ژیوان گاسپاریان؛ از دریافت جایزه از استالین تا همکاری با علیزاده

فرارو- دو روز پیش ژیوان گاسپاریان، موسیقی دان و آهنگساز فقید ارمنی، که همگان اورا با صدای ساز دودوک می‌شناسند، درگذشت. گاسپاریان از نوازندگان برجسته، ساز دودوک است و بعنوان استاد این ساز شناخته می‌شود.

به گزارش فرارو، روز سه شنبه ۱۵ تیرماه، رسانه‌ها خبر درگذشت گاسپاریان را در سن ۹۲ سالگی اعلام کردند. جیوان گاسپاریان جونیور، نوه نوازنده برجسته ارمنی هم درباره فقدان پدربزرگ در صفحه توئیترش اینگونه نوشت: «من با اندوه فراوان از مصیبت و آسیب بزرگی که به ما وارد شد می‌نویسم. در آرامش باشید.»

ژیوان گاسپاریان در سال‌های فعالیتش چندین بار به واسطه اجرای موسیقی به ایران آمده است. او در این سفر‌ها با هنرمندان شناخته شده ای، چون کیهان کلهر و حسین علیزاده همکاری کرده است.

 

از جمله همکاری اش اجرای کنسرت مشترک با علیزاده و ساخت آلبومی مشترک به نام «به تماشای آب‌های سپید» بود که در سال ۲۰۰۶، نامزد جایزه گرمی در رشته بهترین آلبوم موسیقی سنتی جهان شد.  

از همین رو حسین علیزاده یادداشتی در سوگ از دست دادن همکار قدیمی اش نوشته است. در این متن آمده است: ««ژیوان گاسپاریان یک عمر چنان عاشقانه در سازش دمید؛ که تا ابد جادوی آن در دل عاشقان ماندنی‌ست. او با ساز کوچک‌ش چه لطیف پیام عشق و دوستی و صلح را به جهان هدیه داد. ساز دل او برتر از هر سلاح و قدرتی در جهان طنین‌انداز شد و چه خوش گفت: در این خاک، در این خاک، در این مزرعه پاک، به جز مهر، به جز عشق دگر بذر نکاریم. یادش جاودان. حسین علیزاده. ۱۵تیر ۱۴۰۰»

علاوه بر حسین علیزاده، لوریس چکناواریان، آهنگساز سرشناس نیز نوشته‌ای درباره ژیوان گاسپاریان منتشر کرده است. در این یادداشت هم آمده است: «زنده یاد استاد ژیوان گاسپاریان را از سال‌ها قبل می‌شناختم هنرمندی بزرگ و دوست داشتنی. آهنگساز و نوازنده سرشناس ساز دودوک که توانست تحولی عظیم در این ساز به وجود آورد.»

جیوان (ژیوان) گاسپاریان سال ۱۹۲۸ در دهکده کوچک سولاک ارمنستان چشم به جهان گشود، علی رغم کودکی سختی که بخاطر از دست دادن مادرش و رفتن پدر به جنگ داشت، اما توانست در سن شش سالگی به تنهایی شروع به نواختن دودوک کند. ژیوان گاسپاریان با حمایت استاد مارکار مارکاریان توانست در سن هفده سالگی به نواختن ساز دودوک مسلط شود.

ساز دودوک، ساز گونه‌ای از نی است که از چوب درخت زردآلو ساخته می‌شود و در قفقاز و آسیای میانه بیشتر از نقاط دیگر جهان کاربرد دارد.

پیش‌تر این استاد سرشناس ساز دودوک در توصیف کودکی‌اش گفته بود: «تنها شش سال داشتم. مادرم فوت کرده و پدرم هم به جنگ رفته بود و من در یتیم خانه دوران کودکی سختی را طی می‌کردم. در آن دوره جا‌هایی بود که مثل سینما‌های امروزی فیلم نشان می‌دادند. از آنجا که فیلم‌ها صامت بودند سه نفر نوازنده زیر پرده می‌نشستند و با نواختن دودوک نمایش فیلم را همراهی می‌کردند. اولین بار که صدای دودوک را شنیدم خیلی خوشم آمد. در میان آن سه نوازنده، استادی هم بود به نام مارکار مارکاریان؛ خود را به او رساندم و از او خواهش کردم که یک دودوک هم به من بدهد؛ خیلی خشن جواب داد که می‌خواهی چکار؟ برو درست را بخوان مگر پدر و مادر نداری؟روزی پیش او رفتم و پول ناچیزی را که از فروش ظرف و ظروف کهنهٔ خانه به دست آورده بودم به او دادم؛ پول‌ها و دست کوچک عرق کردهٔ مرا پس زد، دودوک ساده‌ای را از جیب درآورد به من داد و گفت: برو بزن؛ تو شاید آدم خواهی شد. از خوشحالی در پوست نمی‌گنجیدم؛ در طول زمستان یک لحظه دودوک را از لبانم دور نکردم و نواختن نخستین آهنگ را که «دِلِ یامان» نام داشت فرا گرفتم. بهار بعد، بار دیگر نزد استاد مارکاریان رفتم و از او خواهش کردم که به نواختن من گوش دهد. گوش کرد و اشک از چشمانش سرازیر شد. دودوک بهتری به من داد و گفت: برو بزن؛ تو نوازندهٔ زبردستی خواهی شد. این حرف استاد مشوق من شد تا در هفده سالگی به نواختن دودوک مسلط شوم.»

سپس گاسپاریان در ۱۹۴۷ میلادی، درست زمانی که ۱۹ سال داشت، مقابل استالین رئیس جمهوری وقت شوروی به اجرای برنامه پرداخت، که رئیس جمهور هم به پاس قدردانی از این نوازنده جوان یک ساعت مچی به او بعنوان جایزه اهدا کرد.

همچنین ژیوان گاسپاریان در سال ۱۹۵۷ میلادی، در همایش بزرگ موسیقی یونسکو در مسکو، با پنج هزار شرکت‌کننده دیگر به رقابت پرداخته بود که توانست برنده جایزه نخست این مسابقه شود.. او در سال‌های ۱۹۵۹، ۱۹۶۲، ۱۹۷۳ و ۱۹۸۰ میلادی چهار بار در مسابقات یونسکو برنده شده و مدال طلا گرفته است.

 

حاصل همکاری‌های جهانی این هنرمند تولید و انتشار آثار ارزشمندی است که موسیقی فیلم‌های محاصره، کلاغ و... و برگزاری کنسرت‌های متعدد در کشور‌های مختلف و حضور در جشنواره‌های متعدد جهانی از جمله آن‌ها است.

از دیگر فعالیت های هنری این موسیقی دان، مشارکت در ساخت موسیقی متن فیلم‌های نام آشنایی، چون گلادیاتور (ساخته ریدلی اسکات ۲۰۰۰) و الماس خونین (ادوارد زوئیک ۲۰۰۶) بود.