تراریوم یا باغ شیشه‌ای، از نحوه ساخت تا گیاهان مخصوص برای کاشت

فرارو- نگهداری از گیاهان و درختان کار بسیار پیچیده و دشواری است، به‌خصوص زمانی که گیاه یا درختی را از زیستگاه اصلی خود دور کنیم. تغییر شرایط اقلیمی و زیستی گاه منجر به بروز بیماری یا حتی مرگ گیاهان می‌شود. همان‌گونه که می‌دانید بیشتر گیاهان آپارتمانی بومی کشور ایران نیستند؛ درنتیجه برای نگهداری از آن‌ها نیاز است تا شرایط ویژه‌ای را محیا کنیم. باتوجه به روند کوچک‌تر شدن فضای خانه‌ها، نبود وقت کافی برای نگهداری و رسیدگی به گیاهان و کمبود آب ناچاریم برای لذت بردن از طبیعت باغ‌های کوچک را به خانه بیاوریم.

به گزارش فرارو، در این مطلب به تراریوم یا باغ شیشه‌ای خواهیم پرداخت. محفظه‌های بسته شیشه‌ای که نشانگر رشد سالم گیاهان و اثر متقابل بین گیاه و محیط است. تراریوم یک انتخاب عالی برای افرادی است که فرصت رسیدگی به گیاهان را ندارند.

تراریوم (Terrarium) یک محفظه شیشه‌ای یا شفاف حاوی خاک و برخی از گیاهان رطوبت‌دوست است. تراریوم‌ها در دو نوع بسته و باز وجود دارند. تراریوم‌های بسته کاملاً مهر و موم شده؛ اما دارای یک درب است که بتوان به گیاهان و خاک دسترسی پیدا کرد. تراریوم بسته یک محیط منحصر به فرد را برای رشد گیاه ایجاد می‌کند؛ زیرا دیواره‌های شفاف باعث می‌شود نور و گرما به تراریوم وارد شود. علاوه‌بر این رطوبت و گرمای موجود در محفظه بسته باعث ایجاد چرخه آب در مقیاس کوچک می‌شود؛ زیرا رطوبت حاصل از خاک و گیاه در داخل تراریوم تبخیر می‌شود و سپس این بخار بر روی دیواره محفظه می‌ریزد و دوباره به خاک و گیاه برمی‌گردد.

 

در این روش نیاز به مراقبت و آبیاری گیاه کمتر است. برای گیاهان سازگار با آب و هوای خشک از تراریوم‌های باز استفاده می‌شود. تراریوم‌های باز دارای دیواره شفاف معمولاً شیشه‌ای با دهانه گشاد و باز هستند. هوا در تراریوم‌های باز به‌راحتی جریان می‌یابد؛ درنتیجه برای کاشت گیاهان رطوبت‌دوست مناسب نیست.

تراریوم یک کشف کاملاً تصادفی در یکی از آلوده‌ترین نقاط جهان بود. تراریوم که در ابتدا به آن Wardian cases یا "محفظه واردین" می‌گفتند، به نام مخترع آن ناتانیِل باگشاو وارد، یک پزشک انگلیسی در اواخر دهه ۱۸۲۰ معرفی شد. ناتانیل با اینکه علاقه بسیاری به پرورش و مطالعه گیاهان و حشرات داشت، در یکی از محله‌های فقیرنشین لندن به طبابت می‌پرداخت. علاقه ناتانیل از آنجا شکل گرفت که پدرش _که او هم پزشک موفقی بود_ او را در سن ۱۳ سالگی راهی سفری دریایی به جزایر کارائیب کرد. در آنجا ناتانیل زیبایی وصف‌ناپذیر پوشش گیاهی استوایی را به‌چشم می‌بینید و با گیاهانی همچون سرخس و نخل که در انگلستان کمیاب بودند، آشنا می‌شود.

