پایان اینترنت ملی تا چهارسال دیگر

«اینترنت ملی، اینترنت را ارزان مي‌کند»، «مجلس بودجه اینترنت ملی را تصویب نکرد»، «جزئیات اینترنت ملی عنوان شد»، «کارگروه طرح اینترنت ملی آغاز به کار کرد»، «جزئیات اینترنت ملی تشریح شد»، « 22 میلیون نفر به اینترنت پرسرعت دسترسی مي‌یابند»، «آماده‌سازی طرح اینترنت ملی تا آذر»، «اظهار امیدواری برای تصویب اینترنت ملی»، «شبکه ملی اینترنت ایجاد مي‌شود»، «شبکه ملی اینترنت سراسری مي‌شود»، «50 هزار مدرسه به اینترنت ملی متصل مي‌شوند» و «فاز اول شبکه ملی اینترنت تا پایان سال بهره‌برداری مي‌شود».

جملات فوق تنها بخش کوچکی از تیترهایی بود که از سال 84 تا به امروز درباره پدیده‌ای جدید در دنیای فناوری به عنوان اینترنت ملی در رسانه‌های گروهی منتشر شده است. پدیده‌ای که برای نخستین بار در جهان توسط یک مدیر تازه نفس در دولت نهم متولد شد و به‌رغم ابهامات و مخالفت‌های بی‌شمار پیرامون اصل داستان، اما همچنان در پرده‌ای از ابهام قرار داشته و مشخص نیست که چه زمانی قرار است چه چیزی توسط چه کسی و در کجا و چگونه به بهره‌برداری برسد، چرا که این طرح از بدو پیدایش‌‌اش توسط پدر اینترنت ملی تا به امروز چندین بار دستخوش تغییرات و تعریفات متفاوت شده که به تبع آن زمان بهره‌برداری‌اش نیز مدام در حال تغییر است. 

اما بر اساس آخرین خبری که به تازگی منتشر شده است، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر از افتتاح فاز اول این طرح تا پایان سال جاری داده است. 

رضا تقی پور، شبکه ملی اینترنت را اینگونه معنی کرده است: «شبکه ملي اينترنت به اين معنا است که يک شبکه گسترده با پهناي باند زياد در داخل کشور براي پاسخگويي به نيازهاي دولت الکترونيک در فازهاي مختلف راه‌اندازي شود که اميدواريم بتوانيم فاز اول آن را ظرف امسال به نتيجه برسانيم». 

وی گفته است که شبکه ملي اينترنت در کل برنامه‌اي است که حداقل سه الي چهار سال به طول خواهد انجاميد و در طول برنامه پنجم با توسعه‌ در فازهاي مختلف به صورت کامل محقق خواهد شد. 

وي همچنین درباره کاهش قيمت اينترنت نيز اظهار كرد: در حال حاضر اينترنت خانگي براي کاربران مستقيما توسط وزارت ارتباطات ارائه نمي‌شود و بخش خصوصي اين خدمات را به کاربران ارائه مي‌کند، اما ارائه اين خدمات توسط وزارت ارتباطات را در دست بررسي داريم و پيشنهادهايي هم به کميسيون تنظيم مقررات ارتباطات ارائه شده است تا در آن بخشي که مربوط به زير ساخت است، قيمت‌ها کاهش يابد و اين هم به زودي محقق خواهد شد. وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات افزود: به دنبال کاهش قيمت‌ها در زيرساخت‌هاي مخابراتي، اپراتورهايي هم که به کاربران نهايي اين خدمات را ارائه مي‌دهند، در صورتي که توافق کنند اين کاهش قيمت هم براي آن‌ها اعمال خواهد شد. 

اینترنت ملی چیست؟
در اینکه اینترنت ملی چیست واقعا تا به حال تعریف مشخصی که بتوان آن را بر اساس استانداردهای جهانی پذیرفت، ارائه نشده است. نخست آنکه اینترنت به شکل و مفهوم کلی به معنی شبکه‌ای است که از اتصال چندین کامپیوتر یا ابرکامپیوتر در بستر بین‌المللی و در سراسر جهان به وجود آمده است. حال آنکه به تعبیر پدر اینترنت ملی این شبکه در این طرح در حقیقت به شبکه‌ای داخلی گفته مي‌شود که امکان فراهم آوردن پهنای باندی داخلی و درون کشوری را فراهم مي‌کند. 

