جریان مرموز حذف اسم و رسم

۲۲ بهمن امسال از جمیع جهات، هم در فرم و هم در محتوا متفاوت بود. کووید ۱۹ شکل راهپیمایی‌های هر ساله را تغییر داد و به راهپیمایی ماشینی و موتوری مبدل کرد. اگرچه در ۷ سال و اندی گذشته هجمه و حمله به رییس‌جمهوری وقت مرسوم بود، اما همین راهپیمایان موتورسوار امسال با سر دادن شعار «مرگ بر روحانی» در پاسخ به «مرگ بر امریکا و اسراییل» باز هم راهپیمایی متفاوتی رقم زدند. اما تنها کووید ۱۹ و شعار علیه حسن روحانی باعث ایجاد این تفاوت نبود.

به گزارش اعتماد، حذف نام بنیانگذار انقلاب از قطعنامه پایان این مراسم اتفاق بی‌سابقه راهپیمایی ۲۲ بهمن امسال بود. دست‌کم در بخش ابتدایی همه قطعنامه‌های ۱۰ سال گذشته، نام امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار انقلاب برای تجدید عهد و میثاق با آرمان‌های امام و انقلاب ذکر می‌شد.

این‌بار، اما برخلاف هر سال، «امام خمینی» جایی در هیچ سطری از قطعنامه ۹۶۴ کلمه‌ای شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نداشت؛ متنی که در بخش میانی آن تجدید عهد و میثاق با «حبل متین انقلاب جهان اسلام، بقیه‌الله الاعظم، امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) و نایب عظیم‌الشأن ایشان، امام خامنه‌ای (ادام‌الله ظله) و نیز تجدید پیمان با پیشقراولان این فتح فرخنده، شهیدان والامقام انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و دفاع از حریم اسلام و اهل بیت (علیه‌السلام) و نیز شهدای دفاع ملی به ویژه سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی، ابومهدی المهندس و دانشمند عزیز هسته‌ای، شهید فخری‌زاده» یادآوری شده، اما هیچ یاد و نامی از بنیانگذار انقلاب و تجدید عهد با ایشان به چشم نمی‌خورد.

حذف اسم امام از بیانیه پایانی دهه فجر چه به سهو و چه به عمد، امری بی‌سابقه بوده گرچه در دورانی که سیره بنیانگذار انقلاب، رسم و منش و روش ایشان از طریق جریان‌های تندرو اگر حذف نشده باشد دست‌کم دستخوش تغییراتی شده، چندان عجیب به نظر نمی‌رسد. کما اینکه در همین راهپیمایی متفاوت ۲۲ بهمن گروهی «مرگ بر امریکا و اسراییل» را که بخش مهمی از ایدئولوژی جمهوری اسلامی بنا شده از سوی امام خمینی (ره) به حساب می‌آید به «مرگ بر روحانی» تغییر دادند و اتفاقا با سکوت همان جریانی مواجه شدند که اگر مسبب این اتفاق نباشند، امروز در مقابل حذف نام امام یا سکوت کرده‌اند یا آن را امری طبیعی جلوه می‌دهند.

یک روز پس از برگزاری راهپیمایی ۲۲ بهمن، پایگاه خبری جماران وابسته به بیت امام خمینی (ره) با انتشار یادداشتی به این موضوع اشاره و از برگزارکنندگان آن گلایه کرد.

در این یادداشت به قلم سیدحمید طباطبایی چند پرسش را مطرح کرد و نوشت که چه کسی و با چه میزان «فهم و شعوری» این بیانیه را نوشته، چرا دوستداران امام، بسیجیان و حتی آیت‌الله جنتی به عنوان دبیر شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی سکوت کرده‌اند؟ فردای اعتراض جریان نزدیک به امام در رسانه‌ها، خبرگزاری «فارس» با قائم‌مقام شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی گفتگو کرد. نصرت‌الله لطفی ادعای حذف نام امام را «خنده‌دار» توصیف و البته تاکید کرد که مخاطب توضیحاتش کسانی که «ادعا‌های ژورنالیستی» مطرح می‌کنند، نیستند بلکه برای «مردم» توضیح می‌دهند.

