سیطره سلایق بر مناسک

دکتر حمید ایمان‌دار*؛ به نظر می‌رسد مقتضای بهره حداکثری عموم اقشار و صنوف جامعه با درجات مختلف ایمانی از برکات و ثمرات ادعیه اهل بیت (ع) تصحیح پاره‌ای از رویه‌های مرسوم باشد؛ باید اذعان نمود مساله سلطه فضای مجازی و رسانه‌ای بر جامعه فرصت‌ها و تهدید‌هایی در حوزه دین و فرهنگ را رقم زده است؛ از جمله این تهدید‌ها در حوزه دین‌ورزی و به طور ویژه مقوله دعا و محافل دعاخوانی نارسایی و ناکافی بودن برخی سلایق و رویه‌های موجود در پوشش دادن حداکثری عموم اقشار و صنوف جامعه است.

اینکه چنین القا گردد بهره‌گیری حتی حداقلی از برکات دعاخوانی صرفا در قالب مناسک جمعی و با قالب و سلیقه‌ای خاص از لحاظ مکان و سبک خوانش دعا و فضای خاص حاکم بر مجلس محقق می‌گردد تهدیدی برای جذب حداکثری است؛ هر چند به حق مدعی باشیم تحقق کامل برکات دعا در قالب و رویه معهود کنونی میسر است از این رو به نظر می‌رسد کنار زدن سلایق مختلف و منظور نداشتن درجات ایمانی و حتی ظرفیت‌های روحی روانی و جسمی اقشار مختلف به ویژه جوانان در مقوله دعا و محافل دعاخوانی آسیبی مهم و سزاوار توجه محسوب می‌شود.

جا انداختن این تلقی که بهره جستن از نورانیت دعا صرفا در فضای یک نوع از هیئات مذهبی، با قالبی انحصاری و یا با یک سلیقه خاص از مداحی محقق می‌شود یک اندیشه آسیب زاست؛ چه این‌که فرصت رسانه‌ای زمانه حاضر این امکان را به ما می‌دهد قالب و محتوا‌های جذاب و ویژه‌ای را برای افرادی با سلایق روحی مذهبی و سیاسی طراحی نموده و امکان بهره وری حداکثری جامعه را از برکات دعا فراهم آوریم.

اینکه یک جوان فرازی از یک دعا را با قالب رسانه‌ای جذاب تلقی نموده و بتواند یک تجربه عرفانی و الهی را برای خود رقم بزند یک اتفاق مبارک و مقدمه‌ای برای ورود به مناسک دعاخوانی پربارتر محسوب می‌شود و نباید رسانه‌ها و متولیان فرهنگی و دینی به گونه‌ای عمل نمایند که یک سلیقه و سبک خاص مصداق انحصاری دعا مطلوب و مقبول معرفی شده و دیگر قالب‌ها به انحا مختلف مورد نامهربانی قرار گیرند به ویژه اینکه برخی رویه‌های مداحان و هیئات مانند طولانی شدن غیرضروری جلسات، روضه خوانی‌های و به تعبیری گریز‌های پرشمار در خلال دعا و سیاست زده کردن مجالس قطعا برای بخشی از مخاطبان کارآمدی و اقبال لازم را نخواهد داشت؛ البته این امر الزاما نافی کارایی موثرتر دعاخوانی‌ها مرسوم کنونی نیست.

این نوشتار صرفا متکفل توجه دادن به ضرورت استفاده از قالب‌های گوناگون متناسب با ظرفیت‌های روحی و معنوی اقشار مختلف در امر دعاخوانی است؛ لازمه این امر اجتناب از سیطره سلایق خاص بر مناسک و فرهنگ سازی در راستای پذیرش قالب‌های نوین جهت توسعه فرهنگ ارتباط با خداوند از طریق دعاست؛ به تعبیری دیگر اقتضای فضای فرهنگی و اجتماعی کنونی گشایش فضا برای حضور سلایق و فرم‌های متعدد در حوزه توسعه فرهنگ دعاخوانی است و اینکه هیچ شخص یا صنفی خود را در بهره وری از دعا برتر و کاملتر نداند.

بسیار جوانانی می‌بینیم که در زمان برگزاری مناسک دعاخوانی به دلایل متعدد روحی، معنوی، اجتماعی، سیاسی و.. در مجالس رسمی که با سبک‌های معهود و خاص خود اجرا می‌گردد حضور ندارند؛ سوال و دغدغه نگارنده این است؛ چرا باید این قشر از برکات ارتباط با خدای متعال و تجربه عرفانی محروم گردد؟

آیا این تلقی در ذهن برخی جوانان تثبیت نشده که تنها با حضور در این جلسات است که می‌تواند از دعا بهره ولو حداقلی گیرد؟ آیا نمی‌توان دعای فردی و فرم‌های ویژه رسانه‌ای را برای این دسته از طریق رسانه و فضای مجازی تجویز نمود؟ آیا اینکه جوان و نوجوان ما که به علل درست یا نادرست در مجالس رسمی فعلی حضور نمی‌یابد نباید بهره‌ای از دعا داشته باشد؟

اینکه در بستر فضای مجازی و شبکه‌های تعاملی و اجتماعی قالب‌ها و بسته‌های معرفتی مختلفی برای سلایق سنین و سطوح متعدد فراهم آید امری مطلوب است گاه فرازی کوتاه از یک دعا به زبان عربی یا حتی فارسی و انگلیسی همراه با جلوه‌های بصری جدید با صدا‌های کمتر شنیده شده برای یک نوجوان و یا جوان بسیار موثر خواهد بود به ویژه اینکه واقع بینانه اذعان کنیم برخی به علل مختلفی در جلسات دعاخوانی سنتی فعلی حضور نمی‌یابند؛ آیا این امکان وجود ندارد محافل دعاخوانی نوپدید با سبک و سیاقی متفاوت به لحاظ قالب مکان زمان و محتوا و سبک ارائه معارف ادعیه شکل گرفته و از آن حمایت شود؟

آیا نمی‌توان از نهاد‌های فرهنگی و هنری دلبسته به نشر دین در جهت طراحی و توسعه چنین محافلی بهره برد؟ چرا نباید در رسمیت دادن به این جنس محافل و قالب‌های ارتباط دعاگونه با خداوند تلاش کنیم؟ مگر نه این است که بنا به آموزه‌های دینی هر کس می‌تواند به قدر توفیق و فهم و سطح معرفتی و معنوی از خوان پرنعمت دین و دعا بهره گیرد.

البته این پذیرش مقوله را نباید نوعی کنار آمدن با عرفی سازی یا سکولاراسیون دینی تلقی نمود به واقع این مساله با اصل تربیتی لحاظ نمودن سطوح و ظرفیت‌های معرفتی روحی و محیطی افراد در تعالی دینی و معنوی سر و کار دارد که بر مستندات قرآنی و روایی قوی غیر قابل انکار مبتنی است.

با این اوصاف ضرورت دارد زمینه برای طراحی و توسعه قالب‌های متعدد در مقوله فرهنگ دعا و دعا خوانی فراهم آید؛ در این راستا بایست متولیان دینی و فرهنگی در کنار تلاش روزافزون برای هر چه باشکوه‌تر برگزار شدن محافل و مناسک سنتی فعلی - که مخاطبان گسترده خود را داشته و کارآمدی خود در توسعه معنویت و افزایش بصیرت مردم را اثبات نموده- با طراحی و ترویج قالب‌های نوین، انس حداکثری آحاد جامعه با مقوله هستی بخش دعا را فزونی بخشند.

* عضو هیات علمی دانشگاه شیراز