در فرهنگ لغات، فناوری به شبکه‌ای با مضمون طرح پدر اینترنت ملی به شکل خاص «شبکه اینترانت» گفته مي‌شود و نه اینترنت. همین امر است که از بدو شکل‌گیری این طرح باعث ورود اشکالات و نواقص بی‌شماری به این طرح شده و کارشناسان را بر آن داشته است که در تذکر‌ها و پیشنهادهاي جداگانه خواستار اصلاح این اصطلاح شوند. 

اگر مسوولان ذی‌ربط از همان ابتدا به جای «اینترنت ملی» از واژه «شبکه ملی پرسرعت» یا اصطلاحا «اینترانت» نام مي‌بردند هیچ مشکلی پیش نمي‌آمد و کارشناسان و نخبگان فناوری اطلاعات هم از این مساله استقبال مي‌کردند. 

علی اکبر جلالی، منتقد اصلی این طرح زمانی در پاسخ به سوالی در مورد مفهوم «اینترنت ملی» گفت: واقعیت این است که واژه «اینترنت ملی» یک واژه نامفهوم است که مطرح شده است و به هیچ وجه نتوانسته است جایگاهی برای خود در میان نخبگان و کارشناسان پیدا کند. 

وی گفته بود که تقریبا تمام کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات و رسانه در کشور در مورد این واژگان (اینترنت ملی) ابهام دارند و در مقابل آن موضع گرفته‌اند، اما نمي‌دانم برخی از مسوولان چرا اصرار دارند که این نام را با هر وسیله و هر هزینه‌ای حفظ کنند. جلالی با اشاره به اینکه در هیچ کجای دنیا بحث «اینترنت ملی» نداریم، گفت: به نفع کشور است که این بحث اینترنت ملی رسما کنار گذاشته شود تا این همه ابهام بیهوده و تشویش و...ایجاد نشود. 

جلالی خاطرنشان کرد: اینترانت (شبکه ملی پرسرعت) این ظرفیت را دارد که تمام اهداف موردنظر در عرصه اینترنت را محقق کند. وی گفت: اینترنت در کنار اینترانت (شبکه ملی پرسرعت) مي‌تواند اهداف اطلاع رسانی و ارتباطی یک جامعه را پاسخ دهد. 

به هر تقدیر پافشاری‌های پدر اینترنت ملی که در آن زمان خود دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات بود باعث شد تا این طرح در دستور کار این شورا در دولت نهم قرار گیرد. طرحی که شاید بتوان گفت تنها طرحی بود که در دستور کار این شورا طی 4 سال عمر این شورا قرار داشت. 

عبدالمجید ریاضی در زمان ارائه این طرح و در حاشیه یکی از نشست‌های نمایشگاه الکامپ دوازدهم به تشریح طرح خود پرداخت. وی به اصول‌ چهارگانه دولت در برنامه‌ چهارم توسعه ارتباطات و فناوري اطلاعات يعني فناوري اطلاعات براي عدالت گستری، فناوري اطلاعات براي مهرورزی، فناوري اطلاعات براي خدمت به بندگان خدا و فناوري اطلاعات براي پيشرفت و تعالي مادی و معنوی کشور اشاره کرد و گفت : در وضعيت فعلي، ارتباط مجازي سازمان‌هاي گوناگون و مردم با هم از نظم و سامان خوبي برخوردار نيست. اما تلاش داريم تا فرآيند همکاري سازمان‌ها روي شبکه را بهبود بخشيده و امکان بهره‌مندي مناسب از آن را فراهم کنيم. 

وي در ادامه به چشم انداز دولت الکترونيکي در کشور اشاره کرد و گفت: اصلي‌ترين هدف از ايجاد دولت الكترونيكي، متحد كردن موثرترين منابع و مراكز عرضه خدمات مملكت در يك مركز مجتمع ارائه خدمت است. اين خدمات آنگاه از يك درگاه واحد كه «پورتال دولت الكترونيكي» ناميده مي‌شود از طريق يك رسانه واحد به شهروندان عرضه مي‌شوند. رياضي افزود: اين ارتباط از طريق شبكه‌اي امن و قابل اعتماد به نام اينترنت ملی برقرار مي‌شود. 

