداشتن، ابتدایی‌بودن و شفاف نبودنِ همه جوانبِ این قوانین دید. در کنار همه این‌ها ما بحثِ «پویاییِ قوانین» را داریم؛ به این معنا که قوانین باید بتوانند خودشان را به روز و اصلاح کنند و مجازاتشان پیشگیرانه باشد؛ بنابراین پویا نبودن مقررات و مجازات نیز از دیگر دلایل سوءاستفاده از یک فناوری می‌تواند باشد.

گذشته از این‌ها نکته مهمی وجود دارد که باید به آن توجه کرد و آن اینکه حتی اگر قوانین کامل و پویا نیز باشند، باز هم امکان سوءاستفاده و تخلف در یک فناوری وجود دارد؛ بنابراین نمی‌توان اطمینان صد در صدی در این زمینه داد. کاری که می‌توان کرد بالا بردنِ هزینه‌ها و سنگین‌کردن مجازاتِ این تخلف، برای تخلف‌کنندگان است.

با این وجود، چطور می‌توان جلوی سوءاستفاده از خدمات وس را گرفت؟
تعداد شرکت‌های زیر مجموعه که درحال انجام خدمات ارش افزوده هستند، افزایش پیدا کرده و همین موضوع باعث شده تا نظارت از کنترل خارج شود. به همین دلیل همه سازمان‌ها باید در این زمینه همراهی کنند؛ از اپراتور‌ها گرفته تا شرکت‌های تولیدکننده محتوای وس و حتی هرکسی که از آن سوءاستفاده می‌شود. علاوه بر همراهی، همه نهادها، شرکت‌ها و افراد دست‌اندرکار این تخلف باید جریمه شوند. اگر همه احساس مسئولین داشته باشند، می‌توان به نتیجه رسید.

به این همراهی و هماهنگی و پویاییِ قوانین به این دلیل بیش از پیش نیازمندیم که خدمات ارزش‌افزوده هر روز در حال پیشرفت و تحول است؛ اگر تا پیش از این «پیامک» یکی از مهم‌ترین اَشکال آن بود، دیگر چنین نیست. امروز در ارزش افزوده، اپلیکیشن‌ها، یکی از به روزترین خدمات را می‌توانند ارائه کنند، که به تبع آن نیازمند حفظ امنیت بیشتر و جلوگیری بیشتر از تخلف هستند؛ بنابراین با پیشرفت بیشتر، آسیب‌پذیری و پیچیدگی نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

برای آن‌که مردم با اطمینان خاطر بتوانند از این خدمات استفاده کنند، باید قوانین حمایتی جدیدی شکل بگیرد که بتواند پاسخ‌گو باشد. سختی کار باید از جانب کاربران به سمتِ افرادی برود که در حال طراحی اپ‌ها یا تولید محتوا هستند.

درحال حاضر چه نهاد و سازمانی برای کنترل این تخلفات وجود دارد؟
سازمان تنظیم مقررات بر روی کار اپراتور‌ها نظارت دارد. اما مسئله اینجاست که این سازمان نمی‌تواند به تنهایی از پس این کار برآید، باید زیرمجموعه‌هایی در وزات‌خانه ارتباطات وجود داشته باشند تا کمک‌حالِ این سازمان باشند. برای مثال باید آزمایشگاه‌هایی برای سنجشِ اَپ‌هایی که برای مثال به کافه بازار فرستاده می‌شود، وجود داشته باشد تا بتوانند تاییدیه‌ای مبنی بر امنیت و سلامت بگیرند.

آینده خدمات ارزش‌افزوده را چگونه می‌بینید؟ آیا می‌توان آینده روشنی برای این شکل از فناوری در نظر گرفت تا بتواند منجر به رفاه حال مردم یا کاربران شود و یا با توجه به سوءاستفاده‌های موجود باید از پایان وس سخن گفت؟‌
نمی‌توانیم و نباید خدمات ارزش افزوده را پایان دهیم. این خدمات گستردگی و کاربرد‌های زیادی دارند. وَس می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و زمان افراد در گرفتن خدماتی مانند خدماتِ آموزشی، رفاهی و تفریحی را بهینه سازد. جذابیت و بستر این فناوری، با افزایش سرعت اینترنت، هر روز بیشتر و پیشرفته‌تر خواهد شد.

به جای حذف این فناوری، باید آمادگی آن را داشته باشیم تا آگاهی افراد را بیشتر و قوانین محکم و پویایی را تنظیم کنیم. در غیر اینصورت هم مردم و هم حوزه اشتغال را از ان محروم کرده‌ایم. خدمات ارزش افزوده بازار جدیدی است که باید پویایی ان را حفظ کرد. در هر صورت، کلاهبرداری همواره خواهد بود. با هر قدمِ ما برای جلوگیری از تخلف و کلاهبرداری، کلاهبردار‌ها نیز به سراغ روش‌های پیچیده خواهند رفت.

نه تنها در مورد ارزش‌افزوده، بلکه درمورد ابعاد دیگری از فناوری نیز باید این نگاه را داشته باشیم. برای مثال، صرفِ اینکه به دولت الکترونیک حمله سایبری شده نباید آن را تعطیل کنیم؛ بنابراین به جای همه این‌ها ما نیز همزمان با پیشرفت تکنولوژی و البته روش‌های جدید کلاهبرداری، باید توانمند شویم. مانند ایجادِ رمز پویا به جهتِ اینکه احتمالِ کلاهبرداری در سرویس‌های ارزش‌افزوده از طریق رمز‌های ایستا وجود داشت.