 

او تصمیم می‌گیرد که نمونه‌هایی از این گیاهان را با خود به لندن بیاورد. ناتانیل وارد پس از انتقال و کاشت نمونه‌های خود در هوای آزاد لندن متوجه شد که تمامی گیاهان پس از مدتی کاملاً خشکیده و بیمار می‌شوند. هوای آلوده، سرد و خشک لندن با شرایط اقلیمی گیاهان استوایی کاملاً متفاوت است. با این اتفاق تلخ "ناتانیل وارد" به طور کامل از پرورش گیاهان ناامید شد و به مطالعه حشرات روی آورد. او روزی تصمیم می‌گیرد که مراحل رشد کرم ابریشم را بررسی کند. پس پیله کرم ابریشم را همراه مقداری خاک‌برگ در ظرف شیشه‌ای سربسته قرار می‌دهد و هر روز به آن سر می‌زند.

 

پس از مدتی دکتر "وارد" به چیز دیگری که در پی آن نبود، پی برد. گیاه سرخسی که از خاک ته شیشه در حال رشد و جوانه‌زنی بود. "وارد" پس از این رخداد گیاهان استوایی حساس را در درون این محفظه‌ها پرورش داد و تجربه خود را به‌سرعت در انگلستان منتشر کرد. روش دکتر "وارد" پس از او به یکی از کاربردی‌ترین روش‌ها برای انتقال گیاهان مختلف گرمسیری به دیگر نقاط دنیا تبدیل شد.

• تراریوم‌ها امروز جایگاه مهمی را در صنعت طراحی دکوراسیون داخلی به خود اختصاص داده‌اند. ظاهر مدرن، اما ساده تراریوم منظره بی‌نظیری را به محیط داخلی منازل، هتل‌ها و محل کار می‌بخشد.
• علاوه‌بر این زحمت نگهداری از گل و گیاه در این فضای بسته بسیار کمتر از گلدان است و می‌تواند به صورت یک کلکسیون فشرده نماینده‌ای از طبیعت باشد.
• تراریوم یکی از بهترین و مناسب‌ترین هدایا برای تمامی مناسبات و اشخاص است.
• تراریوم هنر دست است که هر فردی بسته به ذوق و خلاقیت خود می‌تواند آن را طراحی کند.

ساخت تراریوم بسیار لذت‌بخش است؛ اما نیاز به صبر و حوصله زیاد دارد. ابتدا باید وسایل مورد نیاز برای ساخت تراریوم را فراهم کنید.

انتخاب ظرفی مناسب برای تراریوم بسیار مهم است. ظرف تراریوم باید شیشه‌ای یا شفاف باشد تا گیاهان درون آن علاوه‌بر دیده شدن نیاز‌های زیستی خود را از طریق نور و گرمای محیط دریافت کنند. از آکواریوم و تُنگ ماهی، گلدان‌های شیشه‌ای، انواع بطری‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی شفاف و هر محفظه دیگری که درون آن به‌راحتی قابل مشاهده باشد، می‌توان بهره جست.

به گزارش فرارو، از آن جایی که تراریوم‌ها فاقد منفذ جهت خروج آب اضافی گلدان هستند، درنتیجه باید از ترکیب خاکی استفاده شود که دارای بیشترین زه‌کشی است. ازجمله مفیدترین ترکیب خاک برای تراریوم پیت ماس، کوکوپیت، پرلیت، ذغال اکتیو یا معمولی، پوکه معدنی و سنگ‌ریزه است. سنگ‌ریزه معمولاً در کف تراریوم قرار می‌گیرد و ترکیبات دیگر خاک روی آن ریخته می‌شود. اما این نکته را فراموش نکنید که برای هر نوع تراریوم (باز یا بسته) و هر نوع گیاه (استوایی، ساکونت‌ها، کاکتوس‌ها، ارکیده‌ها، هوازی و...) باید ترکیبات خاک تراریوم تغییر کند. به طور مثال خاک‌های غنی و حاصل‌خیز برای تراریوم‌های بسته و گیاهان مخصوص به محیط مرطوب مناسب است؛ همچنین خاک شنی و سبک برای تراریوم باز و کاشت گیاهان مربوط به مناطق معتدل‌تر کاربرد دارد.

