فایل صوتی ظریف، شفاف سازی و فرصت‌های پیش رو

محمدعلی سبحانی کارشناس ارشد روابط بین الملل در یادداشتی در جماران نوشت: هر چند انتشار فایل صوتی گفت و گوی آقای لیلاز و دکتر ظریف در چارچوب پروژه تاریخ شفاهی دولت‌های جمهوری اسلامی انجام شده است و آقای ظریف و مصاحبه کننده بارها تکرار کرده‌اند که این صحبت‌ها برای ثبت در تاریخ است و قاعدتا باید در اسناد بایگانی شده نگهداری شود، اما امروز با انتشار این گفتگو مواجه هستیم؛ در حالی که یقینا انتشار این مطالب نه قانونی است و نه اخلاقی.

وزیر امور خارجه در این گفتگو بارها تاکید کرده که این سخنان جهت انتشار نیست و طبیعتا ممکن نیست که نهاد ریاست جمهوری این فایل را منتشر کرده باشد. اگر چنانچه قصد انتشار این گفتگو وجود داشت به شکل دیگری منتشر می‌شد.

بنابراین، به طور اصولی نهاد ریاست جمهوری و ظریف از انتشار این فایل مبرّا هستند. اما در خصوص انتشار این گفتگو چند نکته وجود دارد که‌عدم پاسخگویی به این نکات و عدم مداقّه در آن‌ها اشتباه است:

۱. احتمال ربوده شدن این فایل‌ها وجود دارد، همان گونه که طی سال‌های اخیر شاهد اتفاقاتی ضد امنیتی همچون ترور دانشمندان هسته ای، لو رفتن اسناد هسته‌ای از محل بایگانی‌شان و… بوده ایم.

وظیفه دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی این است که پاسخگوی چنین اتفاقاتی باشند. حوادث یاد شده و به ویژه حادثه چند روز قبل در نطنز نشان می‌دهد که نفود بیگانه در کشور ما می‌تواند جدی باشد و ضربات سنگینی را به ما وارد کند.

۲. در این گونه موارد که جنبه افشاگری دارد این که افشاگر چه کسی است یک طرف موضوع است، اما جنبه دیگر آن این است که اکنون که این فایل منتشر شده و تأثیر خود را خواهد گذاشت و امکان پاک کردن یا سانسور آن وجود ندارد.

موضوعاتی که در این گفتگو برای ثبت در تاریخ مطرح می‌شود مربوط به پایه‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی و سیاست‌های منطقه‌ای و دیدگاه‌های وزیر خارجه‌ای است که باید اراده حاکمیت از طریق او متبلور شود؛ لذا این سخنان باید مورد توجه قرار گیرد و این که انتشار آن قانونی یا غیرقانونی بوده نمی‌تواند از تأثیر آن در سیاست خارجی بکاهد.

بنابراین، از این پس باید راهی برای معالجه شکاف‌هایی پیدا کرد که ظریف در گفت و گوی خود از آن‌ها سخن می‌گوید. مطالبه جدی افکار عمومی امروز توضیح مطالب مطرح شده از سوی مسئولین است و نظام باید در قبال این مهم پاسخگو باشد.

غیرقانونی بودن این افشاگری، نباید موجب دامن زده شدن به درگیری‌های داخلی شود، بلکه باید به دنبال یک «سیاست ملی» برای برخورد با این موضوعات و حل مشکلاتی که ظریف از آن‌ها گلایه کرده، باشیم و بهترین بهره‌ای است که می‌توان از این اتفاق گرفت.

با این پدیده دو گونه می‌توان برخورد کرد: یک راه همانی است که به مخالفان ظریف اجازه دهیم سیاست تخریب را ادامه دهند و اوضاع را از این که هست پیچیده‌تر کنند. راه صحیح‌تر آن است که از این اتفاق در جهت منافع کشور و بازبینی در سیاست‌های کلی-البته با هماهنگی کلان نظام و اجماع عمومی و با عنایت به مذاکرات جاری-در جهت اتخاد تصمیمات صحیح و رفع ابهامات افکارعمومی استفاده کنیم.