رياضي در ادامه گفت: براي ايجاد زيرساخت‌هاي مذکور در مراکز علمي‌و پژوهشي، سه قوه، دستگاه‌هاي اجرايي و در سطح جامعه نهادهاي گوناگوني ايجاد شده که از جمله کليدي‌ترين اين نهادها شوراي عالي فناوري اطلاعات کشور است. 

وي سپس به سلسله الزامات توسعه فناوري اطلاعات در کشور اشاره کرد و به ترتيب شبکه اينترنت ملي و مراکز داده، معماري داده، سيستم‌هاي کاربردي، اطلاعات مرتبط و حوزه‌هاي کاري را از جمله اين الزامات دانست. 

طرحی در اغما
بعد از تشریح این طرح دستگاه‌های مورد نظر دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات دست به کار تدوین این طرح شدند. در نخستین اقدام قرار شد که طرح مفهومي ‌اینترنت ملی تا تابستان 85 ارائه شود، اما این طرح بعدا به آذر همان سال موکول شد. 

علی اصغر عمیدیان، رییس وقت مرکز تحقیقات مخابرات ایران در این باره گفته بود که زمان آغاز طراحی مفهومي ‌اینترنت ملی تابستان 85 بود که به علت تغییرات مدیریتی در پروژه، احتمالا تا انتهای آذرماه ویرایش نخست آن آماده خواهد شد. 

او گفته بود که طراحی مفهومي‌ اینترنت ملی در داخل مرکز و با کمک دانشگاه‌های صنعتی شریف و امیرکبیر در حال انجام است. وی در مورد برآورد بودجه برای اینترنت ملی گفته بود که بايد پس از انجام طراحی مفهومي ‌آن صورت پذیرد که این پروژه بلافاصله پس از اتمام طراحی مفهومي ‌عملیاتی خواهد شد. 

این گفته رییس وقت مرکز تحقیقات درحالی عنوان مي‌شد که در روزهای پایانی در سال 84 درخواست بودجه برای طرح ریاضی مورد تصویب مجلس قرار نگرفت. رمضان‌علی صادق‌زاده، عضو وقت كميسيون صنايع و معادن با بيان اينكه 10 ميليارد توماني كه براي شبكه ملي اينترنت يا همان اينترنت ملي در كميسيون صنايع و معادن به تصويب رسيده بود در كميسيون تلفيق به تصويب نرسيد، در آن زمان گفته بود که به‌رغم اينكه اين پيشنهاد كميسيون صنايع و معادن بود و در لايحه دولت نيامده بود، اما كميسيون تلفيق به دليل توجيه نبودن در مورد مفهوم اينترنت ملي آن را تصويب نكرد. 

طرحی برای نسل‌های آینده
به هر حال دبیر شورای منحل شده فناوری اطلاعات همچنان طرح ملی خود را دنبال مي‌کند. او حتی گاهی در کنار این طرح ملی که سرانجامي ‌نامشخص داشت طرح‌های ملی دیگری نیز ارائه مي‌کند. طرح‌هایی مانند طرح دیتاسنتر ملی، طرح آی پی ملی و برخی ملی‌های دیگر. اما همچنان از افتتاح طرح ملی اصلی اش خبری نیست. 

سرانجام دولت دهم روی کار مي‌آید و رضا تقی‌پور به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از اهداف پنج‌گانه‌اش را فراگیر شدن دولت الکترونیک بر بستر شبکه اینترنت ملی عنوان مي‌کند. 

به هر حال گویا عبدالمجید ریاضی مصر بر انجام شبکه اینترنت ملی خود است حتی اگر این طرح که زمان مطرح شدنش قرار بود پنج ساله به بهره برداری برسد، 10 ساله یا حتی 15 ساله مورد بهره‌برداری قرار گیرد. یا حتی زمانی مورد بهره‌برداری قرار گیرد که دیگر استانداردهای شبکه‌های فعلی منسوخ شده باشد و فناوری‌های دیگر با تعاریف دیگر جایگزین آن شود. 

وزیر پیشین ارتباطات چهارسال قبل امروز را به عنوان وعده نهایی راه‌اندازی اینترنت ملی اعلام کرده بود و حالا وزیر فعلی ارتباطات چهارسال دیگر را به زمان بهره‌برداری کامل از این طرح اضافه کرده است. آیا وزیر بعدی ارتباطات این طرح را افتتاح مي‌کند؟