لطفی در واکنش به ادعای حذف نام امام که ابتدا از سایت وابسته به بیت امام آغاز شد، اشاره کرد که در بیانیه از امام با عنوان «بنیانگذار نستوه و مبارز» یاد شده، همچنین ۵۰۰ هزار پوستر از حضرت امام (ره) در سراسر کشور توزیع شده و در بیانیه تشکر از مردم نام امام آمده است. او همچنین برگزاری مراسم ارتحال امام در شرایط کرونایی را نمونه دیگری از توجه این نهاد به زنده نگه داشتن یاد امام عنوان کرد. او همچنین تاکید کرد که «به مسائل جناحی وارد نمی‌شویم، اما باج هم نمی‌دهیم.»

به جز توجیهات مطرح شده از سوی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، در حالی که پایگاه خبری جماران همچنان به حذف نام امام و تقبیح این کار اشاره می‌کرد، خبرگزاری فارس نیز با انتشار مصاحبه‌هایی سعی در عادی نشان دادن این اتفاق داشت. لاله افتخاری، نماینده سابق مجلس و عضو موتلفه اسلامی در گفتگو با «فارس» اذعان کرد که «حفظ دستاورد‌ها و مجاهدت‌های حضرت امام از نام امام مهم‌تر است» و البته مدعی شد که «وقتی مرام امام (ره)، دغدغه‌های امام (ره) و سیره امام (ره) زیر سوال می‌رود همین افرادی که امروز نسبت به ذکر نشدن روشن نام ایشان در بیانیه پایانی این‌گونه موضع می‌گیرند، سکوت کرده و اطلاعیه و واکنشی نشان نمی‌دهند.»

همچنین مجتبی شاکری، دبیرکل جمعیت جانبازان انقلاب اسلامی توجه «دفتر موسسه تنظیم نشر آثار امام» به این موضوع را زیر سوال برد و موضع گیری در قبال قطعنامه ۲۲ بهمن را لکه سیاه دیگری بر کارنامه این موسسه توصیف کرد. اما جماران نیز عقب ننشست و همچنان از حذف نام امام گلایه کرد.

عذرخواهی کنید!

پس از اظهارات نصرت‌الله لطفی، یادداشتی دیگر در جماران منتشر شد که نگارنده نامشخص آن معتقد بود قائم‌مقام شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی خود را «به کوچه علی چپ» زده است. نگارنده همچنین تاکید کرده که آنچه مطرح شده «باج‌خواهی» نیست، چراکه در بیانیه این شورا حتی یک بار به عنوان «خط امام» و «آرمان امام» هم اشاره نشده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد برخلاف ادعا‌های مطرح شده نه تنها اسم امام حذف شده بلکه به رسم و راه و روش ایشان نیز اشاره‌ای نشده است.

نویسنده یادداشت همچنین در پایان ضمن تاکید بر «عذرخواهی» مطرح کرده «دوستان شورای هماهنگی به جای بازی با کلمات؛ اشتباه خود را بپذیرند و به حکمت سخنان رهبر معظم انقلاب و تاکید ایشان بر نام خمینی بیندیشند و بیش از این کام دوستداران خمینی و خامنه‌ای را تلخ نکنند.»

سیدرضا اکرمی، عضو جامعه روحانیت مبارز نیز در گفتگو با «جماران» بر عذرخواهی تاکید کرده و گفته است: «کسانی که این قطعنامه را نوشته‌اند باید اعتراف کنند که غفلت و اشتباه کرده‌اند و درصدد عذرخواهی و جبران نیز برآیند. مخصوصا اینکه در راس شورای هماهنگی تبلیغات آیت‌الله جنتی حضور دارند و برای آینده باید بیشتر مواظب این موارد نیز باشند.»

