مخاطرات فرهنگی در پاندمیک کرونا

دکتر فرهاد رحمانی‌نیا*؛ شکی نیست که پاندمیک کرونا با آثار منفی اقتصادی بر بسیاری از مشاغل و کسب و کار‌ها موجب ضرر و زیان و رکود و سکون کاری اصناف، شرکت‌ها و کارخانه‌های جهان و کشورمان شده است و براساس گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مواردی همچون اختلال در صادرات از مرز‌های زمینی، کاهش ورود و خروج گردشگر، کاهش قیمت و تقاضای جهانی نفت و کاهش محصولات صادراتی کشور به کوچک شدن اقتصاد کشور در سال جاری منجر خواهد شد.

بدیهی است صدمات اقتصادی وارده به خانوار‌ها به خصوص اقشار کم درآمد در همه ابعاد زندگی خواهد بود و دور از ذهن نیست که جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی زندگی ایرانیان نیز به همین دلیل تحت تاثیر این پاندمیک قرار گرفته و خواهد گرفت.

به نظر می‌رسد مشکلات اقتصادی رفاه خانوار‌های ایرانی را تحت تاثیر قرار داده و با افزایش مخارج مرتبط با تغذیه، بهداشت و تحصیل در سال جاری باید انتظار داشت که میزان هزینه کرد ایرانیان در زمینه‌های فرهنگی کمتر از گذشته شود و این موضوع غیر از خسارت جبران‌ناپذیر بر دست اندرکاران حوزه نشر و اهل هنر به مخاطرات جدی در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی کشورمان منجر خواهد شد.

در همین رابطه، هفته گذشته آقای سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سی و ششمین اجلاس عمومی شورای عالی استان‌ها اظهار کرده اند: "پیمایش‌های زیادی انجام داده ایم و متوجه شدیم که در حوزه کتاب مصرف فرهنگی ما هفته‌ای ۹۰ دقیقه و در بخش نشریات هم ۳۰ دقیقه در هفته بوده است، این در حالی است که ۷۷ درصد جامعه هدف سینما نمی‌رفته اند و از ۲۳ درصدی هم که به سینما می‌رفته اند، ۲۷ درصد تنها سالی یک بار به سینما رفته اند."

ایشان تأکید کرده اند که اگر به فرهنگ به عنوان یک نیاز ثانوی نگاه کنیم بخشی از مسائلی که در سال‌ها گرفتارش بودیم همچنان لاینحل باقی خواهد ماند. احتمالأ نتایج این پیمایش مربوط به دوران قبل از کروناست و مشکلات اقتصادی روی توان مردم برای هزینه‌های فرهنگی در ماه‌های پیش رو آثار جدی می‌گذارد.

این نکته را نیز باید گوشزد کرد که اعداد و ارقام سرانه مطالعه در ایران همواره دچار تشتت در شیوه محاسبه بوده تا جایی که در یکی دو دهه اخیر سرانه مطالعه ایرانیان از دو دقیقه تا ۱۲۰ دقیقه در شبانه روز اعلام شده است.

بدنیست بدانیم براساس گزارشی در سال ۲۰۱۸ میلادی، مردم هند، چین، تایلند و فیلیپین روزانه بیشتر از یک ساعت مطالعه می‌کنند و علی رغم اینکه کشور‌های غربی وقت کمتری را نسبت به کشور‌های ذکر شده به مطالعه اختصاص می‌دهند بازهم سرانه مطالعه کشور‌های غربی دو تا پنج برابر رقم اعلام شده مطالعه ایرانیان در سی و ششمین اجلاس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و نکته مهمتر اینکه اروپایی‌ها بیش از ۲۰۰ یورو در سال ۲۰۱۸ به خرید محصولات فرهنگی اختصاص داده اند که این میزان بیش از هزینه‌ای است که برای تعطیلات خود خرج کرده‌اند.

اگر تعطیلی مراکز علمی، آموزشی و کتابخانه‌ها را هم در ایام کرونا با معضلات اقتصادی هزینه کرد خانوار در زمینه‌های فرهنگی پیوند بزنیم به مخاطرات جدی در عرصه‌های گوناگون فرهنگ کشورمان می‌رسیم که باید مدیران و دست اندرکاران با برنامه ریزی و تمهیدات جدی به کاهش این مخاطرات و پیامد‌های ناگوار آن بپردازند.

*استاد دانشگاه گیلان