 توری

برای این‌که خاک داخل تراریوم با لایه‌های زیرین ترکیب نشود، بهتر است از یک توری بین لایه خاک و زغال یا شن استفاده کنید.

برای کاشت در تراریوم‌های بسته از گیاهان آپارتمانی کوچک‌چثه استفاده کنید. برای تراریوم‌های باز می‌توان از انواع ساکولنت‌ها و برخی از کاکتوس‌های مقاوم استفاده کرد.

به این دلیل که تراریوم‌ها فاقد مجرا برای تخلیه آب اضافی هستند، درنتیجه کنترل در آبیاری بسیار مهم است. فشار یا سرعت آب می‌تواند فرم خاک و گیاه را در تراریوم به هم بریزد. همچنین آبیاری غیر اصولی موجب پوسیدگی ریشه و مرگ گیاه می‌شود. استفاده از اسپری یا آب افشان برای آبدهی تراریوم بهترین گزینه است.

قرار دادن اجزا و کاشت گیاهاندرون تراریوم نیازمند دقت بالایی است. ابزار‌های مخصوص می‌توانند این دقت و صحت کار را بالا ببرند. بسیاری از تراریوم‌ها دارای عمق و دهانه تنگ هستند. ابزار‌هایی مانند انبر‌های بلند، کوبه‌های کشیده، قیف‌های کوچک و قاشقک‌ها می‌تواند به ما در فرم‌دهی خاک و کاشت گیاهان و دیگر اجزا تراریوم کمک کند.

 

تراریوم‌ها به دو دسته باز و بسته و به صورت صنعتی یا خانگی ساخته می‌شوند. این تقسیم‌بندی روش ساخت و به کارگیری اجزای درونی تراریوم را با نوع دیگر متفاوت می‌کند. برای ساخت یک تراریوم کوچک باید مراحل زیر را انجام دهیم.
• ابتدا باید ظرف شیشه‌ای یا پلاستیکیِ شفافِ انتخاب شده را کاملاً با آب و صابون بشوییم.
• سنگ‌ریزه‌ها را شسته و خشک می‌کنیم تا هرگونه مواد اضافی یا عوامل بیماری‌زا برای گیاهان از روی آن‌ها زدوده شود.
• برای جلوگیری از قارچی شدن بستر کاشت تراریوم از تکه‌های زغال اکتیو یا معمولی استفاده کنید.
• با یک توری یا لایه نازکی از خزه لایه زغال روی سنگ‌ریزه را کامل بپوشانید.
• خاک متناسب با گیاهان انتخاب شده را روی توری یا خزه می‌ریزیم. می‌توانید برای جلوگیری از قارچی شدن خاک از محلول قارچ‌کش استفاده کنید.
• گیاهان کوچک‌چثه و سالمِ خود را با کمک میله یا انبر درون بستر کشت تراریوم بکارید.
• پس از تزئینات دلخواه با کمک اسپری یا قاشقی کوچک سطح خاک و گیاه را مرطوب نمایید.
• اگر تراریوم از نوع بسته است، درب آن را ببندید و در محیطی پر نور قرار بدهید. تراریوم‌های باز نیز به فضایی پر نور و معتدل نیاز دارند.

گیاهان مخصوص کاشت در تراریوم بسته: این نوع تراریوم یک محیط منحصر‎به فرد برای رشد گیاه ایجاد میکند. انواع گیاهان گرمسیری و مرطوب مانند خزه‌ها، ارکیده‌ها و سرخس‌ها به دلیل شرایط مشابه با محیط مرطوب و زیستگاه مناطق گرمسیری به طور کلی در محیط‌های بسته نگهداری می‌شوند. ساختار بسته این نوع تراریوم باعث گردش آب می‌شود. گیاهان موجود در این نوع تراریوم ممکن است تا مدت‌ها به آب هیچ احتیاجی نداشته باشند.

