رسالت میراث مکتوب، همراهی‌ها و همکاری‌ها

دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در یادداشتی ضمن اشاره به رسالت، جایگاه و فعالیت‌های این مؤسسه، به تشریح شرایط کاری و دشواری‌های پیش روی آن پرداخته است. این یادداشت را در ادامه می‌خوانید.

برخی دانسته یا ناخواسته، عبارت «میراث مکتوب» را معادل «نسخه‌های خطّی» تلقّی و در عناوینی برای همایش‌ها، مؤسّسات جدید و فعّالیّت‌های خود، به‌کار می‌برند. این که این تعبیر در این ۲۸ سال به عنوان نامی نیک و موفّق مورد استفاده قرار می‌گیرد، مایۀ خوش‌وقتی است، امّا این عنوان اکنون یک اسم خاص برای مؤسّسه‌ای شناخته‌شده در داخل و نیز مورد توجّه مراکز دانشگاهی و مؤسّسات معتبر ایران‌شناسی در خارج از کشور است.

میراث مکتوب تنها مؤسّسه‌ای در ایران است که بزرگ‌ترین مؤسّسۀ انتشار و پخش کتاب در اروپا، یعنی «بریل= Brill» آثارش را به مراکز علمی پنج قارّه عرضه می‌کند و انتشار آن‌ها را اطّلاع‌رسانی می‌کند و این افتخار بزرگی برای ایران و میراث مکتوب است که انتشارات این مؤسّسه به این واسطه در معرض دید و داوری سازمان‌های علمی جهان قرار می‌گیرد.

و، امّا رسالت نخستین این مؤسّسه از آغاز، شناسایی و معرفی آثار و مواریث فرهنگی و علمی نیاکان به زبان فارسی مربوط به دورۀ اسلامی تا پایان قاجار بوده‌است، با تأکید بر بازشناسی و احیای مواریث کهن شیعی، شناسایی، تحقیق، تصحیح و انتشار متون کهن فارسی برای تقویت و تحکیم و غنی‌سازی زبان فارسی، انتشار متون تاریخی و جغرافیایی ایران فرهنگی، خراسان بزرگ و تقویت بنیاد‌های هویتی و تاریخی مانند حفظ و صیانت از هویّت تاریخی خلیج فارس و دیگر مرز‌های سیاسی و مقابله با تحریف‌گران منابع و مفاخر تاریخی و فرهنگی، مانند کشور‌هایی که مفاخر بزرگی، چون مولوی و نظامی را تُرک می‌دانند، ابن سینا و ابوریحان را عرب می‌خوانند و برای خود پیشینۀ تاریخی و فرهنگی می‌تراشند.

برای تحقّق اهداف فوق کار‌های بسیاری صورت گرفته‌است، انتشار ده‌ها اثر و برگزاری ده‌ها نشست و همایش داخلی و بین المللی و چاپ صد‌ها مقاله در سه نشریّۀ «آینۀ میراث، گزارش میراث و میراث علمی اسلام و ایران» دستاورد‌های ارزشمندی است که بر اهل انصاف پوشیده نیست.

سال ۹۹ سال بحران جهانی همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ بود. مؤسّسات علمی و انتشاراتی، مانند بسیاری دیگر از مشاغل، با بحران تعلیق و تعطیل مواجه و بسیاری نیز به دورکاری مأمور و مجبور شدند. کاغذ از بندی ۱۵۰ به نزدیک ۷۰۰ هزار تومان رسید و سهمیّۀ دولتی با تأخیر تخصیص داده شد.

مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب انبار ندارد تا کتاب‌ها را ذخیره کند و چاپ‌خانه ندارد که در چاپ و صحّافی مشارکت کند، سهل است که بودجۀ مصوّب ندارد. میراث مکتوب از مؤسسات کمک‌بگیر (بدون بودجۀ مصوّب) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و فقط در ازای کاری که می‌کند (عقد قرارداد ۲۰ کتاب و ۲۰ فعّالیّت نشست و ۳ نشریّه و ...) و گزارش می‌دهد وجوهی دریافت می‌کند که غالباً ناکافی است و بیشتر آن صرف امور جاری، حقوق، بیمه و مالیات کارکنان و محقّقان و ... می‌شود.

طبعاً این مؤسّسه، با این وجوه تخصیصی، نه توان مطلوب نشر و پخش دارد و نه پرداخت حق‌التّصحیح مناسب، چنان‌که شایستۀ اهل تحقیق است. در شرایط فعلی، نه مراکز پخش حاضرند با ناشری که ۲۰۰ نسخه شمارگان آن است، همکاری کنند و نه متقاضیان و کتاب‌خوانان فراوانند که تیراژ را دوچندان نمایند.

با این وصف، این مؤسّسه تاکنون کوشیده‌است برای حفظ جایگاه و پایگاه خود، به‌رغم این مضایق و کاستی‌ها، با رویکرد به چاپ دیجیتال و انتشار محدود و مطابق درخواست کتاب‌فروشان طرف قرارداد و براساس سفارش مخاطبان خاص، به راه پرمشقّت خود ادامه دهد.

چه بسیارند دوستان دوست‌دارمیراث مکتوب که بر این شیوه و راه‌برد جدید مؤسّسه به‌حق خرده می‌گیرند، امّا آیا گریز و گزیر دیگری پیش رو داشته‌ایم تا بتوانیم روال مطلوب را پیش گیریم؟ تا ایده‌آل و نقطۀ آرمانی راه بسیار داریم و تنها لطف گروهی از اهل قلم و فرهنگ است که مایۀ امید به آینده‌ای بهتر و باعث دل‌گرمی کارکنان مؤسّسه در این راه بوده‌است.

در این سال‌ها برای تأسیس موقوفه‌هایی تلاش شد تا شاید فرهنگ‌دوستان متمکّن، آستین همّت بالا زده و یاریگر این مؤسّسه باشند، امّا توفیقی حاصل نشد و نمی‌دانم چرا همچنان «دِرم‌داران عالم را کرَم نیست» تا این درخت تناور بتواند آن‌چنان‌که شایستۀ اوست، برای تحقّق اهداف پیش‌گفته بهتر گام بردارد و برای اعتلای بیشتر نام ایران، کوشاتر و کامرواتر باشد.

در سال ۹۹، انتشار ۳۱ جلد کتاب و برگزاری بیش از ۴۰ نشست مجازی و نشر ده‌ها مقاله در سه نشریّۀ تخصّصی، به‌رغم کمبود‌ها و تعطیلی‌ها و دورکاری‌ها، از این حقیقت حکایت دارد که «کرونا» هیچ وقفه‌ای در کار این مؤسّسه ایجاد نکرد و مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب برای انجام وظایف حرفه‌ای و پیش‌برد اهداف پیش‌گفته و رسالت فرهنگی خود، دچار یأس، ضعف و تعلّل نگردید و به راه خود ادامه داد. در این زمینه می‌توان گفت:

شکر خدا که هر چه طلب کردم از خدا         بر منتهای همّت خود کامران شدم