(تصاویر) «عبدالوهاب شهیدی» درگذشت؛ عبدالوهاب شهیدی از برنامه گلها تا نوازندگی قانون

فرارو- عبدالوهاب شهیدی، آهنگساز، خواننده و نوازنده پیشکسوت عود بامداد امروز (دوشنبه، ۲۰ اردیبهشت) در سن ۹۹ سالگی درگذشت.

خانه موسیقی ایران ضمن اعلام این خبر، ضایعه درگذشت استاد شهیدی را به جامعه موسیقی و خانواده آن مرحوم تسلیت گفت. زنده یاد استاد شهیدی در ساعات پایانی شامگاه یکشنبه (۱۹ اردیبهشت‌ماه) به دلیل عارضه قلبی در بیمارستان بستری شده بود.

در پیام حساب اینستاگرام استاد عبدالوهاب شهیدی موسیقی‌دان، خواننده و نوازنده به نام ساز عود کشورمان که توسط نوه ارشد او (علی خردمند) اداره می‌شود تاکید شد علت بستری این هنرمند به سبب ابتلای او به ویروس کرونا نبوده و استاد شهیدی چهار روز قبل (۱۵ اردیبهشت‌ماه) نخستین دوز واکسن کرونا را دریافت کرده است.

عبدالوهاب شهیدی متولد سال ۱۳۰۱ خورشیدی در میمه اصفهان است. وی از اوایل دهه ۱۳۲۰ فعالیت هنری خود را با فراگیری آواز، سنتور و عود نزد استاد زنده‌نام اسماعیل مهرتاش آغاز کرد.

او در سال ۱۳۳۹ در برنامه گل‌ها شروع به فعالیت و همکاری با رادیو کرد و تا سال ۱۳۵۷ در بسیاری از این برنامه‌ها شرکت کرد.

شهیدی به‌جز آواز خواندن و آهنگسازی، نوازنده‌ای منحصر به‌فرد با ساز عود است، که این ساز را با چیره‌دستی فراوانی می‌نواخت.

هم‌چنین چندین بار در برنامه‌های جشن هنر شیراز شرکت کرد و در این برنامه‌ها با هنرمندان سرشناسی چون جلیل شهناز، فرامرز پایور، اصغر بهاری، حسین تهرانی، رحمت‌الله بدیعی، حسن ناهید و محمد اسماعیلی همکاری کرد.

شهیدی با اجرای بیش از ۲۳۰ برنامه، از فعال‌ترین هنرمندان برنامه گل‌ها بوده و رتبه سوم بیش‌ترین برنامه موسیقی در گل‌ها را دارد. .

عبدالوهاب شهیدی در اجرای آوازهای محلی نیز پیش‌رو بوده‌ است. تصنیف معروف «زندگی» با مطلع «آن نگاه گرم تو» از جمله آثار این هنرمند در حوزه آوازهای محلی و فولکلور ایرانی است است.

عبدالوهاب شهیدی در کنار زنده یاد محمد رضا شجریان و هوشنگ ابتهاج

هم‌چنین تصنیف‌های دیگری مثل یار «بی وفا» و «بی تو به سر نمی‌شود» از اجراهای اوست. شهیدی قطعات قدیمی معروفی مانند آثار عارف قزوینی را نیز اجرا کرده است که از میان آن‌ها می‌توان به تصنیف‌های «گریه را به مستی بهانه کردم» و «گریه کن» اشاره کرد.

«در مدح علی (ع)»، «دو بیتی‌های بابا طاهر»، «راز عود»، «عود من خداحافظ»، «گله دارم شتربانا»، «نگاه گرم تو (زندگی)»، «تنها بیا»، «بی تو به سر نمی‌شود»، «گل‌های تازه» از جمله آلبوم هایی از مرحوم شهیدی که در دسترس مخاطبان قرار گرفت است.

همکاری با ارکسترها و مجموعه‌های مختلف موسیقایی در بخش‌های رادیو و تلویزیون و کارهای ارکسترال از دیگر فعالیت‌های این خواننده فقید موسیقی ایرانی به حساب می‌آید.

