بحران آب در راه است؟

اگرچه از حدود یک دهه پیش توجه مسئولان ایرانی به مسئله جدی کم‌آبی در کشور جلب شد و این موضوع پا به برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت گذاشت، اما بارش‌های به‌نسبت بهتر دو، سه سال گذشته، بحران جدی آب در ایران را کمی به حاشیه برد و حالا خشک‌سالی بی‌سابقه در نیم‌قرن گذشته از راه رسیده است؛ بنا بر آمار رسمی، ایران امسال کمترین میزان بارش در ۵۰ سال گذشته را داشته و پیش‌بینی‌ها برای سال‌های بعد حتی از این هم بدتر است.

به گزارش شرق؛ قطعی‌های مداوم برق این روز‌ها در ایران، گرمای شدیدتر نسبت به سال‌های گذشته، مسائل زیست‌محیطی، نبود آب شرب در بسیاری از روستا‌ها و ده‌ها مشکل دیگر اگرچه بخشی از مصائب خشک‌سالی است، اما کارشناسان می‌گویند عمق فاجعه احتمالی فراتر از این مشکلات است؛ تحلیلگران این حوزه معتقدند آینده دنیا یا دست‌کم منطقه خاورمیانه را آب رقم خواهد زد و اگر ایران با برنامه جدی و دقیق پیش نرود، با بحران‌های بی‌سابقه روبه‌رو خواهد شد. وضعیت امروز ایران درباره آب چگونه است و چه برنامه و سیاست‌هایی در دست اجرا است؟

خشک‌سالی و رفتار‌های غیرنرمال اقلیمی
همین دیروز مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور از خشک‌سالی بی‌سابقه در نیم قرن اخیر گفت و در توضیح اظهار کرد: شاهد رفتار‌های غیرنرمال اقلیمی هستیم، به‌طوری‌که در همین هفته در بخش زیادی از مناطق به‌صورت غیرنرمال درجه حرارت بسیار افزایش یافت که این باعث ازدست‌رفتن منابع آبی کشور می‌شود.

حمیدرضا جانباز در مراسم افتتاح پروژه‌های آب‌رسانی با بیان اینکه در مدت یک سال با همکاری ستاد اجرائی فرمان امام و بنیاد برکت، پروژه‌های قابل‌توجهی را به بهره‌برداری رساندیم که نتیجه آن بهره‌مندی مردم از آب شُرب در مناطق کمتر توسعه‌یافته بود، اظهار کرد: فصل مشترکی که با بنیاد برکت شروع کردیم خارج از تمام قواعد بوروکراتیک بوده و باعث شده است با سرعت بیشتری پروژه‌ها را پیش ببریم.

او با اشاره به پروژه آب‌رسانی به ۵۰۰ روستا که سال گذشته عملیات آن آغاز شد، گفت: ستاد اجرائی فرمان امام با عنوان اهرمی برای سرعت بخشی به این پروژه‌ها بود و اگر این همکاری بین وزارت نیرو و ستاد اجرائی فرمان امام وجود نداشت، با اتکا به قواعد اداری دولت نمی‌توانست این پروژه‌ها اجرائی شوند. مدیرعامل آبفا با بیان اینکه ۴۰۰ پروژه آب‌رسانی از ۵۰۰ پروژه تعریف‌شده به سرانجام رسیده‌اند و مراحل اجرائی آن‌ها به انتها رسید، بیان کرد: صد پروژه دیگر هم در دست اقدام و اجرا است.

جانباز افزود: در برنامه عقد تفاهم‌نامه امروز با ستاد اجرائی فرمان امام، آب‌رسانی به ۵۰۰ روستای دیگر را هدف‌گذاری کرده‌ایم. او تأکید کرد: باید به این موضوع توجه داشته باشیم که امسال در ۵۰ سال گذشته کمترین میزان بارش را داشتیم و خشک‌ترین سال در نیم قرن گذشته را تجربه می‌کنیم.

مدیرعامل آبفا یادآور شد: همچنین شاهد رفتار‌های غیرنرمال اقلیمی هستیم، به‌طوری‌که در همین هفته در بخش زیادی از مناطق به‌صورت غیرنرمال درجه حرارت بسیار افزایش یافت که این باعث ازدست‌رفتن منابع آبی کشور می‌شود. جانباز افزود: ازاین‌رو تقاضا می‌کنیم ستاد اجرائی فرمان امام و بنیاد برکت در بخش ناوگان سیار آب‌رسانی به ما کمک کنند تا سرعت آب‌رسانی‌ها افزایش پیدا کند.

آب پشت سد‌ها ۲۷ درصد کاهش یافت
اطلاعات تازه شرکت مدیریت منابع آب ایران هم می‌گوید که حجم آب موجود در مخازن سد‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری تا هفتم خرداد ۱۴۰۰ با کاهش ۲۷‌درصدی همراه است. براساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران، بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ماه ۹۹) تا هفتم خردادماه امسال، ۲۸ میلیارد و ۸۱ میلیون مترمکعب آب در مخازن سد‌های کشور ذخیره شده است.

