«آب میقولی؟»؛ واژه‌سازی‌های عجیب در فضای مجازی!

محمدجعفر یاحقی می‌گوید: «کلماتی که رایج می‌شوند و گروه خاصی از نوجوان‌ها و جوان‌ها با آن گفتگو می‌کنند، طبعاً گذرا و محدود هستند و در همان فضای جوانانه باقی می‌مانند. این عبارات در میان بزرگ‌سالان و فضا‌های علمی و دانشگاهی به کار نمی‌روند و خطری هم برای زبان فارسی ایجاد نمی‌کنند.»

به گزارش خراسان، در طول این سال‌ها همواره موج‌ها و سهل‌انگاری‌هایی وجود داشته که موجب نگرانیِ دوستداران زبان فارسی شده است. یکی از این موج‌ها که به واسطه گسترش فضای مجازی در کمین زبان فارسی است، رواج اصطلاحات خودساخته، عجیب و غریب و بی‌معنی است که به سرعت فراگیر می‌شوند. شاید عباراتی مانند «آب می‌قولی؟» به معنای «آب می‌خوری؟» و از این دست را شنیده باشید. درباره این عبارات که در مقاطع مختلف در زبان گفتاری رایج می‌شوند، با محمدجعفر یاحقی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

ما در برابر عبارات و اصطلاحات غیرمتداولی که بیشتر در فضای مجازی شنیده می‌شوند، باید بی‌توجه باشیم یا آن‌ها را نقد کنیم؟

خود کلمه رایج و مفهوم آن گذراست؛ مدتی هست و مدتی نیست. در مقطعی مورد توجه است و بعد به دلایلی فراموش می‌شود. این‌ها هیچ مشکلی در زبان ایجاد نمی‌کند، اما کلماتی که نیازِ زبان فارسی هستند و فناوری و فنی را با خودشان دارند جاگیرتر هستند و ممکن است بعد‌ها در زبان هم وارد شوند. مثل کلماتی که به همراه رایانه وارد زبان فارسی شدند؛ چون جامعه به آن‌ها نیاز دارد و در زمان خود معادلی نداشتند. این کلمه‌ها در زبان فارسی می‌مانند؛ زیرا از قبل چاره‌ای برای آن‌ها اندیشیده نشده‌است. مگر قبل از این‌که موقعیت پیدا کنند، تشکیلات و فرهنگستان معادل‌سازی کند و معادل آن را وارد زبان فارسی کند. در این صورت آن معادل ماندگار می‌شود؛ البته اگر کلمات خوب و کوتاه و جا افتاده‌ای باشند.

به تازگی عباراتی در فضای مجازی رایج شده که شکل زبان را نیز تغییر داده‌است. مثلاً به جای «غذا می‌خوری» گفته می‌شود «غذا می‌قولی؟» جا افتادن این عبارات به زبان فارسی آسیب نمی‌زند؟

این موضوع در هر زبانی وجود دارد. کلماتی که رایج می‌شوند و گروه خاصی از نوجوان‌ها و جوان‌ها با آن گفتگو می‌کنند، طبعاً گذرا و محدود هستند و در همان فضای جوانانه باقی می‌مانند. این عبارات در میان بزرگ‌سالان و فضا‌های علمی و دانشگاهی به کار نمی‌روند و خطری هم برای زبان فارسی ایجاد نمی‌کنند. البته ولنگاری در زبان فارسی متأسفانه زیادتر شده و کسی جلودارش نیست. هر چقدر ما بتوانیم در الگو‌ها و رسانه‌هایی که تأثیرگذارند، احتیاط کنیم بهتر است. آن‌ها که مسئول و متوجه هستند نباید این اصطلاحات و کلمه‌ها را به کار ببرند تا زودتر فراموش شوند.

به نظر شما در رسانه‌هایی مانند تلویزیون و شبکه نمایش خانگی به اندازه کافی به زبان اهمیت داده می‌شود؟

تأثیر صداوسیما در ترویج کلمه‌ها و اصطلاحات بسیار زیاد است؛ بنابراین اگر کلمه‌های وارداتی به این وسیله وارد زبان فارسی شوند و جای خودشان را در زبان باز کنند بسیار خطرناک است و اگر ادامه پیدا کند چیزی از موجودیت زبان باقی نمی‌ماند. تنها مسئله زبان نیست. زبان معبری برای انتقال فرهنگ است و این کلمه‌هاست که فرهنگ و هویت ما را نگه می‌دارد. اگر ما آن را در مسیر کلمه‌ها و مفاهیم زبان‌های دیگر قربانی کنیم، خود به خود لطمه بزرگ و شدیدی به فرهنگ و هویت ملی‌مان می‌خورد. رسالت صداوسیما و فضای مجازی در این زمینه خیلی زیاد است و متأسفانه بی‌مسئولیتی است که راه را برای ورود زبان‌های دیگر باز گذاشته است.

چرا مسئله توجه کم به زبان فارسی در تبلیغات تلویزیونی پررنگ‌تر است؟

به ظاهر نظارت وجود دارد، ولی در عمل نظارتی نمی‌بینیم. فرهنگستان بخشی دارد که مربوط به صداو سیماست، اما این‌که دقیقاً چه کاری در این قسمت انجام می‌شود، مشخص نیست. در تلویزیون هم نظارت‌های دیگری هست؛ مثلاً هیچ‌وقت دوتار در تلویزیون نمی‌بینید، اما فرهنگ و هویت فرهنگی ما به غارت می‌رود و کسی به این موضوع توجه نمی‌کند. زبان فارسی، زبان فرهنگ و نجابت قوم ایرانی است و اگر این زبان نباشد و در معرض تجزیه و فراموشی قرار گیرد، آن کلیت از دست می‌رود؛ چون با زبان فارسی است که تفاهم ملی ایجاد می‌شود.