(تصاویر) نمایش گنجینه بحث‌برانگیز ایران‌باستان در آمریکا

موزه «گتی ویلا» در لس‌آنجلس آمریکا نمایشگاهی از آثار ایران‌باستان را درحالی برگزار کرده است که برخی باستان‌شناسان ایرانی به اصالتِ بعضی از آثار آن شُبهه وارد کرده‌اند.

به گزارش ایسنا، این نمایشگاه با عنوان «ایران‌باستان، جهان کلاسیک» با نمایش حدود ۲۰۰ شی‌ء تاریخی از هخامنشیان تا ساسانیان و تمدن‌های هم‌دوره با آن‌ها در یونان و روم از ششم آوریل (چهارشنبه ۱۷ فروردین‌ماه) در موزه گتی‌ویلا در شهر لس‌آنجلس آمریکا برپا شده است. آثار به نمایش گذاشته‌شده از موزه‌های ایالات متحده آمریکا، اروپا و خاورمیانه، از جمله متروپولیتن، موسسه شرق‌شناسی شیکاگو، لوور و برلین و همچنین مجموعه‌های خصوصی گردآوری شده است.

موزه گتی ویلا برگزاری این نمایشگاه را از این منظر بااهمیت دانسته که ایران باستان، که از لحاظ تاریخی به نام «پرشیا» شناخته می‌شود، به مدت بیش از یک‌هزار سال (حدود ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۶۵۰ پس از میلاد) بر غرب آسیا مسلط بود، با سه سلسله بومی ـ هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان ـ که امپراتوری‌هایی با ابعاد و پیچیدگی بی‌سابقه را کنترل می‌کردند. رقبای نظامی اصلی آن‌ها در آن دوران، یونانیان و رومیان باستان بودند که با این وجود، در بسیاری از جنبه‌های معماری، مذهب و فرهنگِ درباری، تبادلات فعالی با یکدیگر داشتند، همان‌طور که در آثار هنری آن‌ها نشان داده شده است.

این نمایشگاه که در سه بخشِ هخامنشیان، پس از هخامنشیان (از زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران در حدود ۳۳۰ قبل از میلاد) و امپراتوری ساسانی برگزار شده است، قصد دارد با نمایش این گنجینه، تبادلات گسترده ایران باستان با یونان و روم را بررسی کند. آثاری که در معرض دید قرار گرفته‌اند، بیان واضحی از هویت سیاسی و فرهنگی این تمدن‌ها هستند که نشان می‌دهند چگونه هر یک از این تمدن‌های ابرقدرت تصویر خود را ساخته و بر رقبای خود چه اثرگذاری‌ای داشته‌اند.

جفری اسپایر، متصدی ارشد آثار باستانی در موزه گتی، گفته است: بسیاری از اشیاء قابل توجه ایران باستان که حدود ۱۲۰۰ سال را در بر می‌گیرند، برای نخستین بار در ایالات متحده به نمایش گذاشته شده‌اند.

تورج دریایی ـ تاریخ‌دان و استاد ایران‌شناسی دانشگاه کالیفرنیا ـ که در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه حضور داشته است، نیز با انتشار تصاویری از آثار به نمایش گذاشته‌شده اشاره کرده که برخی از آن‌ها، از جمله خنجر (آکینَکَه) زرین منسوب به اردشیر اول هخامنشی برای نخستین‌بار دیده می‌شوند.

برخی باستان‌شناسان، پژوهشگران تاریخ و زبان‌شناسان، اما با توجه به نامعلوم بودن محل و زمان کشف بعضی از این آثار، از جمله خنجر طلایی هخامنشی در اصالت آن‌ها شبهه وارد کرده‌اند.

سهیل دلشاد ـ پژوهشگر خطوط باستانی ـ در حساب کاربری خود در توئیتر به کتیبه این خنجر اشاره کرده و با خوانش خطوط آن که در سه سطر و به سه خط و زبان فارسی باستان، عیلامی هخامنشی و بابلی هخامنشی است، نوشته است: «این‌که کتیبه چرا به اردشیر اول نسبت داده شده احتمالا به دلیل املای نام اردشیر در نسخه‌های عیلامی و بابلی و تفاوت این املا در کتیبه‌های اردشیر دوم باشد. از همین‌رو هنوز برای اثبات اصالت این اثر تا به دست آمدن نتایج بررسی‌های بیشتر زود است و نیازمند مطالعات دقیق‌تر است.» او همچنین یادآور شده که «غیر از چند استثناء عمده کتیبه‌های کوتاه اردشیر اول به چهار زبان نوشته شده است.»