۳. باید بدانیم که مرکزی در نهاد ریاست جمهوری وجود دارد که تجربیات ۸ساله یا ۴ساله وزرا را گردآوری می‌کند تا وزرای بعدی از آن استفاده کنند. در دولت‌های مدرن تصمیمات بر مبنای اصل «استمرار» اتخاذ می‌شود که در سیاست خارجی کاردبرد فراوانی دارد و موجب وحدت رویه خواهد شد. زمینه‌ی تحقق این منطق هم وصل کردن تجربیات دولت‌های مختلف به یکدیگر است و سنت مستندسازی تجربیات وزرا در همین چارچوب صورت می‌گیرد. فایل صوتی دکتر ظریف یکی از چندین سند موجود در این زمینه است.

در دوران آقای هاشمی ایشان خاطرات خود را به صورت روزنوشت می‌نوشت که الان در حال انتشار سالانه است. از دولت خاتمی قرار بر این شد که هر وزیری در پایان کار تجربیات خود را برای بهره برداری وزیر بعدی و ثبت در تاریخ انجام دهد.

من از دولت احمدی نژاد خبر ندارم، اما در دولت روحانی هم این کار ارزشمند صورت گرفته، اما نکته این است که زمان و مکان انتشار مصاحبه‌های یاد شده در اختیار اشخاص نیست و باید سازوکاری وجود داشته باشد که چگونه منتشر شوند. در سایر کشورهای جهان نیز برای انتشار اسناد محرمانه قانون و سازوکاری وجود دارد. به عنوان مثال در انگلستان اسناد محرمانه بعد از ۳۰ سال منتشر می‌شود و لذا همانطور که در بالا گفتم، انتشار فایل یاد شده جنبه قانونی و اخلاقی ندارد.

۴. در کلیه تصمیم گیری‌ها در سطوح عالی کشور اختلاف نظر میان بخش‌های مختلف تصمیم گیر وجود دارد و در نهایت این مقامات بالاتر هستند که تصمیم گرفته و تدبیر امور می‌کنند، لذا اختلافاتی که آقای ظریف در این فایل از آن‌ها سخن می‌گوید امری غیرعادی و غیرطبیعی نیست و در بیشتر جلساتی که با حضور سازمان‌های مختلف برگزار می‌شود دیدگاه‌های مختلف وجود دارد که نهایتا یک دیدگاه برای اجرا انتخاب می‌شود.

شخصا در بسیاری از این گونه جلسات در سطح کارشناسی حضور داشته‌ام و نمایندگان نهادهای مختلف دیدگاه‌های متفاوتی را مطرح کرده‌اند و ساعت‌ها بحث شده است و به یک نتیجه‌ای رسیده‌ایم و در برخی موارد در صورت‌عدم تحصیل نتیجه، برای تصمیم گیری به مقامات عالی ارجاع می‌شود.

۵. اگر بخواهیم در مورد محتوای سخنان ظریف اظهارنظر کنیم باید گفت در قسمت‌هایی از سخنان ظریف که منتشر شده او یک ریتم منطقی را پیگیری می‌کرده است و در این فایل مشخص است که او در مواردی که تصمیماتی خلاف دیدگاه کارشناسی وزارت خارجه گرفته می‌شده حرفش را صراحتا می‌زده و مصلحت اندیشی نمی‌کرده است که این امر قابل تقدیر است و نشان از شرافت حرفه‌ای ظریف است. اینجاست که می‌توانیم تأکید کنیم که حرف آنانی که ظریف را «ترسو» و «مسامحه کار» می‌خوانند، غلط است.

در پایان به عنوان یک کارشناس وزارت امور خارجه تأکید می‌کنم که ظریف وزیر خارجه‌ای است که به هیچ عنوان از ارائه دیدگاه‌های کارشناسی و بیان مطالبات حرفه‌ای برای تحقق منافع ملی کوتاهی نکرده است.