 

چند نمونه از گیاهان مخصوص تراریوم بسته به شرح زیر است:

 

• گل‌سنگ (Hypoestes phyllostachya): گونه‌ای از گیاهان گلدار از خانواده Acanthaceae است که بومی آفریقای جنوبی، ماداگاسکار و جنوب شرقی آسیاست. باتوجه به زیستگاه گل‌سنگ این گیاه یکی از گیاهان رطوبت‌دوست مناسب برای کاشت در تراریوم بسته است. علاوه‌بر این ظاهر رنگی گیاه ترکیب زیبایی را به فضای تراریوم می‌بخشد.

 

• گیاه فیتونیا (Fittonia): تیره‌ای از گیاهان گلدار از خانواده Acanthaceae بومی جنگل‌های بارانی گرمسیری در آمریکا جنوبی و به طور فراوان در پرو یافت می‌شود. برگ‌های خوش‌رنگ این گیاه در تراریوم‌های بسته که در آن رطوبت فراوان است، همیشه سرحال می‌مانند. علاوه‌بر این چثه گیاه کوچک است و برای تراریوم مناسب می‌باشد.

 

• گیاه پیله‌آ آلومینیومی (Pilea cadierei): این گیاه گونه‌ای از گیاهان گلدار از خانواده Urticaceae بومی چین و ویتنام است. این گیاه زیبا و کوچک‌جثه جایزه انجمن باغبانی سلطنتی را از آن خود کرده است. گیاه آلومینیومی عاشق رطوبت است و درنتیجه گیاهی مناسب برای کاشت در تراریوم بسته به شمار می‌رود.

 

• سرخس (fern): سرخس‌ها بیش از ۳۰ گونه مختلف دارند که اکثر آن‌ها بومی نواحی استوایی و گرم و مرطوب هستند. این گیاهان عاشق رطوبت هستند، درنتیجه برای کاشت در تراریوم‌های بسته گزینه خوبی هستند. سرخس‌ها از طریق هاگ و پاجوش تکثیر می‌شوند. این گیاهان ممکن است تا یک متر رشد کنند. فضای استوایی تراریوم بسته با کاشت سرخس دیدنی‌تر خواهد شد.

 

 

• ارکیده (Orchids): ارکیده‌ها به طور طبیعی در مناطق گرمسیری و جنگل‌های مرطوب می‌روید. گل‌های ارکیده در تمامی دنیا شناخته شده و پر طرفدار است. این گیاه زیبا مناسب برای کاشت در تراریوم‌های بسته و بلند است.
گیاهان مخصوص کاشت در تراریوم باز: تراریوم باز برای گیاهانی است که خشکی هوا و خاک را به شرایط مرطوب و گرم تراریوم بسته ترجیح می‌دهند.

 

• سمپریوم‌: سمپریوم‌ها انواع مختلفی دارند که نوع تار عنکبوتی و لب ماتیکی آن از همه پرطرفدارتر است. سمپریوم‌ها در گروه ساکولنت‌ها قرار می‌گیرند که بومی آفریقای جنوبی و بخش‌هایی از آمریکا هستند. این گیاه کوچک‌جثه و مناسب برای کاشت در تراریوم باز است. خاک سمپریوم باید سبک و زه‌کشی شده باشد. از ترکیب خاکِ ماسه دانه‌درشتِ رودخانه، کودبرگ پوسیده جنگل و پیت‌ماس می‌توان برای کاشت انواع سمپریوم‌ها استفاده کرد.

 

• کراسولا آواتا (Crassula ovata): گیاهی است که معمولاً با نام گیاه یشم شناخته می‌شود. این گیاه با برگ‌های گوشتی و آبدار و گل‌های صورتی یا سفید بومی موزامبیک و آفریقای جنوبی است. کراسولا به آب کم و نور فیلتر شده نیاز دارد. این گیاه به‌راحتی در محیط تراریومِ باز رشد می‌کند.