مهرداد ملک‌زاده ـ باستان‌شناس و پژوهشگر تاریخ ـ نیز درباره خنجر منسوب به اردشیر اول هخامنشی که گفته شده است برای نخستین بار در نمایشگاه «ایران‌باستان و جهان کلاسیک» رونمایی شده است، در صفحه اینستاگرام خود نوشته است: «یک اثر جعلی دیگر هخامنشی‌گون؛ نقوش این نیام بیش از حد شلوغ و اغراق‌شده است. مقایسه کنید با تیغ و نیام نوع آکیناکس که در نقش‌برجسته بار عام تخت جمشید نقش شده و در عین پرکاری و نفاست، دارای سَبک و متانت خاصی است. به نظرم جعل‌کننده تلاش کرده هرچه عناصر نگاره‌شناختی دوره هخامنشی را می‌شناسد روی این نیام اجرا کند. خط میخی پشت آن هم بسیار ناشیانه به نظر می‌رسد.»

شروین فریدنژاد ـ تاریخ‌دان و استاد ایران‌شناسی دانشگاه فرای برلین آلمان ـ نیز در این‌باره در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشته است: «هرچند برگزارکنندگان نمایشگاه عجالتا اصالت اثر را تایید کرده‌اند، اما تا انجام بررسی‌های بیشتر و در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و داده‌ای دقیق‌تر برای تایید جداگانه اصالت هم خنجر و هم کتیبه‌هایش باید اندکی صبر کرد.»

به جز خنجر منسوب به اردشیر اول هخامنشی، به اصالت چند ظرف دیگر در ارتباط با دوره‌های هخامنشی و ساسانی که در این موزه به نمایش گذاشته شده، نیز شبهه وارد شده است.

جام سیمین با کتیبه سلطنتی، هخامنشی، ۴۶۵–۴۲۴ قبل از میلاد از موزه هنر متروپولیتن که به اصالت کتیبه آن شبهه وارد شده است

نمایشگاه ایران‌باستان و جهان کلاسیک قرار است تا ششم اگوست برابر با ۱۷ مرداد در موزه گتی ادامه داشته باشد. گتی ویلا در سال ۲۰۱۸ مشابه چنین نمایشگاهی را برای مصر با عنوان «فراتر از نیل؛ مصر و جهان کلاسیک» برگزار کرده بود.

در ادامه تصاویری از برخی آثار به نمایش گذاشته‌شده در موزه گتی را مشاهده می‌کنید.

پلاکی با نقش شیر بالدار از جنس طلا، هخامنشی، ۵۰۰–۳۳۰ قبل از میلاد، از مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو

کتیبه منسوب به خشایارشاه، هخامنشی، ۴۸۶–۴۶۵ قبل از میلاد. جنس سنگ آهک. از موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو

نقش‌برجستۀ شیر و گاو در نبرد، هخامنشی، ۳۵۹–۳۳۸ قبل از میلاد، جنس سنگ آهک، از موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو

مُهری منقش به پادشاه ایرانی در حال نبرد با سرباز یونانی، هخامنشی، حدود ۴۵۰ قبل از میلاد. موزه گتی

ریتون یا جامی با سر شیر از جنس نقره با تذهیب و منبت، اشکانی، حدود ۱۰۰ سال قبل از میلاد، موزه گتی

ریتون یا جامی با سر غزال از جنس نقره، ساسانی، ۳۰۰–۴۰۰ میلادی. از موسسه اسمیتسونیان در واشنگتن

کاسه نقره‌ای با نقش زن ساسانی، حدود ۳۰۰ میلادی، از موزه هنر متروپولیتن نیویورک

بشقاب نقره، شکار شاه و قوچ، ساسانی، حدود ۴۵۹–۴۹۶ میلادی از موزه هنر متروپولیتن نیویورک

بشقاب نقره با نقش هراکلس و گراز، ساسانیان، ۴۰۰-۶۰۰ میلادی، از مجموعه George Ortiz ژنو

سکه طلا ضرب‌شده به نقش شاپور اول، ساسانی، حدود ۲۴۰–۲۷۲ میلادی، از کلکسیون Lyle Engleson/Goldberg

سکه نقره با نقش میترادات دوم شاه اشکانی، ۱۲۴/۲۳–۸۸/۸۷ قبل از میلاد، از کلکسیون Lyle Engleson/Goldberg

کماندار، هخامنشی، ۵۲۲–۴۸۶ قبل از میلاد، آجر لعابدار، از موزه لوور فرانسه