انقلاب «طلای سفید» در آمریکای لاتین

فرارو- برخی از کشور‌های آمریکای لاتین تلاش‌های خود را برای کنترل استخراج لیتیوم این ماده معدنی نیروبخش خودرو‌های الکتریکی افزایش داده‌اند و صحبت از ایجاد یک کارتل به سبک اوپک می‌کنند.

به گزارش فرارو به نقل از ال پائیس، چشم‌انداز اقتصادی آمریکای لاتین عالی نیست. پیش از شیوع بیماری کووید-۱۹ آن منطقه در حال از دست دادن روند رشد اقتصادی و سازمان‌ها و تحلیلگران هشدار می‌دادند که اگر دولت‌ها می‌خواهند توسعه را تقویت کنند باید سیاست‌های خود را تغییر دهند.

لیتیوم نشان دهنده فرصتی برای تغییر چشم‌انداز منطقه است. یک ماده معدنی با توان رسانایی الکتریکی بالا برای تولید باتری‌هایی ضروری است که جهان را قادر می‌سازد وابستگی خود را به سوخت‌های فسیلی کاهش دهد و به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر پاک‌تر حرکت کند. بولیوی دارای بزرگ‌ترین ذخایر جهان است.

"مثلث لیتیوم" بولیوی -آرژانتین - شیلی ۶۳ درصد از ذخایر لیتیوم سیاره زمین را تشکیل می‌دهد. پرو و مکزیک سه میلیون تن لیتیوم دیگر در اختیار دارند. لیتیوم برای سرمایه‌گذاران بزرگ درخشان‌ترین ستاره در نقشه آمریکای لاتین است. انتقال انرژی در زمانی رخ داده که ناسیونالیسم در این کشور‌ها در حال رشد است. در ماه‌های اخیر، تلاش‌هایی برای در نظر گرفتن تولید تحت کنترل دولت صورت گرفته است اقدامی که بسیاری از شهروندان در امریکای لاتین از آن حمایت می‌کنند و بسیاری دیگر به دلیل نگرانی‌های زیست محیطی با آن مخالف هستند.

لیتیوم را به دلیل ارزش آن در بازار و رنگ نقره‌ای که دارد "طلای سفید" نامیده‌اند. در زبان انگلیسی لیتیوم به عنوان "نفت سفید" شناخته می‌شود. برای مردمان امریکای لاتین لیتیوم یک ماده معدنی گرانبها مانند طلا و نقره است که هر دو از زمان استعمار در آن منطقه مورد بهره برداری قرار گرفته‌اند. با این وجود، در فرهنگ انگلیسی زبان ماده معدنی به عنوان یک تقویت کننده و یک منبع طبیعی که به چیز دیگری تبدیل می‌شود به عنوان گامی رو به جلو در زنجیره ارزش قلمداد می‌شود.

بر اساس شاخص "بلومبرگ" قیمت لیتیوم در بازار بین‌المللی در سال ۲۰۲۱ میلادی تقریبا ۸۰ درصد افزایش یافت. تنها چهار سال پیش، در تحلیل دیگری توسط "بلومبرگ" پیش بینی شد که تا سال ۲۰۴۰ میلادی بیش از نیمی از فروش خودرو در کشور‌های توسعه یافته خودرو‌های الکتریکی خواهند بود. با این وجود، یک پژوهش تازه‌تر توسط شرکت مشاوره KPMG که نتیجه آن در نوامبر سال گذشته منتشر شد زمان تحقق این پیش‌بینی را ۱۰ سال کاهش داد. براساس گزارش KPMG پنجاه و دو درصد از فروش خودرو تا سال ۲۰۳۰ خودرو‌های الکتریکی خواهند بود.