زنده یاد محمدرضا شجریان در یازدهمین جشن خانه موسیقی که برای اعطای جایزه یک عمر دستاورد هنری به شهیدی روی سن آمده بود درباره این خواننده و نوازنده پرآوازه ایران گفته بود: او بزرگ‌مرد آواز هنر ایران است و سالیان درازی است که دستش را بوسیده‌ام و در حضور او کُرنش کردم و هیچگاه به خود اجازه ندادم که در حضور او عرض هنر کنم و از این بابت که من آمده‌ام جایزه او را تقدیم کنم متاسفم، استاد مرا ببخش و من در اندازه‌ای نیستم که جایزه شما را بدهم.

گذری بر زندگی و هنر خواننده اصیل ایرانی عبدالوهاب شهیدی

آن نگاه گرم تو         

زندگی بی چشم تو رنج و عذابه...رنج و عذابه!

آهِ من ترسم شبی، دامنت بگيره...دامنت بگيره

با دلم بازی مکن... عاشق و اسيره...ترسم بميره

يک شب از روی صفا...با دلم وفا کن

يا وفا کن با دلم...یا مرا رها کن!

فرارو-  محمد جواد لسانی؛ پرداختن به زندگی برخی هنرمندان  موسیقی، کار آسانی نیست زیرا با نگاه دقیق به کارنامه آنها کافی ست تا به شاخص بودن آن ها پی برده شود. عبدالوهاب شهیدی، نمونه‌ای از آن گروه انگشت شمار در هنر آواز ایرانی است. یکم مهر ۱۳۰۱ خورشیدی، نخستین صبح پاییزی طلوع می کند تا خبر خوش آهنگی را نسیم خنک بامدادی با خود به همراه آورد. در خانه ای که اهل دین و دانش هستند فرزندی زاده می شود که نمی خواهد آدمی معمولی بماند. شهر کوچک میمه از توابع اصفهان، به استعداد چنین کودکی در زادبومش آگاه نیست اما بعدها با آغاز فعالیت هنری آن نوجوان که  نامش عبدالوهاب شهیدی است، نکته هایی روشن می شود.

علاقمندان به موسیقی سنتی، کم کم پی می برند که وجود چنین هنرمندی در این شهر کوچک افتخاری برایشان محسوب می شود. بخت با این جوان بیست ساله است که با استادی به نام اسماعیل مهرتاش آشنا می شود؛ فراگیری آواز، در کنار تمرین سنتور و عود نزد این استاد توانا، سبب بالندگی او می شود. آوازه شهیدی زمانی به کمال می رسد که رادیو ایران از او دعوت می کند تا در سال ۱۳۳۹ خورشیدی با این رسانه بی رقیب آن جامعه، همکاری کند و این در زمانی رخ می دهد که مدیران هنری رادیو در انتخاب خوانندگان، بسیار سختگیر، عمل می کنند.

مجموعه برنامه پر طرفدار «گل‌های تازه » را می توان گل سر سبد برنامه های آن مقطع حساب کرد و به سبب همراهی شنوندگان، گل‌های دیگری نیز به این سبد عطرآگین افزوده می شود که با نام های خوشرنگ گل‌های جاویدان و گل های صحرایی می درخشد.

خود شهیدی که با آمدن پاییز امسال، نود و هشت ساله شد می‌گوید: «زادگاه من، میمه اصفهان است و دوران دبستان را در این شهر گذراندم. پدرم میرزاحسن شهیدی ملقب به صدرالاسلام و متخلص به طوبی از نوادگان شهید ثانی بودند.

از دوران کودکی به موسیقی علاقه‌مند بودم وگاهی اوقات با خود آواز خواندن را زمزمه می‌کردم پدرم هم من را تشویق می‌کرد و می‌گفت: «در چهره‌ات می‌بینم که در این زمینه موفق خواهی شد و باید مسیر موسیقی را ادامه بدهی!» ۱۴ سال سن داشتم که پدرم فوت کرد. در واقع پشتیبان و استادم را از دست دادم. پدرم از روحانیون بود و به موسیقی احاطه کامل داشت و من چندین آواز را نزد ایشان آموزش دیدم. بعد‌ها یعنی سال ۱۳۱۷ آموزگار شدم و بعد به نظام وظیفه پیوستم و در ارتش ماندگار شدم و در حال حاضر هم بازنشسته ارتش هستم. تمامی این اتفاقات تقدیر من بود. طبیعت این مأموریت را بر عهده من گذاشته بود و از خود اختیاری نداشتم. آن روزها تمام وقتم را صرف آموختن و رفتن به تئاتر می کردم. من پیش از آن که به‌ صورت جدی موسیقی را ادامه بدهم، به کار بازیگری تئاتر مشغول بودم و بعد از آشنایی با استاد مهرتاش آموزش موسیقی را در محضر ایشان آموختم و به برنامه رادیویی گل‌ها وارد شدم و تعداد آثاری که از آن برنامه باقی مانده و آرشیو شده است ۷۰ درصد آن اجرای من بوده است اما بعد از انقلاب نه اجرایی داشتم و نه نوارکاستی منتشر کردم. البته اوایل انقلاب مدتی موسیقی تحریم بود و اثری پخش نمی‌شد ولی بعدها بدون آن که بخواهم خانه‌نشین شدم.»