ذخیره آبی در همین بازه زمانی در سال آبی گذشته (مهرماه ۹۸ تا آخر شهریور ۹۹) ۳۹ میلیارد و ۶۸ میلیون متر مکعب بوده است. کل ورودی آب به مخازن سد‌ها از ابتدای سال آبی جاری تا هفتم خرداد، ۲۵ میلیارد و ۲۹ میلیون متر مکعب است، اما در سال آبی گذشته این میزان ۴۷ میلیارد و ۵۸ میلیون مترمکعب بوده که نشان از کاهش ۴۷‌درصدی دارد. میزان خروجی آب از سد‌ها نیز از ابتدای سال آبی جاری تا هفتم خرداد به رقم ۲۳ میلیارد و۶۳ میلیون متر مکعب رسید.

درحالی‌که در سال آبی قبل از آن در همین بازه زمانی میزان خروجی آب از سد‌ها ۳۶ میلیارد و ۴۶ میلیون متر مکعب بوده که کاهش ۳۵درصدی را نشان می‌دهد. اکنون درصد پُرشدگی آب سد‌های کشور به ۵۷ درصد رسیده است. ظرفیت کل سد‌های کشور ۵۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است. وضعیت موجودی آب سد‌ها درحالی با کاهش همراه شده که سازمان هواشناسی کشور روز‌های گرم و بدون باران را تا پایان هفته برای بیشتر مناطق کشور به‌جز استان‌های ساحلی خزر (گیلان، مازندران، گلستان) و اردبیل پیش‌بینی کرده است.

هشدار بحران شوری آب و خاک با کاهش بارش‌ها
یکی‌دیگر از نگرانی‌ها درباره آینده ایران، احتمال شوری آب و خاک با کاهش بارش‌ها است که دراین‌باره مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با اشاره به اینکه شورشدن آب و خاک از پیامد‌های جدی خشک‌سالی است، گفته است: با انجام برخی اقدامات میان‌مدت و بلندمدت می‌توان خسارات کم‌بارشی را کاهش داد.

هوشنگ جزی که با ایسنا سخن می‌گفت، با اشاره به اینکه کشور ما در منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع شده است و در کنار این موضوع تغییرات اقلیم نیز سبب تغییر نظام بارشی در ایران شده است، اظهار کرد: این تغییر نظام بارش هم الگوی بارش‌ها و پراکنش آن‌ها را تغییر داده است هم شدت آن را. برای مثال در سال‌های اخیر در نقاطی از کشور مانند مناطق خشک و کویری با سیل مواجه بوده‌ایم که پیش از این سابقه نداشته است.

او در ادامه با بیان اینکه در ایران دو پدیده سیل و خشک‌سالی همواره در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، تصریح کرد: زمانی‌که در دوره خشک‌سالی قرار می‌گیریم، پوشش گیاهی در کشور به‌سرعت از بین می‌رود و به‌دنبال آن رگبار‌ها سبب شسته‌شدن خاک، تشدید فرسایش آن و وقوع سیل می‌شوند.

جزی افزود: ازاین‌رو نیاز است که اقداماتی جدی برای حفاظت از خاک در کشور انجام شود. درواقع حفاظت از خاک یکی از راهکار‌های کاهش خسارات هم در دوران خشک‌سالی و هم در زمان سیلاب است. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: دومین راهکاری که می‌تواند خسارات خشک‌سالی را کاهش دهد، افزایش آب قنوات، چاه‌ها و چشمه‌ها و نفوذ آب به زیرزمین با اجرای اقدامات آبخیزداری است. درحال حاضر ما حوضه‌های آبخیز بحرانی در کشور از نظر وقوع سیل را می‌شناسیم. اجرای پروژه‌های آبخیزداری در این نقاط کمک می‌کند که بارش‌های رگباری به‌سرعت تبدیل به سیل نشوند و از بین نروند.

او با اشاره به اینکه آبخیزداری کمک می‌کند که زمان لازم برای نفوذ آب به درون خاک و سفره‌های آب زیرزمینی فراهم باشد، اظهار کرد: اقدامات آبخیزداری در برخی مناطق سبب شده است که دبی قنوات تا ۱۰ برابر افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی آبخیزداری تاب‌آوری مردم، حوضه‌های آبخیز و کشاورزان را در شرایط خشک‌سالی افزایش می‌دهد. جزی در ادامه با تأکید بر اینکه اصلاح الگوی کشت در کشور ازجمله اقداماتی است که باید برای مدیریت منابع آب به‌طور ویژه‌ای به آن توجه شود، تصریح کرد: متأسفانه الگوی کشت در کشور ما و بهره‌برداری از آب برای کشاورزی در شرایط پربارشی و کم‌بارشی یکسان است و در خشک‌سالی‌ها نیز اقدام به کشت‌های آب‌بر می‌کنیم، این در حالی است که باید برای توزیع آب متناسب با شرایط حوضه آبخیز عمل کنیم.