بیش از ۱۱۰۰ مدیر صنعت خودرو در ۳۱ کشور برآورد کردند که این بخش در پنج تا ده سال آینده دچار "تغییرات اساسی" خواهد شد. جهان به سرعت در این جهت در حال حرکت است و نیاز به لیتیوم ضروری است گویی پنجره فرصت هر لحظه بسته می‌شود. برای سالیان متمادی شیلی برای استخراج و فرآوری این ماده معدنی به سرمایه گذاری خصوصی وابسته بوده است. "سباستین پینیرا" رئیس جمهور دست راستی شیلی که ۱۱ مارس سمت خود را ترک می‌کند اعطای دو سهمیه تولید ۸۰۰۰۰ تنی لیتیوم را به دو شرکت در ماه گذشته اعلام کرد یکی با سرمایه چینی و دیگری با سرمایه شیلیایی. این اعلامیه بحث برانگیز بود، زیرا "گابریل بوریک" رئیس جمهور منتخب چپگرا با طرحی برای ایجاد یک شرکت ملی لیتیوم و اجرای "مدیریت جدید" در نمکزار‌های حاوی ذخایر معدنی در انتخابات پیروز شد. بوریک هم چنین وعده داد که همه جوامع در شیلی صرفنظر از موقعیت مکانی شان به آب، منبع ضروری برای استخراج معادن دسترسی خواهند داشت. قرارداد‌های پینیرا پس از تعلیق توسط دادگاه تجدید نظر اکنون در بلاتکلیفی قانونی قرار دارند.

در اول فوریه، شیلی گامی اولیه را برای ملی کردن برخی از بزرگترین معادن مس و لیتیوم جهان برداشت، زیرا پارلمان آن کشور پیشنهادی را برای واگذاری کنترل به دولت تصویب کرد. این رای بخشی از روند تدوین قانون اساسی جدید بود. در حال حاضر، قانون اساسی، ملی شدن این منابع را ممنوع ساخته است.

در مکزیک، جایی که ذخایر لیتیوم دارای ظرفیت فراتر از تخمین‌های سازمان زمین شناسی ایالات متحده از ۱.۷ میلیون تن است "آندرس مانوئل لوپز اوبرادور" رئیس جمهور آن کشور چیزی مشابه را پیشنهاد داده است. به عنوان بخشی از لایحه اصلاح بخش انرژی، لوپز اوبرادور در حال برنامه‌ریزی برای ملی کردن لیتیوم و ایجاد یک نهاد دولتی به منظور کنترل فرآوری آن است. برخلاف شیلی، تولید لیتیوم در مکزیک به یک قرارداد با یک شرکت چینی محدود شده که تا به امروز حتی یک گرم کربنات لیتیوم استخراج نکرده است. کارشناسان خاطرنشان می‌سازند که دولت منابع لازم برای ایجاد یک شرکت دولتی را ندارد. بنابراین، مکزیک در نوع دیگری از برزخ به سر می‌برد.

در پرو، دولت تحت هدایت "پدرو کاستیو" به دنبال اصلاح قرارداد موجود با شرکت کانادایی American Lithium Corp است تا این ماده معدنی با ارزش افزوده صادر شود. به عبارت دیگر، دولت از شرکت‌هایی که در پرو فعالیت می‌کنند می‌خواهد که اقدامات بیش‌تری فراتر از استخراج و پالایش لیتیوم برای صادرات انجام دهند و در کارخانه‌ها نیز سرمایه‌گذاری کنند تا لیتیوم را به محصولی با ارزش بالاتر برای عرضه در بازار تبدیل کنند و مشاغل بیش‌تر و با درآمد بهتری ایجاد کنند.

آرژانتین در این زمینه تا حدودی استثناست. در آنجا حقوق اکتشاف در دست استان‌ها است و دولت "آلبرتو فرناندز" رئیس جمهور آن کشور به دنبال ارتقای ذخایر کشور در سراسر جهان بوده است. در سال ۲۰۲۰ میلادی، فرناندز تصمیم گرفت تولید سالانه کربنات لیتیوم را ۷۰۰ درصد افزایش دهد و تا پایان سال جاری به ۲۳۰۰۰۰ تن برساند. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری بیش از یک میلیارد دلاری توسط بخش خصوصی است. در جریان سفر "فرناندز" به چین در اوایل فوریه، مقام‌های دولتی فاش کردند که آرژانتین در حال مذاکره با چینی‌ها برای ایجاد سرمایه گذاری‌های جدید، از جمله طرح‌هایی به منظور راه‌اندازی یک کارخانه باتری سازی است.