عبدالوهاب شهیدی دانش آموخته مکتب اصفهان است و شاید دلیل این امر زادگاه او باشد اما او بر این نظر است که « مکاتب موسیقی، از نظر کلی، تفاوتی با هم ندارند و انتخاب این نام‌ها چون مکتب اصفهان، مکتب تهران و مکتب تبریز به لحاظ محلی و موقعیت جغرافیایی است. استادان اول من صفحه گرامافون بودند یعنی با شنیدن صدای استادانی چون تاج اصفهانی و ادیب خوانساری از روی صفحه شیوه آن دو استاد را پیروی کردم و علاقه‌مند شدم اما وقتی به کلاس استاد مهرتاش آمدم ایشان گفتند: «تمامی این روش‌ها را از ذهنت پاک کن! و من یک سال، مشغول پاک کردن آنها بودم.»

عبدالوهاب شهیدی، با پویندگی و تلاش تا سال ۱۳۵۷ خورشیدی در این برنامه های ماندگار شرکت فعال دارد. همچنین این هنرمند گرامی، چندین بار در برنامه‌های جشن هنر شیراز شرکت می کند تا برای مهمانانی که از چهارگوشه دنیا آمده اند هنر فاخر ایرانی را به رخ بکشد. در این برنامه‌ها شهیدی با هنرمندان شاخصی چون جلیل شهناز، فرامرز پایور، اصغر بهاری، حسین تهرانی، رحمت ‌الله بدیعی، حسن ناهید و محمد اسماعیلی همراهی می کند.

عبدالوهاب شهیدی با اجرای بیش از ۲۳۰ برنامه که رتبه سوم بیش‌ترین برنامه موسیقی در گل‌ها را دارد شاید از نظر کمیتی، آمار بالایی داشته باشد اما از منظر کیفیت اجرا، هیچگاه او کم نمی گذارد و برای اجرای کارهایش وسواس ویژه خود را دارد تا شم سخت پسند مخاطب ایرانی همچنان آثار نو به نوی او را دنبال کنند.  

شهیدی در عرصه دیگری هم خود را می آزماید که نتیجه ارزشمندی حاصل می شود؛ بطور قطع، اجرای آوازهای محلی، ریسک بالایی می طلبد. اما شهیدی از بوته تجربه به سلامت عبور می کند و نمی سوزد!  تصنیف معروف «زندگی » با مطلع «آن نگاه گرم تو »، رتبه یالایی در این عرصه حساس کسب می کند. «زندگی »، در واقع نام یک آلبوم است که درحوزه موسیقی سنتی تنظیم شده و هنرمند سرشناسی چون فرامرز پایور در این شاهکار هنری  حضوردارد.

او ساز محوری  یعنی سنتور را با استادی می نوازد تا نمونه ای تحویل دهد که با شنیدن مکرر آن، ملالی حاصل نشود. اشعار به کار رفته در این آلبوم از خواجه حافظ شیرازی و هما میر افشار است. تصنیف معروف زندگی با مطلع اون نگاه گرم تو، چنان کولاک می کند که وقتی برای نخستین بار در ۱۳۴۷ خورشیدی در شیراز شنیده می شود حال و هوای موسیقی را جانی دوباره  می بخشد تا نوار توفیقات موسیقی ایرانی در دوره معاصر تداوم یابد.