آیت‌الله سیدحسین موسوی تبریزی، اما از منظری دیگر به این موضوع نگاه کرده و معتقد است که کار، کار نفوذی‌هاست. او توضیح داده «به نظر من مساله حذف نام امام خمینی (س) از قطعنامه راهپیمایی ۲۲ بهمن هم کار نفوذی‌ها است و شروع به زدن ریشه اعتقادات مردم کرده‌اند. از طرف مقام معظم رهبری باید دستور بسیار شدیدی داده شود که دادستانی به این مساله رسیدگی کند و ریشه‌یابی کنند.»

غیبت رسم و حذف اسم

فارغ از عذرخواهی یا ورود دادستانی به مساله حذف نام امام از قطعنامه راهپیمایی ۲۲ بهمن، عباس عبدی به این موضوع از ۴ وجه نگریسته است. عبدی حالت اول یعنی وجود اسم امام و رسم امام را از منظر علاقه‌مندان و پیروان ایشان حالت مطلوب می‌داند. او حالت دوم را وجود رسم امام، اما حذف اسم ایشان مطرح کرده و گفته است که احتمالا سهل‌انگاری بوده و باید در راستای حل و جبران آن برآیند.

این تحلیلگر مسائل سیاسی همچنین حالت سوم را وجود اسم امام، اما حذف رسم و راه ایشان در نظر گرفته و معتقد است که باید علاقه‌مندان به آن راه و روش اعتراض کنند که «چرا وقتی رسمش نیست، اسمش هست؟»، اما حالت چهارم یا حالت آخر به‌زعم عبدی زمانی است که نه اسمی از امام باشد و نه رسمی؛ حالتی که در آن اعتراض اصلی علاقه‌مندان نه به نبود اسم بلکه باید به نبود رسم باشد.

عبدی معتقد است که باید مشخص شود که کدام یک از موقعیت‌های چهارگانه رخ داده که از میان این چهار حالت بدترین آن حذف اسم و رسم امام است. عبدی معتقد است در ماجرای اخیر «به نظر می‌رسد که حتی اگر اشتباه هم شده باشد اشتباه قابل فهمی است، چون تا حالا هم چنین ذکری صوری بود. مشکل اصلی نه در حذف اسم که در غیبت رسم بود. طولانی شدن این غیبت به آن حذف منجر شده است.»

حذف انتخاباتی؟

یک‌سو به حذف نام امام اعتراض دارد و سوی دیگر این دعوا معتقد است اساسا حذفی صورت نگرفته است. برخی نیز معتقدند در غیبت طولانی رسم امام که به مرور و در این چند دهه رخ داده، جریانی نیز در تلاش است تا اسم بنیانگذار انقلاب را هم حذف کند. با این حال می‌توان یک گزاره دیگر را نیز محتمل دانست و آن اختلاف جریانی است. در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰ زمزمه‌هایی مبنی بر حضور سیدحسن خمینی در رقابت ریاست‌جمهوری شنیده می‌شود.

اگرچه نوه امام خط و ربط سیاسی پررنگی ندارد، اما ائتلاف‌های انتخاباتی از سال ۹۲ به این سو موید آن است که سیدحسن خمینی خط و ربطی نزدیک به جریان‌های تندروی اصولگرا و جریان‌های رادیکال ندارد. بنابراین شاید این رویارویی که یک سوی آن بیت امام قرار دارد را بتوان رویارویی جریانی هم تلقی کرد کما اینکه اخیرا صداوسیما نیز سخنرانی تولیت بارگاه امام خمینی را در آغاز دهه فجر حذف کرد. اقداماتی که شاید بیانگر عدم تمایل جریانی خاص از حضور نزدیکان امام در رقابت انتخاباتی باشد.