در حالی که آرژانتین سرعت خود را بالا می‌برد به نظر می‌رسد بولیوی عجله‌ای برای این کار ندارد. به دلیل حجم بی نظیر ذخایر لیتیوم، بولیوی کشوری است که سرمایه‌گذاران بیش‌ترین توجه را به آن دارند، اما این ماده معدنی پیش‌تر باعث ایجاد درگیری شده است. در سال ۲۰۱۹ میلادی، رئیس جمهور "اوو مورالس" اعلام کرد که شرکت آلمانی ACI Systems نزدیک به ۱.۳ میلیارد دلار برای بهره برداری از بخش بزرگی از ذخایر لیتیوم بولیوی سرمایه گذاری خواهد کرد. تنها چند هفته بعد، یک بحران سیاسی بزرگ مذاکرات را فلج کرد و مورالس مجبور به ترک کشور شد.

در جولای ۲۰۲۰ میلادی، یکی از کاربران توئیتر با "ایلان ماسک" رئیس تولید کننده خودرو‌های الکتریکی پیشرو تسلا روبرو شد و این ادعا را مطرح کرد که "ایالات متحده کودتایی را در بولیوی سازماندهی کرد" تنها برای آن که "ماسک" بتواند به لیتیوم آن کشور دسترسی داشته باشد. پس از آن، این کارآفرین در توئیتی که به زودی حذف شد پاسخ داد:"هر کس را که بخواهیم با کودتا سرنگون خواهیم کرد! با آن کنار بیایید"! تنها اثر باقی مانده از آن توئیت اسکرین شات در گزارش‌های روزنامه‌ها بوده است.

این کنایه به مورالس، بهانه خوبی در اختیار او قرار داد تا کنترل لیتیوم را با سقوط دولت‌اش مرتبط سازد. سال گذشته، رئیس‌جمهور سابق در سفر به مکزیک استدلال کرد که این ماده معدنی باید به جای بخش خصوصی در دست تک تک کشور‌ها باشد. او در بیانیه‌ای که در آن از تسلا نیز انتقاد کرد گفت:"ما به عنوان یک کشور تصمیم گرفتیم لیتیوم را صنعتی کنیم. ما کارشناسان را استخدام کردیم و صنعت بزرگی را آغاز کردیم و سپس کودتا رخ داد. اعضای کنگره آمریکا متوجه شده اند که کودتا بر سر لیتیوم بوده است".

در نوامبر ۲۰۲۰ میلادی، "لوئیس آرس" متحد مورالس رئیس جمهور بولیوی شد و رویکرد متفاوتی را در پیش گرفت. ابتدا یک رویداد عمومی یا نوعی نمایشگاه را برای جذب شرکت‌های داخلی و خارجی علاقه‌مند به سرمایه گذاری ترتیب داد. پس از آن، هشت شرکت از ایالات متحده، چین، روسیه و آرژانتین انتخاب شدند و اجازه کاربرد آزمایشی فناوری استخراج را پیدا کردند.

در ماه آوریل، یک گروه فنی از شرکت دولتی Yacimientos de Litio Bolivianos قرار است تصمیم بگیرد که کدام شرکت‌ها باید قرارداد‌ها را دریافت کنند. "دیه گو فون واکانو" استاد دانشگاه "اِی اند اِم" تگزاس در ایالات متحده و مشاور غیررسمی دولت لوئیس آرس توضیح می‌دهد که از جمله عواملی که باید در نظر گرفته شوند درصد بازیافت مواد معدنی، تاثیرات زیست محیطی و حفاظت از جامعه هستند.

گفته "فون واکانو" لیتیوم استخراج شده از آب نمک مانند مورد بولیوی تاثیر مخرب کمتری بر محیط زیست در مقایسه با لیتیوم استخراج شده از رسوبات جامد خواهد گذاشت همان طور که در مکزیک نیز چنین است. با این وجود، مکزیک در حال استخراج معادن است که بر اکوسیستم تاثیر می‌گذارد. بولیوی نمی‌خواهد اشتباهاتی که پیش‌تر صورت گرفته را تکرار کند. به عنوان مثال، وارد شدن آسیب به محیط زیست در شیلی دیده می‌شود.