مگر چند قطعه ماندگار تاکنون  توانسته اند در این نود سال اخیر خودنمایی کنند؟ ترانه هایی چون «مرا ببوس » با صدای حسن گلنراقی، «تو‌ ای پری کجایی» از حسین قوامی، «ای ایران » و «الهه ناز» از غلامحسین بنان، « روی برگی بنویسیم »، «چرا عاشق نباشم » و « مرحبا دل » از اکبر گلپایگانی،  «کهکشان » و روزهای بی غروب » از محمدنوری، «مرغ سحر»، « بیداد » ، «آستان جانان » و « ایران ای سرای امید » از محمدرضا شجریان، در کنار آثار خوب عبدالوهاب شهیدی، قطعاً در سینه ملت ایران باقی خواهد ماند. خود این هنرمند تعبیر کوتاه و زیبایی در باره عمر طولانی برخی قطعه ها دارد که شنیدنی ست: «کاری که اصیل باشد، همیشه دیده می‌شود.». به گزارش فرارو، البته شهیدی قطعات جاوید دیگری هم دارد؛ از آن میان می‌توان به تصنیف‌هایی مثل «یار بی وفا »، توجه کرد. قطعاتی که براساس آثار شاعران بزرگی چون شاعر آزادیخواه، عارف قزوینی اجرا می شود و باز از میان آن‌ها می‌توان به تصنیف‌ تاثیرگذار «گریه را به مستی بهانه کردم » اشاره کرد؛

 گریه را به مستی بهانه کردم

شکوِه‌ها ز دست زمانه کردم

آستین چـو از دیده برگرفتم

سیل خون به دامان روانه کردم

نالـه دروغـیـن اثــر نـدارد

شام ما چو از پی سحر ندارد

مرده بهتر زآن کو ، هنر ندارد

گریه تا سحرگه من عاشقانه کردم

همچو چشم مستت جهان خراب است

رخ مپوش که ایـــن دور انتخاب است

مــن تـــو را بـه خـــوبــی نشـانه کردم

به گزارش فرارو، استاد عبدالوهاب شهیدی، به جز خوانندگی در عرصه موسیقی سنتی ایران، به نوازندگی یک ساز بسیار قدیمی هم روی می آورد؛ عود ساز حساسی ست که وقتی با شنیدن یک قطعه آوازی، در میان سازها نوبت به او می رسد خود به خود، دلهای مشتاق را به یک سکوت سوق می‌دهد تا با احترام بیشتری نوای ایرانی را دنبال کند. نوایی که به او کمتر پرداخته شده و  از حرف های ناگفته در دل ها حکایت دارد.

می توان گفت که عود با صدای نجواگونه اش، نقطه‌عطفی برای خط سیر یک ترانه محسوب می شود. شهیدی سال‌ها در جامعه باربد فعالیت می‌کرد که کانونی برای فعالیت های موسیقایی محسوب می شد. محمدرضا شجریان از اعضای قدیمی این جامعه درباره عبدالوهاب شهیدی می گوید: «استاد مهرتاش، موسس جامعه باربد، عشق و علاقه عجیبی به آقای شهیدی داشتند و او را اعتبار «جامعه باربد می‌دانستند... او دارای منشی بزرگوارانه در موسیقی ماست. هر جا که او بود، بالاترین عنوان هنری را داشت... اعتبار شهیدی چنان زیاد بود که همیشه خودم را پشت او پنهان می‌کردم تا کسی مرا نبیند. من از او یاد گرفتم که رفتار هنری باید چگونه باشد. »

این نوازنده قهار ساز عود، سبکی در این ساز به وجود می آورد که تا به امروز، علاقمندان این ساز،آن را پی گرفته اند و آنچه را هنرجویان آموزش می‌بینند، شیوه عودنوازی این هنرمند است. یعنی نواختن آن به شیوه ای که در موسیقی کهن اقوام بوده. او در این باره می‌گوید: «سنتور ساز اول من بود اما با صدای ساز عود از «رادیو خاورمیانه عربی» آشنا شدم و خیلی تحت تأثیر این صدا قرار گرفتم. آقایی بود به‌ نام «خضوری» از یهودیان عراق و از ترس آن که به اسرائیل نبرندش، از بصره به ایران آمده بود. وقتی به جامعه باربد آمد، آقای مهرتاش او را استخدام کرد.