به گفته مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ما باید در کشور با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی و الگوی بارش‌ها با کشاورزان توافق و یک برنامه مدیریت مصرف پویا در نظام بهره‌برداری آب تدوین کنیم. حتی در گذشته و در دانش بومی ما نیز این اتفاق می‌افتاد و میرآب‌ها در گذشته آب را متناسب با حجم بارش‌ها و نیاز‌های موجود توزیع می‌کردند. با توجه به شرایط کنونی کشور نیاز است که چنین نظامی را به‌صورت منطقه‌ای در ایران اجرائی کنیم.

او در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه ازجمله مشکلات خشک‌سالی می‌توان به شورشدن آب و خاک اشاره کرد، گفت: زمانی که بارش اتفاق می‌افتد، خاک شست‌وشو می‌شود و املاح آن به طبقات زیرین نفوذ می‌کنند، اما در زمان خشک‌سالی به‌دلیل شست‌وشوی خاک دیگر اتفاق نمی‌افتد، نمک و شوری خاک به سطح زمین بازمی‌گردد.

جزی ادامه داد: از سویی دیگر در دوره‌های خشک‌سالی بهره‌برداری از آب چاه‌ها افزایش می‌یابد و سفره‌های آب شور بلافاصله جایگزین آب شیرین می‌شوند. ازاین‌رو شورشدن آب نیز از دیگر پیامد‌های خشک‌سالی و اضافه‌برداشت‌ها است. مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: مسئله شورشدن خاک بیشتر روی اراضی کشاورزی و محصولات آن تأثیرگذار است و ممکن است که سبب ازدست‌رفتن محصولات کشاورزی یا زمین شود.

اختصاص ۳۲۲۰ میلیارد تومان برای کاهش تنش آبی
جدی‌ترشدن مشکلات ناشی از خشک‌سالی حالا منجر به واکنش مقامات مختلف هم شده است. همین دیروز معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران دراین‌باره گفت: سه‌هزار و ۲۲۰ میلیارد تومان اعتبار برای کاهش تنش آبی ناشی از کمبود بارش‌ها و خشک‌سالی پیش‌رو در کشور اختصاص یافته است.

«اسماعیل نجار» در ستاد پیشگیری، هماهنگی فرماندهی عملیات پاسخ به بحران استان مرکزی در اراک افزود: طرح‌های مربوط به این مهم تعریف و فهرست استان‌ها دریافت شده و در نشست تخصصی کارشناسان مورد بررسی قرار گرفته است. او اظهار کرد: آنچه امسال کشور با آن مواجه است، خشک‌سالی بی‌سابقه‌ای در ۵۰ سال اخیر است و کشور با کاهش شدید بارندگی و تغییرات اقلیمی مواجه است. رئیس سازمان مدیریت بحران گفت: کاهش بارندگی و خشک‌سالی برای کشاورزی، محیط زیست، حیات‌وحش، جنگل و مراتع، گردوغبار، خشکی تالاب و بخش آشامیدنی معضلات جدی به وجود می‌آورد.

نجار افزود: متأسفانه در کشور در زمینه پیشگیری از حوادث طبیعی و غیرطبیعی باور جدی وجود ندارد و ۲۰ هزار میلیارد تومان در سیل بهار سال ۹۸ اعتبار هزینه شد و در زلزله سرپل‌ذهاب هم دولت ۱۳ هزار میلیارد تومان هزینه متقبل شد. او اظهار کرد: سال ۹۸ طبق قانون پنج‌هزار و ۴۸۰ میلیارد تومان اعتبار برای مقوله پیشگیری اعتبار پیشنهاد شد که سازمان برنامه‌وبودجه ۳۰۰ میلیارد تومان را پذیرفت و سال گذشته نیز هفت‌هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان پیشنهاد شد که سازمان برنامه‌وبودجه ۶۰۰ میلیارد تومان اختصاص داد.

معاون وزیر کشور گفت: خشک‌سالی در بخش کشاورزی برای بهره‌برداران مشکلات عدیده‌ای را به وجود آورده است و دولت برای جبران بخشی از این خسارت به صندوق بیمه محصولات کشاورزی سه‌هزار و ۳۸۰ میلیارد تومان اعتبار داده است. نجار افزود: دولت دو‌هزار میلیارد تومان برای امهال تسهیلات کشاورزان در اجرای بند خ ماده ۳۳ برنامه ششم توسعه اعتبار پیش‌بینی کرده است و همچنین سازمان برنامه‌وبودجه با پیشنهاد سه‌هزار میلیارد تومان تسهیلات ارزان‌قیمت و یک هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های کشاورزی موافقت کرده است.