"تئا ریوفرانکوس" دانشیار علوم سیاسی در کالج پراویدنس در رود آیلند در ایالات متحده می‌گوید:"در طول تاریخ استعمار، به ویژه در رابطه با معدن، ادبیات به کار رفته اغلب معادن را به‌عنوان مناظر مرده یا خالی از سکنه و خالی از حیات توصیف کرده اند مفهومی که در لاتین به آن "سرزمین هیچ کس" می‌گویند. ریوفرانکوس اولین باری که در سال ۲۰۱۹ میلادی از ذخایر شیلی بازدید کرد را به یاد می‌آورد. او می‌گوید:"از بسیاری جهات از مشاهده صحرا شگفت زده شدم. یک فرورفتگی پوشیده از نمک مانند یک فضای سفید مایل به خاکستری است که تا افق امتداد دارد و بی پایان به نظر می‌رسد. فلامینگو‌ها وجود دارند و اگر خوش شانس باشید می‌توانید پرندگان شکاری زیبایی را ببینید".

صحرای آتاکاما در شیلی به طور باورنکردنی خشک است و سطوح بالایی از اشعه ماوراء بنفش در آنجا وجود دارند. به گفته گروهی از دانشگاهیان، این "یکی از خشن‌ترین محیط‌های روی زمین" است و می‌تواند کلید زنده ماندن از گرمایش جهانی باشد.

در مقاله‌ای که در ماه نوامبر در مجله مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا منتشر شد گروهی متشکل از ۲۷ دانشمند از حفظ صحرا برای انجام تحقیقات علمی حمایت کردند و اشاره کردند که "آتاکاما" به مثابه یک "آزمایشگاه طبیعی بی نظیر" برای مطالعه سازگاری با شرایط محیطی شدیدا سخت است.

ریوفرانکوس می‌گوید از نظر تاریخی، نیمکره جنوبی مواد خام خود را برای اقتصاد جهانی فراهم کرده است اگرچه مردم آن منطقه از آن سودی نبرده‌اند. او توضیح می‌دهد:"مورد بولیوی بسیار بغرنج است، زیرا منشا امپریالیسم اسپانیا در معادن پوتوسی در آن کشور به عنوان یکی از مرتفع‌ترین شهر‌ها در جهان نهفته است. این کشور مواد معدنی از نقره گرفته تا قلع و همچنین گاز طبیعی و صادرات محصولات کشاورزی و اکنون چشم انداز لیتیوم را در اختیار جهان قرار داده است.

شاید به همین دلیل است که دولت "آرس" در بولیوی پیشرفت برنامه آزمایشی را با احتیاط مدیریت می‌کند. وزارت هیدروکربن و انرژی بولیوی به سوالات "ال پائیس" در مورد ظرفیت تخمینی این صنعت از نظر تولید ناخالص داخلی پاسخی نداد. درآمد‌ها در معرض نوسانات قیمتی در بازار‌های بین المللی خواهند بود به همین دلیل است که در آرژانتین و بولیوی صحبت از ایجاد یک کارتل لیتیوم مشابه سازمان کشور‌های صادر کننده نفت (اوپک) است که برای جلوگیری از سقوط قیمت نفت سهمیه‌های تولید را اعمال می‌کند.

"فون واکانو" می‌گوید:"ما خلاف عقربه‌های ساعت کار می‌کنیم. این فوریت وجود دارد که لیتیوم هر چه سریع‌تر مورد بهره برداری قرار گیرد، زیرا در غیر این صورت سرمایه‌گذاران به دنبال انتقال سرمایه خود به کشور‌های دیگر خواهند بود". فون واکانو اشاره می‌کند که درآمد حاصل از لیتیوم را می‌توان به جوامع محلی بازگرداند همان طور که در نروژ و قطر این کار صورت گرفته است. این موضوع می‌تواند بسیار مثبت باشد. این امر می‌تواند یک مدل حق امتیاز باشد که نه تنها برای مناطق پوتوسی و اویونی بلکه برای بقیه کشور نیز سودمند است. این پولی است که می‌توان از آن برای آموزش و سلامت استفاده کرد و می‌تواند کشور را کاملا متحول سازد".