او استاد قانون بود ولی در نوازندگی عود هم تبحر داشت. به‌ طور اتفاقی با ایشان برخورد کردم و برایم یک عود آورد و طرز کوک‌کردن و انگشت‌گذاری را به من یاد داد. چون با تار آشنایی داشتم خیلی زود با عود ارتباط برقرار کردم. من تنها کاری که روی عود انجام دادم این بود که این ساز را از فراموشی بیرون آوردم و صدایی که امروز از ساز عود شنیده می‌شود نتایج زحمات من و شیوه کاری‌ام است. من سبک نواختن تار را روی عود پیاده کردم و سال‌ها در این باره تلاش کردم. شنیدم که قرار است این ساز به‌ نام ایران ثبت جهانی شود و از دوستانی که در این باره زحمت می‌کشند تشکر می‌کنم؛ چرا که اتفاق بسیار خوبی است و هر آن چه را در راه کشورم ایران باشد و صورت بگیرد، حرفی ندارم و موافقت خود را اعلام می‌کنم.»

اما برای شهیدی زمانی فرا می رسد که با وجود دارا بودن کوهی از تجربه،  خلوت گزینی پیشه می کند و از خنیاگری در میان مردم، دست می شوید. البته او اکنون هم امیدش را نبریده و به حیات دوباره موسیقی ایران باور دارد. زیرا او به نسل جوانی  ایمان دارد که با عشق و شور ملی، در پی آبادانی موسیقی اصیل است. به گفته استاد عبدالوهاب شهیدی «اکثر جوان‌های امروز، سی‌دی‌های برنامه «گلها» را به همراه دارند.»

عبدالوهاب شهیدی دو دکترای موسیقی دارد که  از نوع درجه یک هنری است؛ یکی برای ساز عود و دیگر برای آواز اصیلش. او سبکی منحصر به فرد در خواندن تصنیف ها دارد و می‌گوید: «صدا بیان‌کننده شخصیت انسان است. شخصیت من هم به‌ گونه‌ای تعیین شده بود که موسیقی اصیل یعنی موسیقی محلی‌های کشورمان که فولکلور است را بیاموزم و بخوانم که بیشترین آن هم آثاری از بزرگان موسیقی در دوره ساسانیان است. من موسیقی فولک را دنبال کردم و روی آهنگ‌هایی که بجای مانده بود اشعار بزرگان را پیاده کردم. تمام این آثار ریتمیک بود و در واقع کاری کردم که کسی از موسیقی من خسته نشود و الحمد‌لله هم انجام شد.»

این استاد بزرگ آواز گاه آثاری را که امروز با عنوان موسیقی آوازی رواج پیدا کرده را به خوبی می‌شنود و می‌گوید: «موسیقی‌های امروزی را گوش می‌کنم و می‌بینم که تعداد هنرمندان افزایش یافته است اما بیشتر از آن که هنرمند باشند هنربند هستند. پیش از این، عزیزانی چون بنان، قوامی، ادیب خوانساری، تاج اصفهانی، عبدالعلی وزیری و... بودند که توانستند موسیقی آوازی را بدرستی به مردم معرفی کنند اما متأسفانه امروز این بزرگان آرام آرام کنار گذاشته شده‌اند. آینده موسیقی ایران بستگی به فعالیت همین جوانان دارد. آنها باید در زمینه معرفی درست موسیقی اصیل ایرانی تلاش کرده و آن را ارتقا بدهند و دراین راه رشد کنند. پایه و اساس یک موسیقی شعر است. زمانی یک تصنیف گُل می‌کند که در کنار یک شعر خوب، ملودی و بعد آواز قرار بگیرد.»

شهیدی نزدیک به یک قرن در این مرز پرگهر زیسته است و ماجراهای زیادی را شاهد بوده. او اینگونه می گوید: «همه مردم کشورم سلامت و سعادتمند باشند. این مردم هستند که پشتیبان موسیقی‌اند. با حمایت مردم یک هنرمند معروف می‌شود، مردم هنرمند را بزرگ می‌کنند و در حال حاضر هم وظیفه دارند که به هنرمندان احترام بگذارند و آنها را حمایت کنند. خدا را شکر از روزهایی که بر من گذشت... راضی هستم.»

افسوس که این هنرمند پیش کسوت بر اثر کهولت سن بامداد امروز (دوشنبه، ۲۰ اردیبهشت) در سن ۹۹ سالگی درگذشت.

 بی همگان به سر شود بی‌تو به سر نمی‌شود

  داغ تو دارد این دلم بی تو به سر نمی شود  

  خواب مرا ببسته‌ای نقش مرا بشسته‌ای

  وز همه‌ام گسسته‌ای بی‌تو به سر نمی‌شود  

  گر تو نباشی یار من   گشت خراب کار من

  مونس و غمگسار من بی‌تو به سر نمی‌شود