 

• گیاهائونیوم (Tree houseleek): تیره‌ای از حدود ۳۵ گونه گیاهان برگ گوشتی نیمه گرمسیری از خانواده Crassulaceae است. اغلب گونه‌های این گیاه بیشتر بومی شرق آفریقا، جزایر قناری، مراکش و اتیوپی است. برگ‌های گوشتی و خوش‌رنگ این گیاه زیبایی تراریومِ باز را دوچندان خواهد کرد. ائونیوم مانند اکثر ساکولنت‌ها به خاک سبک و آب کم نیاز دارد.

 

• کالانکوئه تومنتوسا یا لب سوخته (Kalanchoe Tomentosa): این گیاه از خانواده Crassuaceae و بومی ماداگاسکار است. این ساکولنت به نور زیاد، آبیاری متوسط، خاک سبک و دمای معتدل نیاز دارد. برگ‌های پرز‌دار با نوک قهوه‌ای یا سیاه رنگ از مشخصه اصلی ساکولنت لب سوخته است. این گیاه به‌راحتی با شرایط محیطی هر منطقه سازگار می‌شود.

 

• غوره‌ای (Curio rowleyanus): این گیاه پوششی زیبا از خانواده Asteraceae و بومی مناطق خشک جنوب غربی آفریقا است. غوره‌ای گیاهی است که آن را به مهره‌های تسبیح یا گردنبند مروارید تشبیه کرده‌اند. این گیاه با شرایط هوای آزاد سازگار است و در محیط‌های نیم‌سایه بهترین رشد را دارد. گیاه غوره‌ای کاملاً سازگار برای کاشت در تراریوم‌های باز است. غوره‌ای خاک‌های ماسه‌ای به همراه کمی کود برگ پوسیده جنگلی را ترجیح می‌دهد. شرایط نگهداری از این گیاه بسیار آسان است.

• برای تمیز کردن داخل شیشه تراریوم باید از پارچه یا دستمال تمیز استفاده کنید تا به همراه آن آلودگی وارد محفظه تراریوم نشود.
• برگ‌های بیمار یا مرده گیاهان را برای جلوگیری از قارچ‌زدگی و هجوم آفت‌ها از تراریوم خارج کنید.
• وجود هر نوع حشره در تراریوم برای گیاهان خطرناک است. در صورت مشاهده حشراتِ ریز روی خاک و شیشه تراریوم محیط را با استفاده از آفت‌کش‌های مخصوص اسپری نمایید.
• خاک تراریومِ بسته را همیشه مرطوب (نه خیس و باتلاقی) نگه دارید. معمولاً تراریوم‌های بسته پس از اولین آبیاری تا مدت‌ها رطوبت خود را حفظ می‌کنند. تراریوم باز با توجه به گیاهان مخصوص آن به آب کمتری احتیاج دارد. خاک تراریوم باز را پس از خشک شدن سطح آن کمی با اسپری آب مرطوب کنید.
• تراریوم را در محیط کم‌نور یا کاملاً سایه قرار ندهید. نور مستقیم خورشید نیز ممکن است به گیاهان داخل تراریوم آسیب بزند. با افزایش نور میزان گرما و رطوبت موجود در تراریوم هم افزایش می‌یابد.
• هر گیاه را بسته به شرایط زیستی در هر نوع تراریوم و با خاک مناسب بکارید. کاکتوس‌ها و ساکولنت‌ها در تراریوم‌های بسته زنده نخواهند ماند. همینطور بهتر است گیاهان رطوبت‌دوست و گل‌خانه‌ای را در محیط تراریوم باز کشت نکنیم.
• گیاهان بزرگ‌جثه را در کنار گیاهان کوچک‌چثه نکارید. همچنین کاشت گیاهان سریع‌الرشد در کنار گیاهان دیر رشد در تراریوم اشتباه است.
• بهتر است هر هفته یک مرتبه درب تراریوم‌های بسته را برای مدت یک ساعت بردارید تا رطوبت کاهش یافته و هوای تازه وارد تراریوم شود.